Protea (genus)

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
(Aangestuur vanaf Suikerbos)

   Hierdie artikel behoort versmelt te word met Protea.
Maak seker om die inhoud te skuif na die bladsy wat reeds aan Wikidata gekoppel is!
Indien altwee gekoppel is, sien hier.

Protea (genus)
Koningsprotea
Wetenskaplike klassifikasie
Koninkryk:
(geen rang):
(geen rang):
Orde:
Familie:
Genus:
Protea

Spesies

Sien teks.

Die Protea (suikerbosse) is 'n genus wat tot die familie Proteaceae behoort. Die genus is immergroen en is oor die algemeen struike met enkele spesies wat bome vorm. Die genus se naam word in die volksmond gebruik vir baie spesies van ander genera wat deel vorm van die Proteaceae's. Die protea vorm deel van die Kaapse floraryk. Die meeste protea's kom in die Wes-Kaap voor en min spesies word nie in Suid-Afrika aangetref nie.

Geskiedenis[wysig | wysig bron]

Die eerste protea is reeds in 1605, 47 jaar voordat Jan van Riebeeck hom aan die suidpunt van Afrika gevestig het, deur Carolus Clusius geïllustreer. Die blom, wat hy Carduus genoem het, is later as Protea neriifolia geïdentifiseer. Die naam Protea is eers in 1735 deur Linnaeus aan die genus gegee. Hy het die genus vernoem na Proteus, 'n god van die Griekse mitologie wat volgens oorlewering van gedaante kon verander. Hierdie naam het hy aan die plante gegee vanweë die geweldige variasie wat binne die genus voorkom.

Proteas wissel byvoorbeeld van klein verdwergde struikies (Protea acaulos en Protea scabra) tot bome (Protea nitida en Protea caffra). Spesies soos Protea cryophila, Protea laevis en Protea tenax het ondergrondse stamme, terwyl die meeste ander bogrondse stamme het. Die blomme van die reuseprotea Protea cynaroides het ʼn deursnee van ongeveer 30 cm, terwyl dié van Protea odorata ongeveer 3 cm of nog minder in deursnee is.

Die meeste proteas dra hul blomme aan die punte van die takke, maar Protea amplexicaulis, Protea cordata en Protea humiflora dra hul blomme aan die stam naby die grond. Dikwels is daar ook variasie binne dieselfde spesie. Naby seevlak in die omgewing van Port Elizabeth is die reuse- of koningsprotea (Protea cynaroides) byvoorbeeld groot en het die plante smal blare en blomknoppe met skerppuntige skutblare wat in die lente tot die somer verskyn. Hoër op in dieselfde omgewing is die plante heelwat kleiner, die blare breër, die skutblare van die blomkoppe gerond en blom hulle in die somer tot die herfs.

Verskeie plantkundiges en ontdekkingsreisigers het in die 18e en 19de eeu heelwat belangstelling in Suid-Afrikaanse proteas getoon. Twee persone wat heelwat proteas in Suidwes-Kaap versamel en laat benaam het, was Thunberg, van die Universiteit van Uppsala in Swede, en Masson, van die botaniese tuin Kew in Engeland. Thunberg het byvoorbeeld die bergbruidjie (Serruria florida) vir die eerste keer in die berge rondom Franschhoek ontdek.

Teen die einde van die 18e eeu het die kweek van proteas in glashuise in Engeland 'n gewilde praktyk geword, maar in die 19e eeu het orgideë gewilder begin word en is die glashuise verwarm sodat proteas nie meer daarin gekweek kon word nie. Vandag word Suid-Afrikaanse proteas veral in lande soos Australië en Nieu-Seeland, waar die klimaat soortgelyk aan dié van Suid-Afrika is, gekweek. Die kweek van proteas en Leucospermum (speldekussings) in Suid-Afrika self neem ook toe omdat daar veral in Europa 'n goeie mark vir die blomme bestaan en die blomme lank genoeg hou om uitgevoer te kan word.

Die plaaslike mark vir die blomme is ook besig om te verbeter. Die proteas word volgens hul groeivorm, die plek waar hulle groei en eienskappe van die blomkoppe in verskeie groepe (sonder taksonomiese status) verdeel. Hierdie indeling is soos volg:

Proteas met bogrondse stamme Cynaroideae – slegs Protea cynaroides. Die blom lyk soos 'n artisjok.

Melliferae – slegs Protea repens. Letterlik heuningdraend.

Ligulatae – lepelvormige skutblare.

Speciosae – lang hare aan die punte van die skutblare.

