Fanie Olivier

Fanie Olivier
Gebore	Stephanus Petrus Olivier 23 Junie 1949 Pretoria
Nasionaliteit	Suid-Afrika
Beroep	Skrywer

Fanie Olivier (* 23 Junie 1949– ) is 'n Afrikaanse digter bekend vir sy liefdesgedigte en samestellings.

Lewe en werk

Herkoms en vroeë lewe

Stephanus Petrus Olivier is op 23 Junie 1949 in Pretoria gebore. Hy is die seun van professor S.P. Olivier, die eerste rektor van die Universiteit van Durban-Westville, en hy ontvang dus hoofsaaklik sy skoolopleiding in Durban. Hy matrikuleer in 1966 aan die Hoërskool Port Natal.

Verdere studie en loopbaan

Daarna studeer hy vanaf 1967 aan die Universiteit van Stellenbosch, waar hy die B.A.-graad in Regte, die B.A. Honneurs-graad in Afrikaans en in 1972 die M.A.-graad (cum laude) behaal met ’n verhandeling oor Aspekte van ballingskap en vaderland in die poësie van Breyten Breytenbach. Hy is lid van die Letterkundige Laboratorium onder die leierskap van D.J. Opperman. Verder is hy onder meer kunsredakteur van Die Matie en Die Stellenbosse Student en loods ’n nuwe literêre blad, Penseel, vir die studente. Hy keer terug na Natal en verwerf bekendheid as kunsredakteur van Die Nataller en fliek- en teaterresensent van Tempo en word ook in 1973 tydelik aangestel as dosent in Afrikaans aan die Universiteit van Natal, ’n posisie wat hy vir vyftien maande beklee.

In 1974 ontvang hy die studiebeurs van die Studiefonds voor Zuid-Afrikaansche Studenten en hy spandeer sowat twee jaar aan die Rijksuniversiteit in Utrecht in Nederland vir verdere studie. Hier skryf hy die doktorale eksamen (Drs.Litt.) in Literêre Teorie. Terug in Suid-Afrika word hy dosent aan die Universiteit van Durban-Westville. Vanaf 1982 neem hy ’n pos aan as onderwyser by Union High School op Graaff-Reinet, werk ’n rukkie as kunsredakteur by Rapport, gee onderwys aan Ridgeway College op Louis Trichardt en maak ook ’n draai as dosent by die ou Skiereilandse Technikon. Na ’n ruk word hy aangestel as professor en hoof van die departement Afrikaans en Nederlands aan die Universiteit van Venda en later word hy dekaan van die Fakulteit Lettere en Wysbegeerte. In 1985 verwerf hy die D.Litt.-graad aan die Potchefstroomse Universiteit vir Christelike Hoër Onderwys onder promotorskap van T.T. Cloete met ’n studie oor Die mistiek in die Afrikaanse poësie. Hy is in 1989 deel van die groep Afrikaanse skrywers wat die toe nog verbode ANC by die Victoriawatervalberaad ontmoet. In 1990 word hy verkies tot voorsitter van die Afrikaanse Skrywersgilde, ’n posisie wat hy tot 1992 beklee. Deur die Universiteit van Suid-Afrika voltooi hy ook ’n LL.B.-graad en in 2002 word hy toegelaat as advokaat in die Hooggeregshof van Suid-Afrika.

