Melaatsheid

Wysig skakels
in Wikipedia, die vrye ensiklopedie

 Vrywaring: Die mediese inligting verskaf op Wikipedia dien slegs as 'n riglyn en dra geen waarborg van feitelike korrektheid nie.
Enige vrae of klagtes oor u persoonlike gesondheid behoort na 'n dokter verwys te word.
Melaatsheid
Klassifikasie en eksterne bronne
Man van 24 jaar wat aan melaatsheid ly, 19de eeu
Man van 24 jaar wat aan melaatsheid ly, 19de eeu
ICD-10 A30
ICD-9 030
OMIM 246300
DiseasesDB 8478
MedlinePlus   001347
eMedicine med/1281derm/223 neuro/187
MeSH D007918
Mediese waarskuwing

Melaatsheid (leprose) is 'n aansteeklike siekte wat deur die bakterieë, Mycobacterium leprae en Mycobacterium lepromatosis veroorsaak word. Melaatsheid val die perifere senuwee en die slymvliese van die boonste lugweg aan en kom as velletsels voor. Die twee vernaamste variasies van die siekte is Tuberkuloïde leprose en Lepromateuse leprose waarvan laasgenoemde die ernstigste is. Die siekte word nie, soos algemeen geglo word, met die spontane verlies van ledemate geassosieer nie. Ledemate word wel deur die siekte vermink en mag dalk geamputeer word as gevolg van die simptome van die siekte.

Skedel deur melaatsheid vervorm
Voete vervorm deur melaatsheid

Die sosiale stigma wat aan melaatsheid kleef, het in die verlede tot die ontstaan van melaatse kolonies gelei.

Melaatsheid word deur mense versprei en kan deur hoes of kontak met druppeltjies van die neus van 'n geïnfekteerde persoon plaasvind.[1] Die siekte kom meer algemeen voor onder mense wat in armoede leef en word vermoedelik deur respiratoriese druppeltjies oorgedra.[2] Anders as wat geglo word, is dit nie baie aansteeklik nie.[2]

Die mensdom word al vir duisende jare deur melaatsheid geaffekteer.[2] Die siekte se naam is van die Latynse woord lepra afgelei wat "skubberig" beteken. In lande soos Indië,[3] China,[4] en Afrika[5] word mense steeds afgesonder deur hulle in melaatse kolonies te plaas. Die meeste kolonies is egter gesluit aangesien melaatsheid nie baie aansteeklik is nie.[5] Die sosiale stigma wat aan melaatsheid kleef, staan steeds in die pad van selfrapportering en vroeë behandeling.[6] Sommige mense beskou die woord melaats as beledigend en verkies die frase "persone wat deur melaatsheid geaffekteer word".[7] Wêreldmelaatsheiddag is in 1954 ingestel om bewustheid vir melaatsheid te skep.[8]

Tekens en simptome[wysig | wysig bron]

Wêreldwye verspreiding van melaatsheid in 2003
Ongeskiktheids-aangepaste lewensjaar vir melaatsheid per 100 000 inwoners in 2004:[9]

   Geen data

   <1,5

   1,5–3

   3–4,5

   4,5–6

   6–7,5

   7,5–9

   9–10,5

   10,5–12

   12–13,5

   13,5–15

   15–20

   >20

Letsels (ligte of donker vlekke) is die primêre eksterne teken,[10] en indien onbehandel gelaat, kan melaatsheid ontwikkel en permanente skade aan die vel, senuwees, ledemate en oë aanrig. in teenstelling met volksoorleweringe veroorsaak melaatsheid nie dat liggaamsdele afval nie. Sekondêre infeksies kan egter daartoe lei dat ledemate hulle gevoel verloor of besmet word aangesien die liggaam se weerstand deur die primêre siekte verswak is.[11][12] Sekondêre infeksies kan dan tot weefselverlies lei wat veroorsaak dat vingers en tone verkort en misvormd raak, aangesien kraakbeen in die liggaam opgeneem word.[11][12][13]

Risikofaktore[wysig | wysig bron]

Die grootste risiko vir die ontwikkeling van melaatsheid is kontak met 'n ander geval van melaatsheid. Kontakte van mense met melaatsheid is 5 tot 8 keer meer geneig om melaatsheid op te doen as lede van die algemene bevolking.[14] Toestande wat immuniteit verswak, soos wanvoeding, ander siektes of genetiese verskille kan die risiko van melaatsheid verhoog.[14] Desnieteenstaande blyk dit nie dat besmetting met MIV die risiko verhoog nie.[15]

Oordrag[wysig | wysig bron]

Die oordrag van melaatsheid geskied tydens naby kontak met persone wat geïnfekteer is.[16] Oordrag vind vermoedelik deur nasale druppeltjies plaas.[17][16]

Dit is bekend dat melaatsheid nie seksueel oordraagbaar of hoogs aansteeklik is nie. Na selfs twee weke se behandeling is mense nie meer aansteeklik nie.[18]

Melaatsheid kan ook deur armadille aan mense oorgedra word[19] en kan by drie niemenslike primaatspesies teenwoordig wees.[20]

Twee uitgangroetes van M. leprae uit die menslike liggaam is die vel en nasale mukus, maar die relatiewe belangrikheid daarvan is nie duidelik nie.