Exsertae – die blomkoppies is klein (ongeveer 8 cm lank), die bome is skraal en onnet en ongeveer 3 m hoog en almal behalwe Protea glabra blom in die herfs. Verbastering tussen die spesies vind maklik plaas.

Pinifoliae – die blare is smal of naaldvormig, die plante is meestal klein en die blomkoppies roosvormig.

Somerreënvalproteas – die blomkwas is langer as die skutblare en hierdie proteas is oor die algemeen nie so mooi soos dié van die winterreënvalstreek nie.

Proteas met ondergrondse stamme word nie verder onderverdeel nie. Proteas is vroeër dikwels as bron van brandstof gebruik, terwyl die tanniene wat uit die bas van sommige Protea- en Leucospermum- spesies verkry is, gebruik is om leer te looi, asook om maagprobleme te behandel.

Die waboom (Protea nitida) was, soos sy naam aandui, 'n belangrike bron van hout vir ossewaens asook vir gebruiksartikels, en die hout word vandag nog vir draaiwerk gebruik. 'n Swart ink waarmee Louis Tregardt na bewering sy dagboek geskryf het, is in die 19e eeu uit die blare van die waboom vervaardig.

Spesies[wysig | wysig bron]

Spesies wat hoort tot die genus is as volg:

Seksie Algemene seksienaam Spesie Algemene spesienaam
craterifolia buidelprotea Protea effusa Blosrooisuikerbos
craterifolia buidelprotea Protea namaquana Kamiesbergsuikerbos
craterifolia buidelprotea Protea pendula Knikkopsuikerbos
craterifolia buidelprotea Protea recondita Gesigtoehouprotea
craterifolia buidelprotea Protea sulphurea Heuningkoeksuikerbos
crinitae oostelike grondprotea Protea foliosa Ruie-suikerbos
crinitae oostelike grondprotea Protea intonsa Klossie-suikerbos
crinitae oostelike grondprotea Protea montana Swartbergsuikerbos
crinitae oostelike grondprotea Protea tenax Gehardesuikerbos
crinitae oostelike grondprotea Protea vogtsiae Marie-se-roossuikerbos
cristatae moorlandprotea Protea asymmetrica Inyanga-suikerbos
cristatae moorlandprotea Protea wentzeliana Wentzel-se-suikerbos
exsertae witprotea Protea aurea aurea Geelsuikerbos
exsertae witprotea Protea aurea potbergensis Potbergsuikerbos
exsertae witprotea Protea lacticolor Witsuikerbos
exsertae witprotea Protea mundii Boswitsuikerbos
exsertae witprotea Protea punctata Waterwitsuikerbos
exsertae witprotea Protea subvestita Lippeblomsuikerbos
exsertae witprotea Protea venusta Rotssuikerbos
hypocephalae knaagdierprotea Protea amplexicaulis Aardroos-suikerbos
hypocephalae knaagdierprotea Protea cordata Hartblaargrondsuikerbos
hypocephalae knaagdierprotea Protea decurrens Overbergsesuikerbos
hypocephalae knaagdierprotea Protea humiflora Grassuikerbos
hypocephalae knaagdierprotea Protea subulifolia Naaldblaarsuikerbos
lasiocephalae savanna-protea Protea gaguedi Grootsuikerbos
lasiocephalae savanna-protea Protea welwitschii Troshofiesuikerbos
leiocephalea grasveld protea Protea caffra Hoëveldsuikerbos
leiocephalea grasveldprotea Protea caffra gazensis Manica-suikerbos
leiocephalea skeerkwasprotea Protea caffra killimandscharic Kilimanjaro-suikerbos
leiocephalea skeerkwasprotea Protea caffra mafingensis Mafinga-suikerbos
leiocephalea grasveldprotea Protea caffra nyasea Malawi-suikerbos
leiocephalea grasveld protea Protea dracomontana Drakensbergsuikerbos
leiocephalea skeerkwasprotea Protea glabra Kaiingsuikerbos
leiocephalea skeerkwasprotea Protea inopina Groottolsuikerbos
leiocephalea skeerkwasprotea Protea nitida Blousuikerbos
leiocephalea grasveldprotea Protea nubigena Wolkesuikerbos
leiocephalea grasveld protea Protea parvula Kleinsuikerbos
leiocephalea grasveldprotea Protea petiolaris elegans Sekelblaarsuikerbos
leiocephalea grasveldprotea Protea petiolaris petiolaris Sekelblaarsuikerbos
leiocephalea skeerkwasprotea Protea rupicola Kranssuikerbos
