Woordeboek van die Afrikaanse Taal

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie

Die Woordeboek van die Afrikaanse Taal (WAT) is die grootste en enigste omvattende verklarende Afrikaanse woordeboek. Dit weerspieël Afrikaans in sy wydste omvang en sluit benewens die standaardvariëteit van Afrikaans ook ander variëteite soos Kaaps en Namakwalands in. Ook streektaal, geselstaal en uitdrukkings vind ’n tuiste in die WAT. In teenstelling met die omvattende verklarende WAT is die HAT (Handwoordeboek van die Afrikaanse Taal) 'n bondig woordeboek in slegs 'n enkele volume.

Op 28 Maart 2003 het die Elektroniese WAT die eerste keer verskyn. Dit is as ’n CD en ’n aanlynweergawe (ook op ’n selfoon) beskikbaar en is die ekwivalent van 9 400 gedrukte bladsye. Tans is dit die enigste verklarende Afrikaanse woordeboek wat op ’n selfoon beskikbaar is. Meer as 210 000 verklaarde trefwoorde is reeds opgeneem en die inligting is gebaseer op werklike taalmateriaal in ’n databank van miljoene optekeninge uit geskrewe en gesproke Afrikaans.

In 1925 het die Suid-Afrikaanse parlement besluit om Nederlands as amptelike taal deur Afrikaans te vervang. Daar is toe aanbeveel dat “'n volledige en gesaghebbende woordeboek (in Afrikaans) opgestel moet word”. In 1926 is 'n begin gemaak met die “volledige en gesaghebbende woordeboek”. Prof. J.J. Smith, wat aan die Universiteit van Stellenbosch verbonde was, is toe aangestel as redakteur van die Woordeboek van die Afrikaanse taal (WAT). Deel I het op 7 Mei 1951 verskyn en die 15de deel (SKOOL-SRI) van die beplande 20 dele in 2019.

Benewens die Woordeboek van die Afrikaanse Taal publiseer die Buro van die WAT ook die Etimologiewoordeboek van Afrikaans, Basic Afrikaans, en Sinonieme en verwante woordeBasic Afrikaans en Sinonieme en verwante woorde word in samewerking met Pharos uitgegee.

Die WAT bied sedert 1995 formele opleidingskursusse vir woordeboekmakers aan. Aanvanklik is veral woordeboekmakers vir die leksikografiese eenhede vir die ander tien amptelike tale opgelei, maar tans woon leksikograwe van kommersiële uitgewers ook die kursusse by. Kursusgangers kom ook van so ver as Angola, Gaboen, Malawi, Namibië, Tanzanië en Zimbabwe.

Na die drastiese afskaling van die staatsubsidie vanaf 2004, verseker ’n netwerk van donateurs dat die WAT steeds ’n produktiewe en dinamiese  maatskappy is. Inisiatiewe soos Borg ’n Woord help verseker dat jaarliks meer as R4 miljoen geïn word ten einde die begroting te laat klop.

Na raming sal die WAT teen 2029 voltooi wees (wanneer die woordeboek 102 jaar oud word). Daarna sal die Aanlyn WAT op 'n kleiner skaal voortgaan; ook kleiner nuwe saamgestelde woordeboeke dien as moontlikheid. Vir die implementering van hierdie tienjaarplan is die begroting in 2019 beraam op 'n bykomende R32 miljoen oor tien jaar.[1]

Produkte[wysig | wysig bron]

Bestelvorms is beskikbaar by www.wat.co.za

Woordeboek van die Afrikaanse Taal (WAT)[wysig | wysig bron]

Dele en publikasiedatums[wysig | wysig bron]

Deel XIV van die WAT
  • Deel I: A-C (1951)
  • Deel II: D-F (1955)
  • Deel III: G (1957)
  • Deel IV: H-I (1961)
  • Deel V: J-KJ (1968)
  • Deel VI: KLA-KOL (1976)
  • Deel VII: KOM-KOR (1984)
  • Deel VIII: KOS-KYW (1991)
  • Deel IX: L (1994)
  • Deel X: M (1996)
  • Deel XI: N-O (2000)
  • Deel XII: P-Q (2005)
  • Deel XIII: R (2009)
  • Deel XIV: S-SKOOI (2013)
  • Deel XV: SKOOL-SRI (2019)
  • Deel XVI: SRP-SZONDI (2021)

Elektroniese WAT[wysig | wysig bron]

Die Woordeboek van die Afrikaanse Taal (WAT) het hom op 28 Maart 2003 by die toonaangewende woordeboeke in die wêreld soos die Oxford English Dictionary en die Woordenboek der Nederlandsche Taal aangesluit toe die Elektroniese WAT op die mark verskyn het. Die Elektroniese WAT word bygewerk soos 'n nuwe letter van die alfabet voltooi word. Dit is as ’n CD en ’n aanlynweergawe (ook op ’n selfoon) beskikbaar.

