Politieke Raad

Die Politieke Raad (of Raad van Politie; politie beteken ‘bestuur’) wat die hoogste gesagsinstansie in die nedersetting aan die Kaap die Goeie Hoop was, was uiteraard onderworpe aan die voorskrifte van die Here Sewentien (direksie van die VOC in Nederland) en die Goewerneur-generaal en Raad van Indië te Batavia, asook die wetgewing soos vasgelê in die “Statuten van Batavia” (1648). Die Raad is saamgestel uit die funksionarisse wat verantwoordelik was vir die beheer van die Kompanjie se nedersetting, naamlik die opperhoof van die nedersetting, sy sekunde, hoofde van administratiewe dienste (soos die boekhouer, dispensier, keldermeester en hawemeester), die militêre kommandant van die garnisoen, en die fiskaal wat verantwoordelik was vir orde en die reg. Die sekretaris (ook genoem geheimskrywer) van die Raad het geen stemreg gehad nie, tensy hy vanweë persoonlike hoedanighede tot lid benoem is.

Wanneer daar skepe in Tafelbaai voor anker gelê het, het die kapteins en die ander hoë amptenare van die vloot ook sitting in die Raad gehad en dan is daar na sodanige vergadering as die sitting van die Breë Raad verwys. Die voorsitter tydens die vergadering van die Breë Raad was nie noodwendig die kommandeur of goewerneur nie, want dié moes sy plek afstaan aan iemand wat ’n hoër rang in die diens beklee het, gewoonlik ’n kommissaris, ’n hoë VOC-amptenaar wat as inspekteur opgetree en opdrag gehad het om ’n verslag oor die stand van sake aan die Kaap op te stel.

Die VOC se personeel het ’n magdom funksies vervul en is met talle benamings aangedui. Daar was eintlik drie groepe hiërargieë: van soldaat tot generaal, van jongmaat tot skipper, en van pennis tot goewerneur-generaal. Die Kompanjie het egter ook ’n personeelindeling volgens range gehad, wat verwys na ’n kombinasie van funksie, salaris en status. Neem die volgende as voorbeeld: Die opperkoopman Jan van Riebeeck was opperhoof van die Kaapse nedersetting; sy rang as opperkoopman dui sy plek in die Kompanjie se handels-/administratiewe hiërargie en salariskategorie aan. Die bevordering tot kommandeur het gedui op meer status maar nie meer gesag nie, en ook nie vanselfsprekend ’n hoër salaris nie. Sedert 1691 beklee die hoof van die Kaapse nedersetting die titel van Goewerneur.

In 1676 beslis kommissaris Nicolaes Verburg dat die Politieke Raad buiten die kommandeur as hoof, uit ses lede moet bestaan. In 1685 beslis kommissaris Hendrik Adriaan van Reede dat die aantal lede tot agt vermeerder word. In dieselfde jaar word daar ’n onderskeid getref tussen die Politieke Raad en die Raad van Justisie: die Politieke Raad fungeer as Raad van Justisie. Wanneer ’n burger se saak voor die Raad van Justisie gedien het, het twee burgerraadslede sitting in hierdie Raad verkry.

Oor die algemeen het die Politieke Raad redelik gereeld vergader. Dit het veral van die regeringshoof as sameroeper, afgehang hoe gereeld en hoeveel vergaderings gehou is. Sommige voorsitters het die Raad weekliks op ’n bepaalde dag laat vergader, ander het slegs ’n vergadering belê wanneer daar dringende sake bespreek moes word. Soms was die sakelys so lywig dat daar ’n oggend-, middag- en aandsessie was en selfs die volgende dag hervat is. ’n Krisis was genoegsame rede om die Raad ook op ’n Sondag of feesdag byeen te roep.

Al die briewe afkomstig van die Here Sewentien en die Hoë Regering van Batavia, moes tydens die raadsvergaderings voorgelees en bespreek word. Die antwoorde moes deur die Raad opgestel en deur al die lede onderteken word. Alle geskrewe werk het onder die Raad se toesig geskied. Dit was nie net die kopieë van die lang briewe wat na die owerhede in Amsterdam en Batavia gestuur moes word nie, maar ook afskrifte van die joernaal, resolusies, plakkate (proklamasies) en instruksies. Hofverrigtinge, kontrakte en verslae moes ook geskryf word. Die amptenare was verantwoordelik vir die invordering van belastinggeld en moes beheer uitoefen oor buiteposte, pakhuise, huurooreenkomste, asook die voorsiening van proviand aan skepe, amptenare en die hospitaal. Hulle moes ook die nedersetting beskerm teen moontlike aanvalle uit die binneland of van die see af. Al hierdie take is deur die Politieke Raad bespreek en die verantwoordelikhede dikwels aan bepaalde amptenare opgedra.

Bronnelys

• dr. Helena Liebenberg: http://www.tanap.net/ Geargiveer 9 Januarie 2011 op Wayback Machine