Polemiek

Sy loopbaan by die Universiteit van Venda verloop stormagtig. In 1992 word hy deur die studente van die kampus verjaag omdat hy die studenteraad in ’n brief kritiseer vir hulle eis dat meer studente op die kampus toegelaat moet word as waarvoor daar geriewe is. Hy word as “rassis” bestempel en die raad van die universiteit staan drie maande verlof aan hom toe om hom sodoende van die kampus te kry en die bui te laat bedaar. Hy is egter verplig om hooggeregshof toe te gaan om ’n hofbevel te kry om weer op die kampus toegelaat te word. In 1995 kom hy te hore dat ’n kredietkaart op onbehoorlike wyse aan die visekanselier van die universiteit toegestaan is. Hy skryf aan die betrokke bank vir nadere besonderhede, maar word dan onderwerp aan ’n dissiplinêre ondersoek omdat hy “onregmatig” namens die raad opgetree het. Hy word van die raad en senaat geskrap en wend hom weer tot die Hooggeregshof, waarna hy weer in sy amp herstel word, slegs om weer aangekla te word. Intussen verwys hy die uitgawes op die kredietkaart na die spesiale ondersoekeenheid van oudregter William Heath wat op daardie tydstip aan die gang is. Die visekanselier word uiteindelik verplig om R200 000 se kostes terug te betaal. Terwyl hierdie saak voortslepend is, skryf hy ’n interne e-pos waarin hy beweer dat die universiteit se nuwe dissiplinêre kode aan die regering voorgelê is sonder dat die raad dit ooit gesien het. Hy word aangekla dat hy die universiteit in diskrediet gebring het, word skuldig bevind en in Desember 1999 afgedank. In Maart 2000 beslis die hooggeregshof in sy guns, maar die universiteit weier om hom in sy amp te herstel en neem die saak appèlhof toe, waar die saak verval. Terwyl hierdie geding aan die gang is, word hy genoodsaak om as advokaat te praktiseer om sy inkomste aan te vul. Uiteindelik bereik die partye in 2004 ’n skikking buite die hof, nadat die saak selfs ’n draai in die parlement maak. In Junie 2004 tree hy dus uit die personeel van hierdie universiteit.

Latere loopbaan

Hy gaan in September 2004 na Poznan in Pole as professor in Afrikaans en South African Studies in die Departement Engels van die Adam Mickiewicz Universiteit.

In 2006 keer hy na Suid-Afrika terug ter wille van sy vrou se gesondheid. Na haar dood sluit hy aan die einde van 2007 weer by die personeel van die Universiteit van KwaZulu-Natal aan.

In 2010 keer hy na sy vorige pos as professor aan die Adam Mickiewicz Universiteit in Poznan in Pole terug.

Persoonlike lewe

Hy trou in 1976 met die digteres Marlise Joubert en die egpaar het ’n dogter, Marcelle, maar skei later.

Na sy egskeiding trou Fanie met Rike Antonissen, dogter van die literator Rob Antonissen. Sy is self ’n akademikus by verskeie universiteite in Suid-Afrika en die buiteland en is ook skrywer. Die egpaar het ’n seun en Rike het ook ’n dogter uit ’n vorige huwelik. In Pole kom hulle agter dat iets met haar gesondheid skort en die siekte word later gediagnoseer as primêre progressiewe afasie, ’n breinaandoening waardeur sy geleidelik die vermoë om te praat, verstaan en lees verloor. Weens Rike se siekte keer hulle in Februarie 2006 terug na Suid-Afrika en vestig hulle op Pennington in KwaZulu-Natal, waar hy as prokureur ’n bestaan maak. Rike is in Julie 2007 oorlede.

Hy is weer getroud, hierdie keer met Antoinette Klein.

Skryfwerk

Digkuns

Van sy gedigte verskyn reeds in standerd ses in sy skool se jaarblad en daarna publiseer hy ook in tydskrifte soos Standpunte. In sy studentejare verower hy twee kere die Nasionale Boekhandel-prys van die Afrikaanse Studiekring vir sy poësie.

Sy debuutbundel Gom uit die sipres verower in manuskripvorm in 1971 die Reina Prinsen Geerligsprys. Die titel van die bundel dui aan dat die digter die gom uit die sipres, of te wel die essensie of kern uit die lewe en werklikheid kan haal. Die gedigte se sterk ritme gee ’n liriese eenvoud daaraan. Die bundel bestaan uit vyf ongetitelde afdelings. Die eerste afdeling bevat gedigte oor verskillende fasette van die mens se bestaan op aarde, maar veral die dood. Vroeë mis gee met surrealistiese beelde ’n aweregse toespeling op Totius se gedig Die wêreld is ons woning nie. Aand in Jamestown bereik met sy perspektiefwisseling tussen die jeugwêreld en die hede ’n mooi effek. Liefdeservaringe in die jeug is in afdeling twee. Kyk die wêreld vou sy lou hand vir jou oop tref met sy atmosfeerskepping en beelde wat inmekaar vloei, terwyl Afskeid aan Droogfontein mooi gebruik maak van die water verwante beelde in elke strofe (“windpomp”, “damwal;”, “trane”) in kontras met die titel se droogte. In Eerste aand is die jongman per fiets op pad na sy nooi met onpraktiese geskenke van ’n karba wyn, ’n blaar en ’n duifie, waaruit die jeugdige verliefdheid blyk wat alles met die geliefde wil deel. Afdeling drie bevat haikoes oor die natuur en afdeling vier is meer ernstig met gedigte oor wrede werklikhede soos uitbuiting, aardbewings en verwoesting. Die laaste afdeling lewer siniese kommentaar op politieke gebeure en politieke bannelinge soos Breyten Breytenbach (Patriot in Parys en Oproep tot hoër digterlike spesialisasie). Hoogtepunte in hierdie afdeling is Trekvoëls, waarin die voëls se hunkering na ’n tuiste en nuwe begin in die lente uitgebeeld word, en Winter, wat ’n benadeelde kind se sosiale tragiek as tema het.

