São Gonçalo (skip)

Die stranding van die São Gonçalo by Plettenbergbaai in 1630 het die eerste vestiging deur blankes in Suider-Afrika tot gevolg gehad.

Uit die dagboek van 'n passasier, die monnik Francisco dos Santos, het belangrike inligting oor die ramp sowel as oor die lewenswyse van die Khoi, die plantegroei en dierelewe bekend geword.

Vroeg in Maart 1630 het die São Gonçalo in konvooi met twee ander skepe die hawe van Goa in Indië op pad na Portugal verlaat. In 'n storm verloor die São Gonçalo kontak met die ander twee skepe, maar begin kwaai lek. Die skip bereik veilig die kus by die beskutte Formosabaai (“mooi baai” en vandag bekend as Plettenbergbaai) aan die mond van die Piesangrivier. 'n Honderd mense verlaat die skip en 130 bly op die skip agter terwyl die noodsaaklike herstelwerk gedoen word.

Na 'n 50 dae bars 'n geweldige storm los waarin die skip vergaan en al die opvarendes verdrink. Vir die eerste maal besluit skipbreukelinge in Suider-Afrika om nie op 'n staptog na veiligheid te vertrek nie. Maande lank is gewerk om uit die wrakstukke en die bome langs die kus twee bootjies te bou. Goeie betrekkinge is met die Khoi gehandhaaf. Vir huisvesting is houthutte gebou, 'n kapel is opgerig, uit hul groentetuin is pampoene en uie geoes en koeie en skape is van die Khoi verkry. Verder leef hulle van die visvangs en jag. Een bootjie het Goa via Mosambiek bereik. Die ander bootjie het na Portugal vertrek, maar 'n verbygaande Portugese retoerskip het hulle kort na vertrek opgepik. Helaas strand hierdie skip voor die mond van die Taagrivier by Lissabon en alle opvarendes kom om.

In 1979 is die terrein van die vestiging toevallig deur Johan Jerling ontdek toe hy op wierook en 17de eeuse breekware waaronder Ming-porselein afgekom het. Die wrak is nog nie opgespoor nie en lê waarskynlik diep onder sand begrawe.

Bibliografie

• Burman, Jose: Strange shipwrecks of the southern seas. Kaapstad: Struik, 1968.
• Potgieter, Coenraad: Skipbreuke aan ons kus. Kaapstad: Tafelberg, 1969.
• Turner, Malcolm: Shipwrecks and salvage in South Africa – 1505 to the present. Kaapstad: Struik, 1988 ISBN 0-86977-387-9
• Willcox, A.R.: Shipwreck and survival on the south-east coast of Africa. Winterton: Drakensberg Publications, 1984. ISBN 0-620-07958-4