Die Elektroniese WAT kan help, want die WAT wéét wat is wat. Dit bied:

  • die mees omvattende weerspieëling van die Afrikaanse woordeskat
  • nagenoeg 210 000 trefwoorde en uitdrukkings
  • die verskillende variëteite van Afrikaans
  • woordeskat uit geskrewe én gesproke taal
  • inligting wat gebaseer is op werklike taalmateriaal in 'n databasis van miljoene optekeninge
  • 'n gebruikersvriendelike en effektiewe soekfasiliteit
  • 15 boekdele van die Woordeboek van die Afrikaanse Taal (A-SRI) in digitale formaat
  • die ekwivalent van meer as 9 400 gedrukte bladsye
  • 'n kerntesourus van Afrikaans (Woordkeusegids)

Die volgende soorte inligting kan langs 'n kitsroete gevind word: die lemma, woordsoort, etikette en etimologie.

Gevorderde soektogte, bv. na uitdrukkings en frases, kan ook uitgevoer word.

Bekendes het die volgende oor die Elektroniese WAT gesê: "Dit is 'n hulpmiddel waarsonder die skrywer nie kan klaarkom nie" (George Weideman).

"Het werkt als een trein. Heel erg goed" (Nicoline van der Sijs, een van die produktiefste woordeboekmakers in Europa).

Etimologiewoordeboek van Afrikaans (EWA) op CD[wysig | wysig bron]

Die Etimologiewoordeboek van Afrikaans (EWA) en Supplement op CD bevat die inhoud van die gedrukte EWA en die Supplement in een produk.

Het u al ooit gewonder waar die Afrikaanse woorde bankrot, derby en marathon vandaan kom, hoe die woorde kothuis en voertsek in Afrikaans ontstaan het, waar die maande van die jaar hulle name vandaan kry, of hoekom sterk drank soms lawaaiwater genoem word?

Die Etimologiewoordeboek van Afrikaans (EWA) en Supplement gee antwoorde op al hierdie en nog baie soortgelyke vrae.

Dit bied

  • meer as 10 300 trefwoorde
  • op 'n gebruikersvriendelike manier inligting aan elkeen wat meer van die herkoms van Afrikaanse woorde te wete wil kom
  • interessante benoemingsmotiewe en volksetimologieë
  • inligting oor herkomstale of woordvormingsprosesse
  • 'n gebruikersvriendelike en effektiewe soekfasiliteit
  • 'n goeie aanduiding van wat sedert 1652 met die Nederlandse woordeskat in Suid-Afrika gebeur het en ook van dit wat Afrikaans sonder die toedoen van Nederlands bygekry het

Sinonieme en verwante woorde[wysig | wysig bron]

Sinonieme en verwante woorde is in 2006 deur Pharos Woordeboeke gepubliseer. Dit is 'n tweede uitgawe van Woordkeusegids. 'n Kerntesourus van Afrikaans wat in 1992 deur die Buro van die WAT uitgegee is.

  • Dit is 'n woordkeusegids wat sê en praat makliker maak
  • Dit is bedoel vir leerders, studente, sprekers, skrywers, blokraai-invullers en elke taalgebruiker wat die regte woord op die regte plek wil inspan
  • Dit gee die regte woord vir elke situasie
  • Dit bevat meer as 20 000 sinonieme, ampersinonieme en verwante woorde

Margot Luyt het op 26 April in haar radiorubriek in Die Burger die volgende gesê na aanleiding van 'n bekendstelling van Sinonieme en verwante woorde in Die tale wat ons praat op Radio Sonder Grense:

Pharos se nuwe Sinonieme en verwante woorde … is die nooit volprese Woordkeusegids, 'n Kerntesourus van Afrikaans van 1992, in 'n nuwe gedaante. …

Omroepers kan gerus Sinonieme en verwante woorde gebruik om alternatiewe te vind. Soos vir die woord "vervolgens" wat aanbieders van musiekprogramme soms ad nauseum gebruik om so een van ons lesers se bloeddruk gevaarlik hoog te laat klim.

