Strategos
Strategos, meervoud strategoi, (Atties-Ioonse Grieks: στρατηγός, meerv. στρατηγοί; Doriese Grieks: στραταγός, stratagos; wat letterlik "weermagleier" beteken) is 'n Griekse woord wat "generaal" beteken. In die Hellenistiese en Bisantynse ryke is die term ook aangewend om na 'n militêre goewerneur te verwys. In die moderne Helleense weermag, is dit die hoogste offisiersrang.
Die amp in klassieke Griekeland[wysig | wysig bron]
Themistokles, Aristides en Kimon was vroeë voorbeelde van strategoi wat benewens hul politieke loopbaan ook generaals was. Perikles was regdeur sy loopbaan dikwels 'n strategos; van 443 tot 429 v.C. was Kleon, Nikias en Alkibiades ook strategoi. Maar aan die einde van die 5de eeu, met die ineenstorting van die militêre en vlootmag van Athene, en later weens 'n toenemende tendens van spesialisering, sou militêre ampte nie meer 'n middel tot verkryging van politieke invloed wees nie.
Min is bekend omtrent die getalle en wyse van aanstelling van Atheense strategoi in die 6de eeu, maar in 501 v.C., is 'n nuwe maatreël ingevoer waardeur tien strategoi jaarliks verkies is, een van elke phylê. Die tien was van gelyke gesag: by Marathon in 490 v.C. (volgens Herodotos) is hul strategie deur 'n meerderheidstem bepaal, en elkeen het die presidensie volgens 'n daaglikse rotasie gehou. Op hierdie tydstip het die polemarchos 'n beslissende dubbelstem gehad, en een mening is dat hy die opperbevelhebber was; maar vanaf 486 v.C. is die polemarchos, soos ander archonte, deur die lot aangewys.
Die jaarlikse verkiesing van die strategoi is in die lente gehou, en hul ampstermyn het met die gewone Atheense jaar ooreengestem, d.i. van midsomer tot midsomer. Indien 'n strategos sou sterf of van sy amp onthef is, kon 'n byverkiesing vir 'n opvolger gehou word. Strategoi het hul magte beide op land en ter see aangevoer. 'n Spesifieke militêre of vlootekspedisie kon oor een of verskeie aanvoerende strategoi beskik; selde sou al tien saam optree.
Tuis was die strategoi verantwoordelik vir die oproep van burgers en metoikoi (inwonende vreemdelinge) vir militêre diens, en vir reëling van die onderhoud en aanvoering van skepe deur die stelsel van trierarchië. Wanneer 'n regsaak sou voortspruit uit enige van hierdie kwessies, soos 'n vervolging vir pligversaking of diensontduiking, of 'n dispuut rakende die verpligting om 'n trierarchie uit te oefen, was die strategoi die magistrate wat verantwoordelik was om die saak voor die hof te bring, en oor die verhoor te presideer.
In die 4de eeu is 'n geordende verdeling van pligte ingevoer: een strategos sou die hopliete lei en een is aangestel oor die verdediging van Attika, twee was in bevel van die verdediging van Pireaus, en aan een is toesig oor die trierarchie toegeken, wat die oorblywende vyf beskikbaar gelaat het vir ander pligte.
Die Atheense bevolking het 'n wakende oog oor hul strategoi gehou. Soos ander magistrate was hulle met die afloop van hul ampstermyne onderhewig aan euthyna, en benewens aan 'n stemming in die ekklesia tydens elke prytany (ampstermyn van die prytaneis) om te oordeel of hul aangewese take na behore uitgevoer word. Indien die stem teen enige persoon uitgebring is, is hy afgesit en as 'n reël deur 'n jurie verhoor. Perikles is self in 430 v.C. van sy amp as strategos onthef en beboet, en in 406 v.C. is die agt strategoi wat die vloot te Arginousai aangevoer het, almal van hul amp onthef en ter dood veroordeel.
Hierdie reëlings tipeer een van die mees opvallende eienskappe van die Atheense demokrasie: die omsigtigheid waarmee mag aan indiwidue oorgelewer is, en die vrees dat dit misbruik kon word.
Helleense en Romeinse gebruik[wysig | wysig bron]
Philippus II van Masedonië is verkies as strategos autokrator (opperbevelhebber met volle aanvoerende gesag) in die Bond van Korinthe. Parmenion, die Masedoniese generaal, het ook oor die titel van strategos beskik.
In die Romeinse Republiek en later deur die Prinsipaat, het Griekse historici dikwels die term strategos gebruik wanneer na die Romeinse polities-militêre amp van praetor verwys is. So 'n aanwending word in die Nuwe Testament gevind: Handelinge 16:20 verwys na die magistrate van Philippi as strategoi (στρατηγοί).[1] Soortgelyk het die woord antistrategos ("visestrategos") verwys na die amp van propraetor.
In die Helleense ryke van die Diadoche, veral Lagide-Egipte, het strategos 'n goewerneursamp geword, wat oor die nomos gepresideer het. In Egipte is die unieke amp en titel van epistrategos (ἐπιστράτηγος, "bo-generaal") ingestel in die vroeë 2de eeu v.C., wat intakt oorleef het tot met die Romeinse Ryk. Twee sulke ampte het bestaan, een vir die Chora (d.w.s. Laer-Egipte, uitgesonderd Alexandrië) en een vir die Thebaida, beide in die hoedanigheid van onderkonings, aangestel oor hul onderhorige strategoi van die nomoi.
