Pahlewi-skrif
| Pahlewi-skrif | ||||
| ||||
| Soort skryfstelsel | Alternatiewe abjad, logografies | |||
| Rigting | Gemeng | |||
| Tale | Middel-Irannese tale | |||
| Stelsels | ||||
| Moederstelsels | ||||
| Dogterstelsels | Avesties | |||
| ISO 15924 | Phli Prti, 130 Phlp, 132 Phlv, 133 | |||
| Unicode | U+10B60–U+10B7F U+10B40–U+10B5F U+10B80–U+10BAF | |||
| Nota | ||||
| Hierdie bladsy kan fonetiese IFA-simbole of letters uit ander alfabette bevat | ||||
| ||||
Pahlewi, Pahlavi of Pehlevi is ’n skryfstelsel wat gebruik is vir verskeie Middel-Iranse tale. Pahlewi-samestellings is ook gebruik in dialekte van Parthies, Fars, Sogdies, Skities en Khotanees.[1]
Die skrif, logogramme en sommige woorde het ontstaan uit geskrewe Aramees en is aangepas by gesproke Middel-Irans. Dit was dus ’n unieke stelsel met belangrike elemente wat vreemd was vir die taalgroep waarvoor dit gebruik is. Dit het eienskappe van ’n afsonderlike taal, maar is nie een nie.
Naam[wysig | wysig bron]
Die term "Pahlewi" is dalk[2] afgelei van die naam "Parthies", die taal van ’n streek net oos van die Kaspiese See. Die term is ook al verder terug herlei[2] na die Avestiese woord pərəthu- ("wyd [soos van die aarde]"). Dit stem ooreen met die Sanskrit-woorde pŗthvi- ("aarde") en parthivi ("[god] van die aarde").
Geskiedenis[wysig | wysig bron]
Die vroegste geattesteerde gebruik van Pahlewi was in die tyd van Arsaces I van Parthië (250 v.C) op vroeë Parthiese muntstukke.[3] Die skrif kon egter teoreties so vroeg as 300 v.C. gebruik gewees het as dit toe vir Middel-Irans gebruik is. Geen manuskripte van voor die 6de eeu n.C. is egter nog gevind nie. As die naam van ’n letterkundige genre verwys dit dus na Middel-Iranse tekste uit omstreeks die 2de eeu v.C. tot in 900 n.C., waarna die Iranse tale die "moderne" fase betree het.
Die oudste voorbeelde van Pahlewi as ’n letterkundige skrif is fragmente van die sogenaamde "Pahlewi-psalms", ’n vertaling uit die 6de tot 7de eeu n.C. van ’n Siriese psalmboek wat aan die Syroete in Noordwes-China gevind is. Dit is in ’n meer archaïese skrif as die latere Pahlewi geskryf.[4]
Ná die Moslemse verowering van Persië is Pahlewi vervang met die Arabiese alfabet, behalwe in Zoroastriese heilige geskrifte.
Skrif[wysig | wysig bron]
Die skrif is afgelei van die Aramese alfabet, met aanpassings vir die Iranse tale. Dit is essensieel ’n tipiese abjad, maar vanweë die baie Aramese logogramme is dit nie altyd foneties nie. Selfs al is dit foneties, kan daar meer as een transliterasie-simbool vir elke teken wees omdat sekere verskillende, oorspronklik Aramese letters mettertyd dieselfde vorms aangeneem het. Daarby is Pahlewi later gekenmerk deur historiese en archaïese spellings wat nie veranderings in uitspraak weergegee het nie.
Daar is drie verskillende vorms van die skrif:
- Inskripsie-Pahlewi
Inskripsie-Pahlewi is die vroegste bekende vorm en word aangetref in kleifragmente uit omstreeks 171–138 v.C. Ander voorbeelde is op munte en rotse. Hierdie skrif bestaan uit 19 karakters wat nie aan mekaar raak nie.[5]
- Psalter-Pahlewi
Psalter-Pahlewi kom van die sogenaamde Pahlewi-psalms wat in China gevind is.[6] Dié skrif het 18 grafeme wat aan mekaar raak. Weens die gebrek aan soortgelyke geskrifte is ’n groot deel daarvan nog nie ontsyfer nie.