Dit is by goeie boekwinkels te koop.

Basic Afrikaans[wysig | wysig bron]

Basic Afrikaans:  The Top 1000 Words and Phrases is in 2011 uitgegee deur Pharos Woordeboeke.

Die idee agter hierdie woordelys is om nie-Afrikaanstalige studente op Afrikaanse kampusse te laat welkom voel. Die Woordeboek van die Afrikaanse Taal is in 2009 deur die Vriende van Afrikaans genader om 'n lys van die duisend nuttigste woorde in Afrikaans op te stel wat 'n student nodig sou hê om mee oor die weg te kom op 'n oorwegend Afrikaanse kampus.

Elke Afrikaanse woord is van 'n Engelse vertaling voorsien en die gebruik van elke woord word met 'n volsin geïllustreer. Daarby is 'n bietjie toeristiese inligting gevoeg om buitelandse studente ook te bevoordeel. Die teksbokse wat deur die woordelys versprei is, is 'n poging om taal-kulturele inligting oor te dra.

Daar is ook 'n afdeling met frases vir verskillende kommunikasiesituasies, soos hoe om te groet in Afrikaans, die dae van die week, die maande van die jaar en dergelike inligting.

Vir die gerief van die gebruiker is daar ook 'n Engels – Afrikaans-indeks.

Dit is 'n sagtebandboekie van 120 bladsye.

Lexikos[wysig | wysig bron]

Lexikos (Grieks vir "van of vir woorde") word sedert 1991 deur die Buro van die WAT uitgegee in die AFRILEX-reeks. Sedert 1996 is dit die mondstuk van die African Association for Lexicography wat tans die gesamentlike uitgewer vir Lexikos is. Artikels word in Afrikaans, Engels, Duits, Nederlands en Frans gepubliseer.

Lexikos is die enigste tydskrif in Afrika wat uitsluitlik aan die leksikografie gewy word. Dit word tans in 23 lande versprei en dit lewer 'n groot bydrae om die leksikografiese gesprek in Afrika, maar ook elders in die wêreld te stimuleer.

Personeel[wysig | wysig bron]

W.F. Botha Hoofredakteur en Uitvoerende Direkteur

F.J. Lombard Eindredakteur

G.J. van Wyk Senior Mederedakteur

A.E. Cloete Mederedakteur

H. Fourie Blair Mederedakteur

G. Odendaal Mederedakteur

L. Rademeyer Mederedakteur

C. Brand Kantoorbestuurder / Verkope

T. Harteveld Bestuurder: Redaksionele Steundienste

M.S. Stofberg Datasistematiseerder

R. Stofberg Datasistematiseerder

N. Steyn Datasistematiseerder

Leksikografiese opleiding[wysig | wysig bron]

Werkwinkels vir leerders[wysig | wysig bron]

Die WAT bied werkwinkels vir graadsewe- tot graadnegeleerders aan met behulp van die Elektroniese WAT. Die werkwinkels sluit aan by die afdeling oor die gebruik van woordeboeke in die Afrikaans-kurrikulum. Uitgewerkte lesplanne word aan die opvoeders beskikbaar gestel wat daarop gemik is om die vaardighede ten opsigte van woordeboekgebruik wat deur die kurrikulum vereis word by die leerlinge te vestig.

Die werkwinkels word in die rekenaarlokale van die skole aangebied en duur ongeveer 'n uur. Die Elektroniese WAT word vooraf op die intranet van elke skool geïnstalleer en is dan permanent tot die skool se beskikking.

Kursusse in algemene en rekenaarleksikografie by die WAT[wysig | wysig bron]

Kursusse in algemene leksikografie en rekenaarleksikografie word by die WAT aangebied. Die kursusse is gemik op praktiserende en voornemende leksikograwe, dosente en studente. Die kursusse word meestal in Engels aangebied, maar kan met gemak ook in Afrikaans geskied.

