NG gemeente Williston

Williston se NG kerkgebou in 2013, die jaar toe die gebou 101 jaar oud was.

Ds. S.H. Kühn is in 1880 op Amandelboom bevestig as die gemeente se eerste leraar en het sowat 40 jaar hier gestaan.

Mev. ds. Kühn is gedoop Anna Elize Hendriëtta Augusta Lutz (algemeen bekend as Gussie). Sy was 'n dogter van die merkwaardige pionier en sendeling J.H. Lutz van die Rynse Sendinggenootskap wat die sendingstasie Amandelboom saam met sy kollega eerw. F.W. Beinecke in 1845 begin het.

Die NG kerkgebou op Amandelboom, hier afgeneem omstreeks 1917. Die hoeksteen is pas vyf jaar vantevore gelê.

Ds. J.A. du Randt was Amandelboom (Williston) se vierde leraar en het hier gestaan van 1951 tot 1957.

Die NG gemeente Williston, met sy middelpunt op die gelyknamige dorp, is 'n gemeente van die Nederduitse Gereformeerde Kerk in die provinsie Noord-Kaap en in die Sinode van Noord-Kaapland.

Wat vandag die dorp Williston is, kan sy oorsprong terugvoer tot 1768 toe Johan Abraham Nel en sy gesin hulle kom vestig het aan 'n fontein naby die Sakrivier. Om die geboorte van sy tweede seun te gedenk het Nel 'n amandelboom geplant. Die plek het tot 1883 as Amandelboom bekendgestaan toe die naam verander is ter ere van kol. H. Willis, die Britse koloniale sekretaris aan die Kaap.

Agtergrond

Nes byvoorbeeld die NG gemeente De Aar, is die NG gemeente Amandelboom, soos dit tot in die vyftigerjare van die vorige eeu bekendgestaan het, een van net enkele gemeentes wat uit die plaaslike sendinggemeente gebore is, pleks van andersom. Die sendinggemeente Williston het ontstaan toe die Rynse Kerkgenootskap hier begin werk het onder die "bastards", wat gewoon het op die plaas Amandelboom aan die Sakrivier. Eerww. J.H. Lutz en Reinecke was die eerste sendelinge wat hier gearbei het. Die plek het sy naam gekry na aanleiding van die amandelboom waaronder hulle die eerste dienste waargeneem het. Sowat 600 mense van uiteenlopende herkoms het destyds in die omgewing gewoon. Die doelwit van die sendingstasie was om 'n mate van orde te bring na 'n rustelose gemeenskap.

Die eerste kerk van riete het gou te klein geword en daarom is die hoeksteen van die Rynse kerk in 1855 in die teenwoordigheid van 600 mense gelê. Die hoeksteenlegging is waargeneem deur eerw. J.G. Leipoldt van Wuppertal, die oupa van die bekende Afrikaanse digter C. Louis Leipoldt. Omdat die trekboere in die omgewing nie 'n plek van aanbidding gehad het nie, het die sendelinge hulle genooi om te deel in die Rynse kerk. Later het 'n groot deel van die gemeente verhuis na die destydse Suidwes-Afrika weens onenigheid met inkomende wit boere oor grondbesit sodat die werk hier so ingekrimp het dat die Rynse Kerk dit gestaak het. In 1882 is die Rynse kerk en ander sendinggeboue aan die Nederduitse Gereformeerde Kerk verkoop en so het die gemeente deel van die NG Sendingkerk geword. Die ou Rynse kerk huisves tans die dorpsmuseum.

Gemeentestigting

'n Dorpsbeeld van Williston laat die 19de eeu. Die foto is waarskynlik geneem van dieselfde koppie agter die teenswoordige hospitaal waar 'n klipgroef was wat stene vir die bou van die NG Kerk van 1912 tot 1913 voorsien het.