- Boek-Pahlewi
Boek-Pahlewi is ’n gladder vorm met letters wat aan mekaar raak en ingewikkelde verbindings vorm. Dit was die mees algemene vorm van die skrif, met net 12, of saam met "alef" 13, grafeme wat 24 klanke voorstel. Die formele samevloeiing van oorspronklik verskillende letters en verskeie ander elemente veroorsaak groot dubbelsinnigheid en maak die skrif besonder moeilik om te ontsyfer.[5] In latere vorme is dié dubbelsinnigheid probeer teenwerk met diakritiese tekens. Boek-Pahlewi is tot omstreeks 900 n.C. algemeen gebruik.
- Logogramme
In beide Inskripsie- en Boek-Pahlewi is baie algemene woorde, onder meer voornaamwoorde, deelwoorde, syfers en hulpwerkwoorde vervang deur Aramese ekwivalente, wat as logogramme gebruik is. So is die woord vir "hond" geskryf as ⟨KLBʼ⟩ (Aramees kalbā), maar uitgespreek as sag; "brood" is geskryf as ⟨LḤMʼ⟩ (Aramees laḥmā), maar uitgespreek as nān.[7] Sulke logogramme is soms gevolg deur letters wat dele van die Iranse woord foneties voorstel, soos ⟨ʼB-tr⟩ vir pitar ("vader"). Die grammatikale uitgange is gewoonlik foneties geskryf.
Unicode[wysig | wysig bron]
Inskripsie-Pahlewi en Inskripsie-Parthies is tot die Unicode-standaard gevoeg in Oktober 2009, met die uitreiking van weergawe 5.2. Psalter- en Boek-Pahlewi is nog nie in Unicode geënkodeer nie. Blokke: U+10B60–U+10B7F (Inskripsie-Pahlewi) en U+10B40–U+10B5F (Inskripsie-Parthies).
Sien ook[wysig | wysig bron]
Verwysings[wysig | wysig bron]
- ↑ Kent 1953
- ↑ 2,0 2,1 Mirza 2002, p. 162.
- ↑ Mirza 2002, p. 162, no citation, but probably referring to West West 1904
- ↑ Weber 1992, pp. 32–33.
- ↑ 5,0 5,1 History of civilizations of Central Asia, 1999, Vol.3. P.89
- ↑ Gignoux 2002
- ↑ Nyberg 1974.
Bronne[wysig | wysig bron]
- Gignoux, Philippe (2002), "Pahlavi Psalter", Encyclopedia Iranica, Costa Mesa: Mazda, http://www.iranica.com/newsite/articles/sup/Pahlavi_Psalter.html
- Kent, Roland G. (1950), Old Persian: Grammar, texts, lexicon, New Haven: American Oriental Society
- Mirza, Hormazdyar Kayoji (2002), "Literary treasures of the Zoroastrian priests", in Godrej, Pheroza J., A Zoroastrian Tapestry, New York: Mapin
- Nyberg, Henrik Samuel (1974), A Manual of Pahlavi, Part II: Glossary, Wiesbaden: Otto Harrassowitz
- Weber, Dieter (1992), Corpus Inscriptionum Iranicarum. Part III: Pahlavi Inscriptions. Vol. IV. Ostraca and Vol. V. Papyri. Texts I: Ostraca, Papyri und Pergamente, Londen: SOAS
Eksterne skakels[wysig | wysig bron]
- Pahlavi by farvardyn.com Geargiveer 26 Januarie 2007 op Wayback Machine
- SIL-klassifikasie Geargiveer 14 Maart 2012 op Wayback Machine
- Deel 1 en 2 Deel 2 Internet Archive – Lessons in Pahlavi-Pazend deur S.D.Bharuchī en E.S.D.Bharucha (1908)
- Pahlewi by ancientscripts.com
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Pahlewi.
Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse Wikipedia