Die gedigte in Om alleen te reis het die liefde en godsdiens as temas en bevat ook mooi stemmingsverse. Die titelgedig is ’n proloog waarin om alleen te reis as gevaarlik bestempel word en om te dig is per definisie ’n alleenreis. Die bundel word in vier afdelings verdeel. Die eerste afdeling bevat liefdesverse oor verlange en herinneringe. In verskeie gedigte probeer die spreker hom sonder veel sukses in sy alleenheid teen die wêreld verskans. Weer op die Stormberge het steeds iets van die jeugdige varsheid van sy eerste bundel en gee in die eerste strofe die landelike omgewing in sy bekoring weer, gekontrasteer met die tweede strofe se verval wat onvermydelik intree. Die tweede afdeling word gewy aan die reis na die oase van fisieke en erotiese bevrediging en die verband wat dit het met die religieuse. Die soeke na die dieper sin oorheers in die derde afdeling, waar verskeie insidente of verskynsels ontleed word op soek na die onderliggende betekenis. Oujaarsaand beskryf die verkragting van ’n jong meisie wat vreemd is in die omgewing en beeld op onsentimentele wyse die onnadenkende wreedheid uit. Insident op ’n Donderdag gee blyke van Olivier se fyn waarnemingsvermoë. Die laaste afdeling word gewy aan politieke verse waarin veral die apartheidsbestel getakel word.

Paradysrigting van die wind is ’n getuigskrif oor ’n liefdesgeskiedenis vanaf verlange na vervulling en heerlikheid, met die huwelikslied as hoogtepunt. Die titel van die bundel kry sy beslag in die gedig Die weerstasie en sensitiewe meter wys soontoe, waar die kerk se toring die paradysrigting van die wind bevestig. Die gedigte word aanvanklik geskryf vanuit die grys en troostelose Hollandse landskap met die geliefde wat afwesig is. Hieruit vloei die treurigheid en onsekerheid, wat later besweer word deur die terugreis en die slotgedig, die Huwelikslied. Marie the dawn is breaking bereik mooi effekte rondom die woorde van ’n popliedjie, waar die aanhalings en teks mekaar telkens relativeer.

Skimmellig se titel dui op ’n oorgangstadium en die bundel ondersoek dan ook grootliks die spanning wat daar tussen teenpole bestaan, tussen toe en nou, tussen ek en jy, mens en God. Die bundel word in ses afdelings verdeel, waar die eerste afdeling persoonlike verse is wat hoofsaaklik die digter se verhouding tot ’n land en die natuur uitbeeld. Die tweede afdeling behandel Afrika, ook binne sy politieke konteks. Dis parstyd in die Boland die onderland bereik mooi effekte met die gebruik van volkswysies en die betrek van verskillende landstreke. Die skrynende Last grave at Dimbaza vertel die treurige verhaal van Beauty Douglas wat op ’n wintersnag in die arm swart township Dimbaza, naby Kingwilliamstown, gebore is. Beauty is die eerste dogter en sy beteken lobola wanneer sy trou, beeste wat die armoede sal verlig. Die vreugde van die ma is groot en ook van die pa wat ver weg op die myne werk, maar twee maande later is Beauty dood. Die derde afdeling bevat hoofsaaklik gedigte oor die stad, met Reisoes ’n mooi beelding van die landelike milieu. In die vierde afdeling is verhoudings- en liefdesgedigte. Besoekersboek is ’n hoogtepunt in die bundel, met die graffiti wat knap uitgebeeld word as onbekendes se pogings om iewers hulle identiteit te bewaar en so hulleself “teen sterflikheid probeer verskans”. Afdeling vyf is opdragverse aan familie en bekendes, ook ander digters. Dis toevallig dat ek nou die dag maak van triviale gegewens ’n fyn waarnemingsgedig met De Rust wat ’n aangrypende beeld gee van ’n ou man wat in die skemeruur tevrede sy eiendom kan gadeslaan. In Demosthenes, die klipkouer, digby Kalamata is die tema die Griekse redenaar se gebruik om met klippies in sy mond sy spraakgebrek te probeer oorkom. Hierdie gebruik word dan knap in verband gebring met sy verhouding met ander mense en sy strewe na inskakeling in die gemeenskap. Die gedigte in die laaste afdeling het ’n religieuse toonaard.