Studente in die leksikografie[wysig | wysig bron]

Senior of nagraadse studente in die leksikografie --- plaaslik of buitelands --- kan praktiese ervaring in die maak van 'n woordeboek by die WAT kom opdoen. Hulle ontvang opleiding na gelang van hul behoeftes in algemene en rekenaarleksikografie. Die studente kry geleentheid om woordeboekartikels saam te stel met behulp van 'n rekenaarprogram en die WAT se taaldata. Studente word ook op versoek begelei om navorsingsprojekte met gebruikmaking van die WAT se taalmateriaal uit te voer.

Lesings[wysig | wysig bron]

Lesings oor die verskillende soorte woordeboeke en die woordeboekmaakproses word op versoek aangebied. Groepe leerders, studente en ander geïnteresseerde persone kan die WAT besoek vir hierdie lesings.

Borg 'n Woord[wysig | wysig bron]

Lize Beekman
Charlene Lackay (Truter)
Deon Meyer
David Kramer saam met personeel van die WAT

Die Woordeboek van die Afrikaanse Taal moet jaarliks 'n raps meer as R4 miljoen genereer om die karige staatsubsidie  van R1,8 miljoen aan te vul.  70 % van ons begroting word deur donasies en die opbrengs op langtermynbeleggings voorsien.  Borg 'n Woord is een van die inisiatiewe wat die WAT in staat stel om 'n produktiewe en dinamiese maatskappy te bly.  Dit was die idee van mnr. Frans Stroebel, jare lange persoonlike assistent van dr. Anton Rupert.

Borg 'n Woord het Afrikaanssprekendes opnuut bewus gemaak van die waarde van woorde.  In almal se lewens is daar woorde waaraan hulle besondere waarde heg en dikwels is dit die gunstelingwoord van 'n geliefde wat as 'n geskenk gekoop of geborg word. Mense borg ook woorde wat slegs binne hul gesin gebruik word: 'n woord hoef nie in enige woordeboek te wees om geborg of gekoop te word nie.

10 000 woorde is reeds geborg teen R100 per woord en 300 woorde is gekoop teen R5 000 per woord.  Woorde wat gekoop is, mag nie deur ander persone geborg of gekoop word nie, maar geborgde woorde kan steeds deur ander mense geborg word. Elkeen ontvang sy eie sertifikaat met sy of haar woord en naam daarop. Die Afrikaanse woordeskat bestaan uit meer as een miljoen woorde!

Deelnemers aan Borg 'n Woord help verseker dat Afrikaans in sy wydste omvang vasgevang word in 'n woordeboek wat in gedrukte formaat, maar ook as 'n CD en op die internet (ook op jou selfoon) beskikbaar is. Indien die WAT nie voltooi word nie, sal Afrikaans nooit volledig iewers weerspieël word nie en sal ons nooit 'n idee hê van die volle rykdom en verskeidenheid van sy woordeskat nie.

Woorde kan teen R100 per woord geborg en teen R5 000 per woord gekoop word.  Alle deelnemers ontvang 'n sertifikaat en kwalifiseer vir die jaarlikse prystrekking vir R25 000 wat deur Sanlam geborg word.  Mense wat woorde borg, kry vir ses maande gratis toegang tot die Aanlyn WAT en mense wat woorde koop, kry toegang vir vyf jaar.  Volledige besonderhede is by www.wat.co.za,  of skryf aan wat@sun.ac.za , of skakel 021 73113.

Mees onlangse woord wat vir R5 000 gekoop is: Sopraan vir Mimi Coertse vir haar 85ste verjaarsdag.

Woordpret[wysig | wysig bron]

Die doel van die WAT se Woordpretgeleenthede is om iets terug te gee aan ons ondersteuners en ook om blootstelling aan Afrikaanse kunstenaars te gee.  Kunstenaars soos Fanus Rautenbach, Lize Beekman, Dave Pepler, Deon Meyer, Carel Trichardt en Petru Wessels, Marita van der Vyver, Koos Kombuis, Randall Wicomb, Marius en Evette Weyers, Charlene Lackay (Truter), Hemelbesem, Sonja Loots, Valiant Swart, Louis Awerbuck en Lise Swart, David Kramer en Jitsvinger het onder andere opgetree.

Sien ook[wysig | wysig bron]

  • Ander groot woordeboeke:
    • Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT)
    • Deutsches Wörterbuch
    • Norsk Ordbok
    • Ordbog over det danske Sprog (ODS)
    • Oxford English Dictionary (OED)
    • Svenska Akademiens Ordbok (SAOB)

Verwysings[wysig | wysig bron]

Eksterne skakels[wysig | wysig bron]