Prignitz

Prignitz, vroeër ook Priegnitz (ou spelwyse) of Vormark genoem, is 'n historiese landskap in die noordweste van die Duitse deelstaat Brandenburg. Klein dele van die gewes maak tans in administratiewe opsig deel uit van Mecklenburg-Voorpommere (naby Ludwigslust/Parchim) en Sakse-Anhalt (naby Havelberg), maar die oorgrote deel van Prignitz is in die gelyknamige Brandenburgse distrik en in die distrik Ostprignitz-Ruppin geleë.

Prignitz is die oudste landskap in die huidige deelstaat Brandenburg met 'n wisselvallige geskiedenis as grensstreek. Vanuit Prignitz is vanaf die die 10de eeu die Christelike sendingwerk vir die Slawiese bevolking van Brandenburg georganiseer. Twee eeue later het vanaf die 12de eeu die Duitse kolonisasie van gebiede in die ooste sy aanvang in Prignitz geneem. Die landskap se argitektoniese erfenis met kastele en herehuise, Baksteengotiese kerke en sogenaamde Rundlingsdörfer, dorpe wat kringvormig rondom 'n sentrale plein aanglê is en gewoonlik in die historiese grensstreke aangetref word waar Duits- en Slawiessprekendes in aantaking met mekaar gekom het, getuig van hierdie gebeure, net soos Middeleeuse nedersettings met nou straatjies en vakwerk-plaashuise op die platteland.

Geografie en demografie[wysig | wysig bron]

Prignitz, wat tussen die riviere Löcknitz in die weste, Dosse in die ooste en Elbe en Havel in die suide geleë is, bevat veral landbougebiede wat oor saggies golwende vlaktes strek, asook bosgebiede en heideveld.

Die leemgrond in Noordwes-Prignitz word hoofsaaklik vir landboudoeleindes gebruik, terwyl uitgestrekte dennebosse op die sanderige grond in die suidooste groei. Naas landbou vorm voedselverwerking, die hout- en die boumateriaalbedryf die ekonomiese basis van die streek. Die grootste stedelike nedersettings is Wittenberge, Perleberg, Pritzwalk, Wittstock en Kyritz. In sommige dorpe op die platteland word nog Nederduits as omgangstaal gebesig.

Sedert die politieke omwenteling van 1989 en die Duitse hereniging in 1990 het Prignitz se bevolking as gevolg van binnelandse migrasie na groter stede en laer geboortesyfers bestendig afgeneem. Dié demografiese tendens, wat van Prignitz een van die ylste bevolkte gebiede in Duitsland gemaak het, sal na verwagting ook in die volgende dekades voortgesit word.

Sogenaamde Wüstungen of verlate dorpe is reeds sedert die hoë Middeleeue 'n kenmerk van Prignitz se landskapsbeeld. Nadat die eerste plase en nedersettings tydens 'n vroeë kolonisasiefase in die 12de en 13de eeu ontstaan het, is veral in die loop van die 14de en 15de eeu meer as twee vyfdes van alle nedersettings wat in die hoë Middeleeue bestaan het of nuut aangelê is, deur hul bewoners verlaat. Naas politieke onluste was ontoereikende oeste die hoofrede vir dié fenomeen.^[1]

Geskiedenis[wysig | wysig bron]

Die oudste historiese verwysing na die landskapsnaam Prignitz kom in 'n oorkonde van die valse Woldemar voor wat uit 1349 dateer.

Vanaf die laat 14de tot in die 16de eeu het die pelgrimsroete tussen Berlyn en Wilsnack deur Prignitz geloop. Sy eindpunt was die sogenaamde Wonderbloedkerk te Wilsnack waar die priester drie bloedbevlekte hosties ontdek het nadat die stad in 1383 deur roofridders gebrandskat is. Hierdie gebeurtenis, wat as wonder beskou is, het groot skare pelgrims na die kerk gelok.

Boukuns[wysig | wysig bron]

Die groot aantal Middeleeuse kerkgeboue en stadskerne getuig net soos die kastele, wat bewaar gebly het, van Prignitz se lang geskiedenis. Byna alle stads- en dorpskerke dateer uit die vroeë kolonisasietydperk in die 12de en 13de eeu. Opvallend is die hoë digtheid van parogieë - so het byna elke dorpie oor sy eie kerk en priester beskik. Van Prignitz se huidige 220 dorpskerke is 120 reeds in die middeleeue opgerig.

Ná die Reformasie is in visitasieberigte 120 moeder- en 80 filiaalkerke gelys. In die huidige distrik Prignitz is daar 170 Evangelies-Lutherse dorpskerke asook sewe Evangelies-Lutherse en vier Rooms-Katolieke stadskerke.

In landelike gebiede is eers in die 13de en 14de eeu met die oprigting van veldsteenkerke begin. Oorspronklik is alle kerke van hout gebou. Kenmerkend vir die streek is die oorheersende veldsteenkerkgeboue in saalvorm wat tot omstreeks 1500 gebou is. Eersterangse argitektoniese monumente sluit die voormalige bedevaartskerk in Wilsnack en die klooster Heiligengrabe in wat in 1287 gestig is. Daarnaas het meer as 70 kastele en herehuise bewaar gebly.