Verklarings 1967–1987 se sosio-politieke inslag is reeds duidelik uit die afdruk van die Staatskoerant van 12 Junie 1986 (waarin die proklamasie van die noodtoestand vervat is) op die voorblad. Meer as die helfte van hierdie verse kom reeds in sy vorige bundels voor. Nuwe gedigte handel oor die geweld in die land, die menslike leed in die townships en word opgedra aan spesifieke persone. As daar ’n hemel is iewers anderkant behandel grepe uit die spreker se herinnering aan Steve Biko se lewe, met Biko se naam wat effektief verswyg word tot met die laaste versreël. Saam na die noorde is gebaseer op ’n volksliedjie, met die trek in verskillende rigtings wat effektief die opgewondenheid op pad na die oorlog en die weemoedige traagheid van die kis se terugkeer kontrasteer. In Eloffstraat en Houghton is ’n interessante toespeling op die ritme en woordkeuse van I.D. du Plessis se Rietfontein.

Apostroof word opgedra aan sy oorlede vrou Rike. ’n Apostroof (of afkappingsteken) is ’n leesteken wat aandui dat iets ontbreek en dat die apostroof die plek daarvan inneem. Op ’n manier is hierdie bundel dan ’n wyse om te sê dat Rike ontbreek en dat die bundel in haar plek staan. Die verse is dan aanvanklik glad nie bedoel vir publikasie nie, maar slegs om met vriende en familie haar gedagtenis te herdenk. Apostroof verwys in die Griekse retoriese tradisie egter ook na die aanspreek van ’n afwesige persoon. In hierdie bundel spreek hy Rike dus aan en probeer ook sin maak van dood en die liefde. Daar is ook gedigte oor die daaglikse hantering van haar siekte, hul gesamentlike voorbereiding vir haar afsterwe en herinneringe aan gelukkiger tye. Die gedig Geding word op die buiteblad gedruk om dit van buite af na die inhoud te laat kyk en dit vorm dan ook die slot en gevolgtrekking van die bundel. Hierin sleep die digter God voor die hof omdat Sy handeling dat Rike moet doodgaan, onredelik en onbillik was. God kan nie daar wees nie, omdat dit ’n ongeopponeerde mosie is, maar Hy staan tog in die hof op en verklaar dat Hy wel daar is en die saak wil laat afstaan om dit buite die hof met die aansoeker te skik.

Versamelbundels

Sy gedigte word in verskeie versamelbundels opgeneem, waaronder Groot verseboek, Die Afrikaanse poësie in ’n duisend en enkele gedigte, Die mooiste Afrikaanse liefdesgedigte, Digters en digkuns, Die dye trek die dye aan, Kraaines, Miskien sal ek die wingerd prys, Goudaar, Honderd jaar later, Woordpaljas, Verse vir Opperman, My Afrikaanse verseboek, Die goue vreugde, Voorspraak en Nuwe verset. Hy stel verskeie versamelbundels saam. Dit sluit in Goudaar in 1986 ter herdenking van Johannesburg se eeufees, Die mooiste Afrikaanse liefdesgedigte (wat verskeie herdrukke en heruitgawes beleef) en As die son kom oogknip tydens die sonsverduistering van 2002.