Die NG gemeente op die nedersetting Amandelboom is in 1878 gestig nadat skaapboere hulle van omstreeks die 1860's in die gebied kom vestig het en 'n dorpie mettertyd om die sendingstasie ontstaan het. Dié dorpie het al in 1881 munisipale status verkry. Die nuwe gemeente het twee jaar onder konsulentskap gestaan van ds. W.P. de Villiers, eerste leraar van die NG gemeente Carnarvon van 1875 tot sy aftrede in 1904, totdat ds. S.H. Kühn in 1880 as eerste herder en leraar bevestig is. Hy het die herderstaf amper 40 jaar hier geswaai totdat hy sy emeritaat aanvaar het in 1920 (volgens 'n ander bron 1919), 'n tydperk waarin 'n finansiële sukkelbestaan gevoer is en die kerkraad telkens in gebreke gebly het om die leraar se salaris ten volle te voorsien. Ds. G.A. Maeder, wat van 1884 tot 1907 leraar was van die nabygeleë NG gemeente Victoria-Wes, skryf in 1917 in Ons Kerk Album van ds. Kühn: "(H)oewel een degelijk man, praktische prediker en getrouwe herder, houdt hij zich stil; en omdat hij veel maakt van zijn studeerkamer, diep peinst, en aangenaam kan gezelsen met de weinigen die hem bezoeken, wordt hij genoemd 'de philosooph van het Noordwesten'."

Geleidelik het daar egter 'n toename in die getal lidmate plaasgevind: van 310 in 1899 tot 521 in 1914. Die geldelike toestand het ooreenkomstig verbeter en op 2 November 1912 kon die hoeksteen van 'n nuwe kerkgebou gelê word. Dit is op 31 Oktober 1913 ingewy. Die sandsteenblokke is verkry van 'n steengroef op 'n heuwel agter die teenswoordige hospitaal. Die eikehoutbanke, horlosie en gebrandskilderde glas is uit Holland ingevoer. Net een van die vensters het behoue gebly, maar die banke en horlosie is nog die oorspronklike. Die kerk se binnekant is in 1978 deeglik gerestoureer en 'n tuin aangeplant. In dié tuin is sowel ds. en mev. Kühn as ds. en mev. M.G. Us se oorskot begrawe.

Strenge tug is in hierdie tydperk van kerkweë uitgeoefen. Lidmate wat byvoorbeeld in gebreke gebly het om elk £1 tot die salaris van die predikant by te dra, is met geregtelike stappe gedreig.

Tweede en latere leraars

Williston se NG Kerksentrum is in 1975 in gebruik geneem, maar die meer as eeu oue kerkgebou dien nog sy doel.

Die gemeente het dié gedenkteken by die kerk ter nagedagtenis aan ds. S.H. Kühn opgerig nadat hy leraar van die gemeente was van 1880 tot 1919.

In 1920 het ds. Kühn sy emeritaat aanvaar ná 'n vrugbare bediening en is spoedig, nog in dieselfde jaar, deur ds. C.F. Scheepers opgevolg. Die laaste jare van die bediening van hierdie leraar is vir die gemeente grootliks bemoeilik deur sekere ongereformeerde leerstellinge wat by hom posvat en wat daartoe gelei het dat hy in 1929 deur die kerkraad gevra is om sy bedanking in te dien, 'n stap wat hy dan ook geredelik op sekere voorwaardes gedoen het.

Ds. M.G. Uys was sy opvolger en het 21 jaar die lief en leed van die gemeente gedeel, 'n periode waarin daar onder gevoelige skommelinge tog 'n onmiskenbare groei en bloei plaasvind, sodat die ledetal van die gemeente in 1952 op 740 en die sieletal op 1233 gestaan het. In 1938 kon hy en sy gesin hul intrek neem in 'n nuwe pastorie.

