Valerius Maximus

'n Wiegdruk van Valerius Maximus, gedruk in Mainz deur Peter Schöffer op 18 Julie 1471

Valerius Maximus was 'n Latynse skrywer en outeur van 'n versameling historiese anekdotes. Hy het sy werk gelewer in die regeringstyd van Tiberius.

Biografie

Niks is bekend omtrent sy lewe nie, behalwe dat sy familie arm en sonder aansien was, en dat hy alles te danke gehad het aan Sextus Pompeius (konsul in 14 n.C.), prokonsul van Asië, wat hy in die jaar 27 n.C. na die ooste vergesel het. Pompeius was in die midde van 'n literêre kring waaraan Ovidius ook behoort het, en was verder 'n boesemvriend van die mees geagte literêre prins van die keiserfamilie, naamlik Germanicus.

Oor Valerius se ingesteldheid jeens die keiserfamilie was daar dikwels 'n wanpersepsie, en hy is geteken as 'n dwepende vleier van dieselde aard as Martial. Maar indien die verwysings na die keiserlike administrasie noukeurig nagegaan word, kan sy geskrifte gesien word as onbuitensporig wat betref soort of hoeveelheid. Min sal tans vir Tiberius 'n titel misgun, met sy algehele optrede in ag genome, soos salutaris princeps, wat vir 'n voorafgaande generasie sou voorkom as skaamtelose aanprysing. Die paar heenwysings na Julius Caesar se sluipmoordenaars, en na Augustus, oortref kwalik die konvensionele styl van die skrywer se era. Die enigste strofes wat geredelik as oordadig beskou kan word is die aanvallende retoriese tirade jeens Sejanus.

Styl

Die styl van Valerius se geskrifte blyk aan te dui dat hy 'n professionele retorikus was. In sy voorwoord kenmerk hy sy werk as 'n algemene handleiding rakende historiese anekdotes vir gebruik in retoriekskole, waar leerlinge geoefen is in die kuns van opgemaakte toesprake met verwysings na historiese gebeurtenisse. Volgens die manuskripte is die titel daarvan Nege Boeke van Veelbewoë Dade en Spreuke. Die stories het 'n onsamehangende en onreëlmatige volgorde, met elke boek onderverdeel in afdelings, en elke afdeling getiteld volgens die tema, gewoonlik 'n sekere deug of ondeug, of 'n sekere prestasie of mislukking, wat die stories van die afdeling sou moes uitbeeld.

Meeste van die verhale is ontleen aan die Romeinse geskiedenis, maar by elke afdeling is 'n aanhangsel gevoeg bestaande uit die annale van ander volkere, hoofsaaklik die Grieke. Die uiteensetting dui sterk op die twee strominge van selfbeskouing wat deur byna elke Romeinse skrywer van die ryk gehuldig is - die oortuiging dat die Romeine van die skrywer se eie era ontaarde afskynsels is van hul luisterryke republikeinse voorgangers, met die mening egter, dat hoe vervalle ook al, die Romeine van hul tyd steeds ver uitstaan bo die ander volkere van die wêreld, en spesifiek moreel voortreflik is bo die Grieke.

Die skrywer se hoofbronne was Cicero, Livius, Sallustius en Pompeius Trogus, maar veral die eerste twee. Valerius se aanbieding van sy materiaal is sorgeloos en ondeurdag in die ekstreem; maar ten spyte van sy blapse, teenstrydighede en anakronismes, bly die uittreksels gepaste illustrasies, uit die retorikus se gesigspunt, van die omstandighede of toestand wat dit veronderstel is om aan te spreek. En selfs aan die historiese kant het ons iets te danke aan Valerius. Hy kwoteer dikwels bronne wat tans verlore is, en waar hy sy eie tydperk aanraak bied hy ons enkele blikke op die veelbesproke maar gebrekkig opgetekende regering van Tiberius.

Hy is ook 'n tipiese voorbeeld van Silwer Latyn, 'n literêre periode wat volgens kritici getipeer word deur swak skrywers.

Nalatenskap

Simon de Hesdin oorhandig sy vertaling van Valerius Maximus se 'Facta et dicta memorabilia' aan Franse koning Karel V

In Valerius word al die retoriese tendense van sy era saamgevat. Direkte en eenvoudige stellings word vermy en neologismes word ten alle koste nagestrewe. Die diksie is poëties en die aanwending van woorde word gelaai. Nuwe metafore word geskep en daar is treffende kontraste, innuendo en epitetons. Woordspelings word uitgevoer op grammatiese en retoriese stylfigure.

In die manuskripte van Valerius word tradisioneel 'n tiende boek ingesluit, bestaande uit die sogenaamde Liber de Praenominibus, die werk van 'n veel latere grammatikus. Die versameling van Valerius was in algemene gebruik vir skoliere, en die middeleeuse gewildheid daarvan blyk uit die groot getal manuskripte waarin dit behoue gebly het. Soos ander skoolboeke is dit geepitomeer in miniatuursamevattings. Een volledige epitoom, moontlik uit die 4de of 5de eeu, wat die naam dra van Julius Paris, het behoue gebly; asook 'n gedeelte van 'n ander deur Januarius Nepotianus. Uitgawes deur C. Halm (1865) en C. Kempf (1888) bevat die epitome van Paris en Nepotianus. Nuwe uitgawes is uitgegee deur R. Combès (1995-) met 'n Franse vertaling, asook J. Briscoe (1998) en D.R. Shackleton Baily (2000) met 'n Engelse vertaling. Onlangse besprekings van Valerius se werk sluit in W. Martin Bloomer, Valerius Maximus and the Rhetoric of the New Nobility (Chapel Hill, 1992), Clive Skidmore, Practical Ethics for Roman Gentlemen: the Work of Valerius Maximus (Exeter, 1996), en Hans-Friedrich Mueller se Roman Religion in Valerius Maximus (Londen, 2002).

Verdere leesstof

• VALERI MAXIMI FACTORVM ET DICTORVM MEMORABILIVM LIBRI NOVEM deur The Latin Library, sy mees bekende werk wat dikwels deur eietydse sprekers aangehaal is.
• Valère Maxime. Faits et dits mémorables. Tome I: Livres I-III; tradisioneel Robert Combès Geargiveer 30 Desember 2010 op Wayback Machine. Paris: Les Belles Lettres; Collection des Universités de France, 2003, 341 bladsye (2e oplaag).
• Valère Maxime. Faits et dits mémorables. Tome II: Livres IV-VI; tradisioneel Robert Combès. Paris: Les Belles Lettres; Collection des Universités de France, 2003, 275 bladsye (2e oplaag).
• Bloomer, W. Martin. Valerius Maximus and the Rhetoric of the New Nobility. University of North Carolina Press: Chapel Hill, 1992.
• Mueller, Hans-Friedrich. Roman Religion in Valerius Maximus. Routledge: Londen, 2002.
• Skidmore, Clive. Practical Ethics for Roman Gentlemen: the Work of Valerius Maximus. University of Exeter Press: Exeter, 1996.
• Wardle, D. Valerius Maximus' Memorable Deeds and Sayings: Book 1. Oxford University Press (Clarendon Ancient History Series): Oxford en New York, 1998.