Pieter I van Rusland

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Pieter I
Keiser van die Hele Rusland
Skildery van Pieter die Grote, omstreeks 1700
Skildery van Pieter die Grote, omstreeks 1700.
Dinastie Romanof
Bewind 1682–1725
Volle naam Pieter Aleksejewitsj Romanof
Ander titels Tsaar
Gebore 9 Junie [O.S. 30 Mei] 1672
Moskou
Gesterf 8 Februarie [O.S. 28 Januarie] 1725
Sint Petersburg
Voorganger Fjodor III
Opvolger Katharina I
Gade Jewdokija Lopoechina
Katharina I
Kinders O.a. tsarewitsj Aleksei
Aleksander
Anna
Elisabeth
Natalia
Pieter
Pawel
Vader Aleksei van Rusland
Moeder Natalja Narisjkina

Pieter I Aleksejewitsj (Russies: Пётр I Алексеевич) (Moskou, 9 Junie [O.S. 30 Mei] 1672 - Sint Petersburg, 8 Februarie [O.S. 28 Januarie] 1725), ook genoem Pieter die Grote (Пётр Великий; Pjotr Weliki), was van 1682 tot 1721 tsaar en tot 1725 keiser van Rusland. Tot in 1696 het hy saam met sy halfbroer Iwan V regeer. Pieter was die eerste Russiese tsaar wat buite die grense van sy land gereis het.

Jeug[wysig | wysig bron]

Pieter was die seun van tsaar Aleksei en sy tweede vrou, Natalja Narisjkina. Aleksei het ook twee seuns by sy eerste vrou, Maria Miroslafskaja gehad: Fjodor en Iwan. Ná Aleksei se dood word Fjodor tsaar. Hy sterf in 1682 sonder kinders en die tienjarige Pieter word tot tsaar gekroon. ’n Magstryd ontstaan tussen die Narisjkina- en die Miroslafski-familie, want die Miroslafski's voel Pieter se ouer halfbroer, Iwan, moet tsaar word al is hy liggaamlik en geestelik gestrem. Ná ’n bloedige konflik waarin baie van Pieter se familielede vermoor word, word ooreengekom dat Pieter en Iwan mede-tsaars sal wees met Pieter se halfsuster Sofia as regent. In 1689 stuur Pieter Sofia na ’n klooster nadat sy probeer het om sy bewind omver te werp. In 1696 sterf die sieklike Iwan. Van toe af is Pieter die alleenheerser.

Modernisering en verwestering[wysig | wysig bron]

Pieter die Grote in Nederland
(18de eeu, skilder onbekend)

Pieter is bekend vir sy grootskaalse modernisering van Rusland. Onder invloed van sy Westerse raadgewers reorganiseer hy die Russiese leër volgens Westerse riglyne en droom hy daarvan om Rusland ’n sterk maritieme mag te maak. Hy skep ook ’n nuwe aristokrasie onder staatsdiens-amptenare: promosies hang nou af van prestasie en nie meer adellike afkoms nie. Hy hervorm ook die kerk, handel en nywerheid, onderwys en gesondheid.

Pieter onderneem twee reise na Wes-Europa: van Augustus 1697 tot Mei 1698 en van Desember 1716 tot Augustus 1717, veral om steun te werf vir sy oorlog teen Swede. Op die eerste reis besoek hy onder meer Nederland, die Verenigde Koninkryk, Pruise en Oostenryk. Die reis bestaan bekend as die "Groot Ambassade". In Holland bestudeer hy die land se florerende skeepsbou en werk in Amsterdam op die skeepswerf om kennis op te doen.

Pieter word sterk beïnvloed deur sy reise in die Weste. Hy leer horlosies en doodkiste maak, skepe bou, teken, sektering, papier maak en sy spin. Hy voer Westerse klere en kultuur in Rusland in, asook ’n belasting vir mense wat volgens die Ortodokse tradisie baarde dra. Hy stel sy mense bekend aan landskaarte, gereedskap en wapens. Die eerste hospitaal word in Moskou ingerig.

Pieter is gefassineer deur sonwysers: een van sy hervormings is die wysiging van die jaartelling en tydmeting in 1700 volgens die Juliaanse kalender. (In Wes-Europa is die Juliaanse kalender al in 1582 afgeskaf en vervang met die Gregoriaanse kalender). Die tsaar laat ook talle boeke uit Nederlands, Frans, Duits en Engels in Russies vertaal. Omdat baie skeepsterme onbekend was in Rusland, word Nederlandse terme in Russies opgeneem.

