Skeertuig

'n Skeertuig of kussingtuig is 'n amfibiese voertuig wat ontwerp is om oor enige gladde terrein hetsy land of water te reis op 'n kussing van stadig bewegende laedruk lug wat na die oppervlak onder die tuig geblaas word.

Geskiedenis[wysig | wysig bron]

Die eerste skeertuig is deur die Engelse uitvinder Christopher Cockerell in 1952 uitgevind en gepatenteer. Verskeie pogings is voor Cockerell se uitvinding aangewend om voertuie te bou wat gebaseer was op die beginsel om lug vas te keer tussen 'n vinnig bewegende vaartuig en die oppervlak daaronder om die sleurkrag daarop te verminder.

In 1952 het Cockerell gewerk aan die idee van lugsmering op toetsvaartuie te Nerfolk Broads. Hy het toe begin werk aan 'n idee om die lugkussing dieper te maak. Sy aanvanklike eksperimente was heel eenvoudig en het 'n stofsuiermotor en twee silindriese blikke ingesluit waarmee hy sy unieke lugstraalstelsel, die sleutel tot die uitvinding van die skeertuig, gebou het. Hy het daarmee die werking van 'n vaartuig wat op 'n lugkussing waardeur lug onder druk geblaas word bewys. Die lugkussing het dit moontlik gemaak vir die vaartuig om oor sagte modder, water, moerasse en vleilande asook harde grond te beweeg. Hy het 'n werkende model vaartuig ontwerp wat op sy patent gebaseer was. Nadat hy dit aan die owerhede gewys het, is die uitvinding op 'n lys van geheime uitvindings met moontlike militêre toepassings geplaas en is beperkinge geplaas op die verspreiding van inligting daaroor. Die Britse National Research and Development Corporation het verder ontwikkeling van sy ontwerp onderneem (Cockerell is 'n duisend pond vir sy regte betaal). Die eerste vaartuig deur hulle ontwikkel is in 1959 geloods en het die Engelse kanaal in 1969 oorgesteek vanaf Frankryk na Engeland om die 50^ste herdenking van Louis Blériot se vlug oor die Engelse kanaal te herdenk. Cockerrel is tot ridder geslaan vir sy bydrae tot Britse Ingenieurswese in 1969. Die Engelse woord Hovercraft is dan ook deur hom verwoord om die uitvinding te beskryf.^[1]

Ontwerp[wysig | wysig bron]

Skeertuie het een of meer enjins (sommiges soos die SR-N6, het een enjin waar die oordrag van krag deur 'n ratkas vir die oplig- en aandrywingsfunksies verdeel word). Een enjin dryf die waaier (die stuwer) aan wat daarvoor verantwoordelik is om die vaartuig op te lig deur lug daaronder in te forseer. Die lug moet dan onder die romp ontsnap wat dan veroorsaak dat die vaartuig bo die oppervlak waarop dit staan, dryf. Een of meer bykomstige enjins word dan gebruik om die stukrag te verleen wat die vaartuig in die verlangde rigting aandryf. Sommige skeertuie gebruik 'n stelsel van lugkanale wat die lug vanaf die waaier na die romp en na agter verdeel.

Burgerlike kommersiële skeertuie[wysig | wysig bron]

Die Britse vliegtuigvervaardiger, Saunders-Roe het die eerste praktiese personeeldraende skeertuig, die SR-N1 ontwerp. Die vaartuig is in verskeie toetsprogramme gebruik tussen 1959 en 1961, wat die eerse oorsteek van die Engelse Kanaal deur 'n skeertuig ingesluit het. Die SR-N1 was aangedryf deur een suierenjin. By die Farnborough Lugskou in 1960 is daar gedemonstreer hoe die vaartuig 12 seesoldate met hul toerusting kan vervoer, die loods en sy medeloods uitgesluit. Die SR-N1 het nie 'n romp gehad nie. Die byvoeging van 'n buigsame romp is eers later bygevoeg nadat daar gevind is dat dit die dryfhoogte van die vaartuig verhoog het. Die romp was 'n onafhanklike uitvinding wat gemaak is deur 'n offisier van die Britse Vloot, Latimer-Needham, wat sy idee aan Westland ('n moedermaatskappy van Saunders-Roe) verkoop het en het saam met Sir Christopher Cockerell gewerk om die idee verder te ontwikkel. Die eerste passasiersdraende skeertuig wat diens gedoen het was die Vickers VA-3, wat gereeld passiers in 1962 vanaf Moreton, Merseyside na Rhyl aan die noordelike kus van Wallis vervoer het. Dit was aangedryf deur twee skroefaangedrewe gasturbiene vliegtuigenjins.

Gedurende die sestigs het Saunders-Roe verskeie groter ontwerpe ontwikkel wat passasiers kon dra, insluitende die SR-N2, wat diens gedoen het oor die Solent in 1962 en later die SR-N6, wat vir baie jare diens oor die Solent vanaf Southsea na Ryde op Wight-eiland gedoen het. Die diens is op 24 Julie 1965 deur Hovertravel ingestel en het die SR-N6 gebruik en kon slegs 38 passiers vervoer. Twee moderne 98 sitplek AP1-88 skeertuie volg tans dieselfde roete en het met ingang 2004 alreeds meer as 20 miljoen passiers vervoer.

In 1966 is twee vervoerdienste oor die Engelse Kanaal ingestel wat van skeertuie gebruik gemaak het. Hoverlloyd het dienste vanaf Ramsgate-hawe na Calais ingestel en Townsend Ferries het ook 'n diens vanaf Calais na Dover ingestel.