leiocephalea grasveldprotea Protea simplex Slanksuikerbos
ligulatae lepelskutblaar protea Protea burchellii Blinksuikerbos
ligulatae lepelskutblaar protea Protea compacta Botriviersuikerbos
ligulatae lepelskutblaar protea Protea eximia Breëblaarsuikerbos
ligulatae lepelskutblaar protea Protea longifolia Begrafnissuikerbos
ligulatae lepelskutblaar protea Protea obtusifolia Bredasdorpsuikerbos
ligulatae lepelskutblaar protea Protea pudens Aardroos-suikerbos (Protea pudens)
ligulatae lepelskutblaar protea Protea roupelliae hamiltonii Dwergsilwerblaarsuikerbos
ligulatae lepelskutblaar protea Protea roupelliae roupelliae Silwerblaarsuikerbos
ligulatae lepelskutblaar protea Protea susannae Stinkblaarsuikerbos
melliferae suikerbos Protea aristata Kleindennesuikerbos
melliferae suikerbos Protea lanceolata Smalblaarsuikerbos
melliferae suikerbos Protea repens Opregte suikerbos
microgeantae westelike grond protea Protea acaulos Aardroos-suikerbos (Protea acaulos)
microgeantae westelike grond protea Protea convexa Grootblaarsuikerbos
microgeantae westelike grond protea Protea laevis Gladde-blaarsuikerbos
microgeantae westelike grond protea Protea revoluta Gerolde-blaarsuikerbos
microgeantae westelike grond protea Protea angustata Wyeblaarsuikerbos
obvallatae biskopprotea Protea caespitosa Biskopsuikerbos
paludosae sneeuprotea Protea enervis Chimanimani-suikerbos
paracynaroides sneeuprotea Protea cryophila Sneeubalsuikerbos
paracynaroides sneeuprotea Protea pruinosa Geskuurde-suikerbos
paracynaroides sneeuprotea Protea scabriuscula Gryssuikerbos
paracynaroides sneeuprotea Protea scolopendriifolia Tongblaarprotea
parviflorae skalieprotea Protea mucronifolia Kasteelkloofsuikerbos
parviflorae skalieprotea Protea odorata Swartlandsuikerbos
patentiflorae bergprotea Protea angolensis angolensis Dwerg-noordelike woudsuikerbos
patentiflorae bergprotea Protea angolensis divaricata Noordelike woudsuikerbos
patentiflorae bergprotea Protea comptonii Barbertonse bergsuikerbos
patentiflorae bergprotea Protea curvata Serpentynsuikerbos
patentiflorae bergprotea Protea laetans Blydesuikerbos
patentiflorae bergprotea Protea madiensis Tall woodland sugarbush
patentiflorae bergprotea Protea rubropilosa Transvaalbergsuikerbos
patentiflorae bergprotea Protea rupestris Vuurpylsuikerbos
pinifolia roosprotea Protea acuminata Sederbergsuikerbos
pinifolia roosprotea Protea canaliculata Bergroossuikerbos
pinifolia roosprotea Protea nana Skaamroossuikerbos
pinifolia roosprotea Protea pityphylla Skaamblomsuikerbos
pinifolia roosprotea Protea scolymocephala Kleingroenroos
pinifolia roosprotea Protea witzenbergiana Maanhaarbergroos
protea koningsprotea Protea cynaroides Koningsprotea
speciosae baardprotea Protea coronata Groenhofiesuikerbos
speciosae baardprotea Protea grandiceps Rooisuikerbos
speciosae baardprotea Protea holosericea Saagtandsuikerbos
speciosae baardprotea Protea laurifolia Louriersuikerbos
speciosae baardprotea Protea lepidocarpodendron Swartbaardsuikerbos
speciosae baardprotea Protea lorifolia Riemblaarsuikerbos
speciosae baardprotea Protea magnifica Wolbaardsuikerbos
speciosae baardprotea Protea neriifolia Baardsuikerbos
speciosae baardprotea Protea speciosa Bruinbaardsuikerbos
speciosae baardprotea Protea stokoei Blosendesuikerbos
subacaules dwergpolprotea Protea aspera Aardroos-suikerbos (Protea aspera)
subacaules dwergpolprotea Protea denticulata Tandjiessuikerbos
subacaules dwergpolprotea Protea lorea Sneeugrondsuikerbos
subacaules dwergpolprotea Protea piscina Skurweblaarsuikerbos
subacaules dwergpolprotea Protea restionifolia Bruingrondsuikerbos
subacaules dwergpolprotea Protea scabra Skurweblaargrondsuikerbos
subacaules dwergpolprotea Protea scorzonerifolia Kanaalblaarsuikerbos