Met die koms van ds. J.A. du Randt in 1951 het Williston maar sy vierde leraar in 73 jaar ontvang. Hy het in die gemeente gestaan tot 1957 toe hy opgevolg is deur ds. J.S. Marais, wat die gemeente bearbei het tot 1962.

Sendinggemeente

Ds. M.G. Uys se grafsteen op die kerkperseel.

Ds. S.H. Kühn, wat leraar was van die moedergemeente, het baie gedoen om die werk te bevorder nadat die gemeente na die NG Kerk oorgekom het. Eerww. J.M. Marais en G. Schonken het die gemeente bearbei en daarna eerw. T.C. Scholtz. In die gedenkboek wat in 1931 ter viering van die NG Sendingkerk se 50-jarige bestaan uitgebring is, het eerw. Scholtz geskryf: "Die gemeente ly baie in die laaste jare van weë die aanhoudende droogtes. Veral op finansiële gebied gaan dit moeilik. Eerw. Marais het by hom aangesluit en berg: "In vroeër jare was dit 'n welaf Gemeente gewees. Daar was gemeentelede wat plase gehuur het en van 800 tot 1,200 stuks vee gehad het. Die Gemeente het selfs 'n plaas gehad wat aan die dorpsgronde gegrens het."

Eerw. Marais is in 1892 in die gemeente georden en deur hom is 'n erf op die dorp gekoop en 'n pastorie daarop gebou met geld wat die gemeente gehad het en wat hy ingesamel het. Eerw. F.R. Middleton was sy opvolger in 1893. Hy het op Amandelboom gearbei tot 1910, toe hy spoorloos verdwyn, totdat hy in 1925 op Cradock gekry is, waar hy in 1930 oorlede is.

Ná eerw. Middleton se vertrek het die sendinggemeente baie moeilikhede ervaar. Hulle was selfs in 'n hoofsaak ten opsigte van hule grond gewikkel en het sodoende amper alles verloor. Jare daarna nog het dit noustrop gegaan.

Leraars

• Stephanus Hendrik Kühn, 1880 tot 1919 (emeriteer; oorlede op 5 Augustus 1924)
• Coenraad Frederik Scheepers, 1920 tot 1929 (emeriteer; oorlede in 1944)
• Mattheus Gerhardus Uys, 1929–1951
• Johannes Abraham du Randt, 1951 tot 1957
• Jacobus Stephanus (Koos) Marais, 1957 tot 1962
• Paulus Stefanus Bester, 2 April 1966 tot 1974

Bronne

• (en) Bulpin, T.V. (2001). Discovering Southern Africa. Cape Town: Discovering Southern Africa Publications cc.
• (af) Geldenhuys, ds. J.N. 1959. Jaarboek van die Gefedereerde Nederduitse Gereformeerde Kerke. Kaapstad: N.G. Kerk-Uitgewers.
• (af) Joubert, eerw. P.P. 1932. Na Vyftig Jaar. 'n Jubileum-Gedenkboek van die Ned. Geref. Sendingkerk in Suid-Afrika, bevattende gegewens van sy ontstaan en ontwikkeling. Noorder-Paarl: Paarlse Drukpers Maatskappy, Bpk.
• (nl) Maeder, ds. G.A. en Zinn, Christian. 1917. Ons Kerk Album. Kaapstad: Ons Kerk Album Maatschappij Bpkt.
• (af) Oberholster, dr. J.A.S. 1948. Jaarboek van die Gefedereerde Nederduitse Gereformeerde Kerke. Kaapstad: Jaarboek-kommissie van die Raad van die Kerke.
• (af) Olivier, ds. P.L., 1952. Ons gemeentelike feesalbum. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-uitgewers.
• (en) Schoeman, Chris. 2013. The Historical Karoo. Cape Town: Zebra Press.

Eksterne skakels

• (af) Inligting oor die gemeente op die Sinode van Noord-Kaapland se webtuiste Geargiveer 5 Maart 2016 op Wayback Machine. URL besoek op 3 November 2014.