Ander skryfwerk

Hoewel hy primêr bekend is vir sy digkuns, verskyn sy kortverhaal Landkaart in 1987 in die versamelbundel Forces’ Favourites. Vir die bloemlesing Tuinprovinsie Natal onder redaksie van C.J.M. Nienaber lewer hy die bydrae Oor die Drakensberge bo, terwyl sy skets oor Utrecht opgeneem word in Stad en stedelig, ’n versamelbundel met sketse en vertellings oor wêreldstede. Verder vertaal hy J.M. Coetzee se roman Disgrace as In oneer in Afrikaans. Gereelde resensies van hom verskyn ook in tydskrifte en koerante.

Publikasies

Bundels

• gom uit die sipres, Human & Rousseau, 1971
• om alleen te reis, Human & Rousseau, 1973
• paradysrigting van die wind, Perskor,1976
• skimmellig, Human en Rousseau, 1978
• verklarings 1967–1987, Human & Rousseau, 1988
• apostroof, Human & Rousseau, 2010
• ou laaie, Naledi, 2020

As samesteller

• Goudaar: gedigte oor Johannesburg, Perskor, 1986
• Die mooiste Afrikaanse liefdesgedigte, Human & Rousseau, 1986 (Nuwe uitgawe, 2010)
• As die son kom oogknip, Protea, 2002
• Literêre dagboek 2004, LAPA (Onderwerp: Die see)
• Die heel mooiste Afrikaanse liefdesgedigte, 2016

As vertaler

• In Oneer (2009) - Afrikaanse vertaling van J.M. Coetzee se Disgrace, uitgegee deur Umuzi ('n druknaam van Random House Struik (Edms) Bpk).
• Van kant gemaak (2017) - in Afrikaans vertaal uit die Nederlands (oorspronklike titel Woesten, deur Kris van Steenberge).
• Die mooiste meisie van Genua (2019) - in Afrikaans vertaal uit die Nederlands (oorspronklike titel La Superba, deur Ilja Leonard Pfeijffer).
• Wanneer gode slaap (2020) - in Afrikaans vertaal uit die Nederlands (oorspronklike titel Godenslaap, [2008] deur Erwin Mortier).

Pryse

• Reina Prinsen Geerligs-prys (1971)

Bronne

Boeke

• Askes, H. en Landman, J.N. (samestellers) Voorspraak. Tafelberg-Uitgewers Beperk. Kaapstad. Eerste uitgawe. Tiende druk, 1994.
• Cloete, T.T. (red.) Die Afrikaanse literatuur sedert sestig. Nasou Beperk. Eerste uitgawe, 1980.
• Grové, A.P. Letterkundige sakwoordeboek vir Afrikaans. Nasou Beperk. Vyfde uitgawe. Eerste druk, 1988.
• Kannemeyer, J.C. Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 2. Academica. Pretoria, Kaapstad en Johannesburg. Eerste uitgawe. Eerste druk, 1983.
• Kannemeyer, J.C. (red.) Kraaines. Human & Rousseau. Kaapstad en Johannesburg. Eerste uitgawe, 1988.
• Kannemeyer, J.C. Verse vir die vraestel. Tafelberg-Uitgewers Beperk. Eerste uitgawe, 1998.
• Kannemeyer, J.C. Die Afrikaanse literatuur 1652–2004. Human & Rousseau. Kaapstad en Pretoria. Eerste uitgawe, 2005.
• Nienaber, C.J.M. (redakteur) Tuinprovinsie Natal. Tafelberg Uitgewers Beperk. Kaapstad. Eerste uitgawe, 1977.
• Nienaber, P.J., Roodt, P.H. en Snyman, N.J. (samestellers) Digters en digkuns. Perskor-Uitgewers. Kaapstad. Vyfde uitgawe. Sewende druk, 2007.
• Pheiffer, R.H. Woordpaljas. Human & Roussea. Kaapstad en Johannesburg. Derde uitgawe. Derde druk, 1993.

Tydskrifte en koerante

• Brümmer, Willemien. In ligte blaaie. By, 6 Maart 2010.
• De Vries, Willem. Steeds nuwe gedigte oor ou, ou liefde. Beeld, 2 Desember 2010.
• Fourie, Retha. Gedigte oor son se oogknip. Beeld, 27 November 2002.