Peter bevorder ook die kultuur en wetenskap. Hy begin in 1714 met die bou van ’n somer-residensie in Peterhof aan die oewer van die Newarivier wat later bekend sou word as die Russiese Versailles.

Pieter bevorder ook die Russiese ekonomie deur infrastrukturele projekte soos kanale en paaie. Ná sy oorwinning in die oorlog teen Swede skuif hy die hoofstad van Moskou na Sint Petersburg, wat op Wes-Europese stede geskoei en deur Italiaanse argitekte ontwerp is. Dit was sy "venster na die Weste" en het sy planne vir Rusland se toekoms as 'n groot Europese moondheid gesimboliseer. Met die drooglegging van die moerasagtige gebied en die bou van die stad het die weer, geografie en haglike omstandighede hul tol geëis. Duisende dwangarbeiders is jaarliks na die gebied vervoer, dikwels onder bewaking en selfs vasgeketting om ontsnapping te voorkom. Baie het egter ontsnap en talle ander is aan siektes en weens blootstelling aan die elemente dood. Die dodetal tydens die boutydperk van 18 jaar word op tot 100 000 geskat.

Oorloë[wysig | wysig bron]

Die Bronsruiter, ’n standbeeld ter ere van Pieter die Grote

Pieter het talle oorloë gevoer, wat ’n groot finansiële las was. Hy het egter ’n oplossing gehad: nuwe en hoër belastings, die verkoop van kerkbesittings en handelsmonopolieë aan die hoogste bieders. In die Groot Noordelike Oorlog teen Swede, Denemarke en Pole (1700–1721) ly hy ’n groot nederlaag in die Slag van Narva, maar hy haal ’n oorwinning oor sy belangrikste vyand, Karel XII van Swede in die Slag van Poltawa (1709). Daardeur kry Pieter in die noorde toegang tot die Oossee en begin met die bou van Sint Petersburg. In die suide het hy oorloë gevoer teen Persië en die Ottomaanse Ryk. Ahmet III begin die Russies-Turkse Oorlog (1710–1711) en wen die Slag aan die Proet. In 1714 wen die Russiese vloot die Slag van Hanko en in 1720 die Slag van die Ålandseilande. Met die Verdrag van Nystad (1721) kon hy Lyfland, Wiborg en dele van Finland by die Russiese Ryk voeg. Rusland was toe die belangrikste moondheid in Noord- en Oos-Europa. Pieter laat homself tot keiser kroon en kry die bynaam "die Grote", (ook vanweë sy lengte van meer as twee meter). Hy maak dit ook wet dat keisers hul eie opvolgers mag aanwys.

Siberië[wysig | wysig bron]

Pieter stuur talle ekspedisies uit om Siberië te verken. Daniel Gottlieb Messerschmidt versamel tussen 1718 en 1727 inligting oor die geografie, bevolking en natuur van Wes- en Sentraal-Siberië. In die verre ooste word die Kamtsjatka-skiereiland verken deur Iwan Jewrejnof en Fjodor Loezjin, en die verre noordooste deur Vitus Bering.

Familie en opvolging[wysig | wysig bron]

Pieter die Grote ondervra sy seun Aleksei (skildery deur Nikolai Ge)

Pieter die Grote het veertien kinders by twee vroue gehad: drie by Jewdokija Lopoechina, waaronder tsarewitsj Aleksei, wat hy in 1718 laat martel omdat hy hom verdink van ’n sameswering. Pieter laat hom tot dood veroordeel, maar Aleksei sterf reeds voor die teregstelling aan sy wonde. Pieter het ook elf kinders gehad by sy tweede vrou, keiserin Katharina I (gebore Marfa Samoeilowna Skawronskaja), waaronder keiserin Elisabeth.

In November 1724 help Pieter met die redding van sowat twintig matrose uit die water van die koue Newarivier. Hy sterf drie maande later voordat hy ’n troonopvolger kan aanwys. Die hoogste staatsamptenare moet toe kies tussen die seun van die vermoorde Aleksei, die latere Pieter II of Pieter die Grote se vrou, die ongeletterde Katharina wat sedert 1724 mede-tsarina is. Op die ou end word laasgenoemde tsarina, maar die werklike mag lê by Aleksander Mensjikof en ander lede van die Private Opperraad.

Stamboom[wysig | wysig bron]

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Nikita Romanowitsj
 
 
 
 
 
 
 
Fjodor Nikititsj Romanof
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Michail van Rusland
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Aleksei van Rusland
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Pieter I van Rusland
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Bronnelys[wysig | wysig bron]

Eksterne skakels[wysig | wysig bron]