Buiten Saunders-Roe en Vickers (wat in 1966 saamgesmelt het om die British Hovercraft Corporation (BHC) te vorm) is ander kommersiële vaartuie in die Verenigde Koninkryk ontwerp in die 1960's deur Cushioncraft (deel van die Britten-Norman groep) en Hovermarine.

Die wêreld se eerste skeertuig wat motors kon vervoer is in 1968 bekend gestel. Die BHC Mountbatten klas (SR-N4) modelle, wat elkeen aangedryf is deur vier Rolls-Royce Proteus gasturbiene enjins. Die vaartuie is gebruik om motors en passasiers oor die Engelse Kanaal te vervoer vanaf Dover, Ramsgate (waar 'n spesiale skeertuighawe gebou is te Pegwell-baai) en Folkstone in Engeland na Calais en Boulogne in Frankryk. Die eerste SR-N4 kon 254 passasiers en 30 motors vervoer met 'n topsnelheid van 83 knope (154 km/h). Die oorsteek van die kanaal het ongeveer 30 minute geduur. Die latere SR-N4 MkIII het 'n dravermoë van 418 passasiers en 60 motors gehad. Die Fransgeboude SEDAM N50 Naviplane met 'n dravermoë van 385 passasiers en 45 motors en waarvan slegs een ooit gebou is,^[2] is ook gebruik vir dienste oor die Engelse Kanaal maar is verskeie kere uit diens onttrek vanweë tegniese probleme. Die diens is uiteindelik gestaak in 2000 na 32 jaar as gevolg van kompetisie met tradisionele pendelbote, Katamarans en die ingebruikneming van die Eurotonnel.

In 1998 het die Posdiens van die Verenigde State begin om pos en vrag met 'n Brits geboude Hoverwork AP.1-88 na en vanaf Bethel, Alaska en agt ander klein dorpies langs die Kuskokwimrivier te vervoer. Bethel is ver vanaf die padvervoerstelsel in Alaska en daarom was die skeertuig 'n aantreklike alternatief tot lugvervoer.

Die kommersiële sukses van skeertuie is gekniehalter deur vinnige stygings in brandstofpryse in die laat sestigs en sewentigs as gevolg van die konflikte in die Midde-Ooste. Alternatiewe watervaartuie soos die katamaran gebruik minder brandstof en kan die meeste van die skeertuig se take op water verrig. In Finland word skeertuie nog gereeld gebruik vir seeredding en om hulle eilandgroepe met mekaar in verbinding te hou. Die Skandinawiese lugredery SAS het voorheen 'n AP. 1-88 skeertuig gebruik om passasiers tussen Kopenhagen Lughawe in Denemarke en die SAS Skeertuigterminaal in Malmö, Swede te vervoer.

Militêre skeertuie[wysig | wysig bron]

Die eerste gebruik van skeertuie vir militêre doeleindes was die SR.N1 tot SR.N6 modelle wat deur Saunders-Roe gebou is by Wight-eiland in die Verenigde Koninkryk. Die Britte het heelwat toetse gedoen op die gebruik van skeertuie in militêre toepassings. Teenswoordig word die Griffon 2000TDX aktief deur die Royal Marines gebruik. Die vaartuig is ook onlangs in Irak ontplooi.

Die V.S.A. het skeertuie op 'n proefbasis tydens die Viëtnam-oorlog in die Mekong Delta ontplooi vir patrollie-doeleindes. Die ondervinding wat hulle daar opgedoen het is gebruik in die ontwikkeling van die Bell SK-10, wat die basis gevorm het vir die LCAC wat tans deur die V.S.A. ontplooi word. Die voormalige Sowjet-Unie was een van die eerste moondhede wat 'n skeertuig gebruik het as 'n geleide missielkorvet.

Die Finse Vloot het 'n eksperimentele missiel-aanvalstuig ontwikkel, die Tuuli-klas skeertuig in die laat 1990's. Die prototipe van die Tuuli-klas is in 2000 in bedryf gestel. Dit het belofte getoon as 'n vinnige aanvalstuig maar vanweë geldelike redes en veranderinge in die vloot se doktrine is die skeertuig uit diens onttrek.

Die Griekse Vloot het vier Russiese Zubr/Pomornik vaartuie aangeskaf. Hierdie vaartuie is die wêreld se grootste militêre skeertuiggebaseerde landingsvaartuie.

Vragdraers[wysig | wysig bron]

'n Groot voordeel van lugkussingvaartuie is dat dit swaar vragte oor moeilike terreine, soos moerasse, kan vervoer, 'n voordeel wat aanvanklik oor die hoof gesien is in die haas om hoësnelheidsvaartuie te ontwikkel. Die tegnologie is toe eers in die 1970's gebruik om modulêre vragskuite oor sagte herwonne land te sleep.

Mackace (Mackley Air Cushion Equipment) het 'n aantal sulke vragdraers ontwikkel soos die Sea Pearl met 'n dravermoë van 250 ton wat in Aboe Dhabi gebruik is en die twee 160 ton dravermoë Yukon Princesses wat vragmotors oor die Yukonrivier vervoer het vir gebruik in die bou van 'n pyplyn. Sulke lugkussingvragdraers word tans steeds gebruik. In 2006 het Hovertrans 'n sloep met 'n dravermoë van 330 ton met 'n boor daarop in die moerasse van Soeriname geloods.

Die soort lugkussingvragdraer se tegnologie verskil ietwat van die hoëspoedskeertuie, wat tradisioneel gebou is deur van vliegtuigtegnologie gebruik te maak. Die lae spoed van vragdraers maak dit makliker om 'n lugkussing in stand te hou oor golwe wat 'n baie gladde rit meebring. Beeldmateriaal van sulke vragdraers kan by Hovertrans se webwerf Geargiveer 17 Mei 2014 op Wayback Machine besigtig word.