Bisantynse gebruik[wysig | wysig bron]
Die term was deurgaans in gebruik in die Grieks-sprekende Bisantynse Ryk. Aanvanklik is die term met die bewoording stratelates vervoeg, en minder dikwels met stratopedarches om die opperbevelsamp van magister militum aan te dui (die generaal in bevel van 'n veldmag), maar kon ook op die streeksbenaming duces toegepas word. In die 7de eeu, met die instelling van die Thema-stelsel, het hul rol verander: aangesien die veldmagte herontplooi is ten einde die basis van hul territoriale themata te vorm, het hul generaals ook nuwe verantwoordelikhede aanvaar, naamlik die kombinering van hul militêre pligte met die burgerlike owerheidsfunksies van die thema.[2] Die aanvanklike themata was min en baie groot, en in die 8ste eeu was die provinsiale strategoi konstant antagonisties teenoor die keiser te Konstantinopel, sodat opstande meermaal uitgebreek het. In reaksie is die themata toenemend onderverdeel en die getal strategoi aangevul, waardeur hul mag verdun is: terwyl die Taktikon Oespenski in van c. 842 n.C. 18 strategoi gelys het, het die Eskorial Taktikon van omstreeks 971–975 n.C., byna 90 gelys. Hierdie proses is bevorder deur die verowerings van die 10de eeu, wat die stigting van verskeie nuwe en kleiner frontlinie-themata behels het.[2] Regdeur hierdie periode het die strategos van die Anatoliese thema voorrang geniet bo die ander, om een van die hoogste staatsampte te verteenwoordig, en een van min waarvan eunugs spesifiek uitgesluit is. Terseldetyd was die Oostelike (Anatoliese) themata van 'n hoër senioriteit as die Westelikes (Europeses). Hierdie verskil was veral opvallend by die vergoeding van hul presiderende strategoi: terwyl dié van die Oostelike themata hul salarisse direk uit die staatskatkis ontvang het, moes hul ampseweknieë in die Weste hul vergoeding genereer uit die opbrengs van hul provinsies.[3] Tydens die 11de eeu is die strategoi geleidelik beperk tot hul militêre pligte, aangesien hul burgerlike pligte deur die kritai ("regters") oorgeneem is. Senior militêre leierskap is ook afgewentel na die dukate of katepano, wat oor streeksaanvoering bevoegd was, waaronder verskeie themata sou ressorteer. Teen die 13de eeu, was die term weereens in gebruik vir 'n "generaal" in die algemene sin, ontdaan van enige spesifieke tegniese konnotasie.[2]
Die Bisantyne het ook 'n aantal variasies van die titel strategos gebesig: strategetes (στρατηγέτης, "weermagleier") was by uitsondering 'n alternatiewe benaming; die term monostrategos (μονοστράτηγος, "enkelgeneraal") het verwys na 'n generaal met aanvoeringgesag oor ander strategoi, of oor die magte van meer as een thema; die strategos autokrator, archistrategos (ἀρχιστράτηγος, "hoofgeneraal") en protostrategos (πρωτοστράτηγος, "eerstegeneraal") was toegewese aanvoerders bekleë met oppergesag; en 'n hypostrategos (ὐποστράτηγος, "ondergeneraal") was 'n tweede in bevel, effektief 'n luitenant-generaal.[2]
Moderne gebruik[wysig | wysig bron]
In die moderne Helleense weermag, is 'n stratigós (die spelling bly στρατηγός) die hoogste offisiersrang. Die opperrang stratárchis (Veldmaarskalk) het tydens die monargie bestaan, maar is nie deur die huidige Derde Helleense Republiek behou nie. Die rang van volle stratigós word slegs beklee deur die Aanvoerder van die Generaalstaf van Nasionale Verdediging, en wel wanneer hy 'n weermagoffisier is. By een uitsondering is die ander Griekse generaaloffisiersrange afleidings van hierdie woord: antistrátigos en ypostrátigos, vir onderskeidelik Luitenant-generaal en Majoor-generaal; 'n Brigadier-generaal word daarteenoor 'n taxíarchos genoem, geskoei op táxis (in moderne gebruik taxiarchía), wat brigade beteken. Die range antistrátigos en ypostrátigos word ook gebruik by die Helleense Polisie (en tevore by die Griekse Gendarmerie), die Griekse Brandweer en die Sipriotiese Nasionale Wag, by wie die rang van volle stratigós egter ontbreek.
Verwysings[wysig | wysig bron]
- ↑ 1881 Westcott-Hort Nuwe Testament, ΠΡΑΞΕΙΣ ΤΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ 16:20 και προσαγαγοντες αυτους τοις στρατηγοις ειπαν ουτοι οι ανθρωποι εκταρασσουσιν ημων την πολιν ιουδαιοι υπαρχοντες
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Kazhdan, Alexander, ed. (1991), Oxford Dictionary of Byzantium, Oxford University Press, p. 1964, ISBN 978-0-19-504652-6
- ↑ Bury, John B. (1911), The Imperial Administrative System of the Ninth Century – Met 'n hersiene teks van die Kletorologion van Philotheos, Oxford University Publishing, pp. 39–41
- Hansen M.H. 1987, The Athenian Democracy in the age of Demosthenes. Oxford.
- Debra Hamel 1998, Athenian generals : Military authority in the classical period. Leiden.
- Oxford Classical Dictionary, 2nd edition, 1996: strategoi.
- Dictionary of the Classical World, John Roberts, 2005. Oxford
- Pauly-Wissowa