Die vel en die boonste lugweg is die mees waarskynlike toegangsroetes. Ouer navorsing het veral op die velroete gekonsentreer, maar onlangse navorsing fokus op die respiratoriese roete.

Diagnose[wysig | wysig bron]

Volgens die Wêreldgesondheidsorganisasie word diagnoses op een van die volgende tekens gebaseer in streke waar mense dikwels geïnfekteer is:

  • Letsels wat met melaatsheid en sensoriese verlies geassosieer word
  • Positiewe velsmere

'n Persoon kan een of meer letsels hê. Letsels is gewoonlik hipo-gepigmenteerd, maar kan ook rooierig of koperkleurig wees. Die letsels kan plat, opgehewe of knopperig wees. Sensoriese verlies by die letsels is belangrik, aangesien hierdie kenmerk kan help om dit van ander oorsake van velsere soos tinea versicolor te onderskei. Verdikte senuwees word met melaatsheid geassosieer en kan deur verlies aan gevoel en spierswakte vergesel word. Sonder die kenmerkende letsels en sensoriese verlies word spierswakheid egter nie as 'n betroubare teken van melaatsheid beskou nie.

Positiewe velsmere: in sommige gevalle word suurvaste leprose basille as diagnosties beskou; die diagnose is egter klinies.[21]

In streke waar die siekte seldsaam is, soos die VSA, word die siekte dikwels eers laat gediagnoseer, want gesondheidsorgverskaffers is onbewus van melaatsheid en sy simptome. Vroeë diagnose en behandeling voorkom senuweebetrokkenheid, die kenteken van melaatsheid, sowel as die gebreke wat daardeur veroorsaak word.[22]

Die mees algemene simptome is 'n loopneus, droë kopvel, oogprobleme, letsels, spierswakheid, rooierige vel, gladde, blink verspreide verdikking van gesigvel, ore en hande, gevoellose vingers en tone, verdikking van periferiese senuwees en 'n plat neus weens die instorting van nasale kraakbeen. Fonering en resonering van klank vind plaas tydens spraak. Atrofie van die testes en impotensie kom dikwels ook voor.

Voorkoming[wysig | wysig bron]

Vroeë opsporing van die siekte is belangrik aangesien fisieke en neurologiese skade onherstelbaar kan wees, selfs al vind daar genesing plaas. Medikasie verlaag die aansteekrisiko van persone wat saam met 'n pasiënt woon, en waarskynlik ook diegene met wie melaatse persone buite die huis in aanraking kom.[23] Daar is egter besorgdheid oor weerstand, koste en die bekendmaking van 'n persoon se infeksiestatus wanneer kontakte opgevolg word. Om hierdie rede beveel die WGO aan dat mense wat in dieselfde huis woon, vir melaatsheid ondersoek word en slegs behandeling moet ontvang indien daar simptome is.[23]

Behandeling[wysig | wysig bron]

Multimiddelterapie vir die behandeling van melaatsheid

Persone met melaatsheid kan met multimiddelterapie behandel en genees word. Tuberkuloïde melaatsheid word vir ses maande met dapsoon en rifampisien behandel.[2] Behandeling van Lepromateuse melaatsheid bestaan uit rifampisien, dapsoon en clofasimien vir 12 maande.[2] Hierdie behandelings word gratis deur die Wêreldgesondheidsorganisasie uitgereik.[6] 'n Aantal ander antibiotikas kan ook gebruik word.[6] Die hoeveelheid chroniese gevalle van melaatsheid het in 2012 wêreldwyd met 189 000 gedaal van ongeveer 5,2 miljoen in die 1980's.[6][24][17] Die aantal nuwe gevalle was 230 000.[6] Die meeste nuwe gevalle kom in 16 lande voor, waarvan meer as die helfte in Indië aangetref word.[6][2] Die afgelope 20 jaar is 16 miljoen mense wêreldwyd van melaatsheid genees.[6] Ongeveer 200 gevalle word jaarliks in die VSA aangemeld.[25]

Samelewing en kultuur[wysig | wysig bron]

Historiese tekste[wysig | wysig bron]

Middeleeuse melaatsheidsklok

Aangetekende gevalle van melaatsheid dateer uit die jare voor Christus. Verskeie velsiektes wat as melaatsheid geïnterpreteer is, verskyn in 'n antieke Indiese teks, die Athavar Veda wat uit 2000 v.C. dateer. 'n Ander Indiese teks, die Wette van Manu (1500 v.C.), het kontak met geïnfekteerde persone verbied en 'n huwelik met 'n melaatse persoon was strafbaar.[26]

Die Bybelse persepsie dat mense met melaatsheid onrein was, word moontlik met 'n gedeelte uit Levitikus 13:44-46 geassosieer. Volgens Judeo-Christelike oortuigings was melaatsheid 'n morele siekte en die Vroeë Christene het geglo dat persone met melaatsheid deur God vir hulle sondes gestraf is. Morele assosiasies het regdeur die eeue voortgeduur. Pous Gregorius die Grote (540-604) en Isidor van Seville (560-636) het mense moet die siekte as ketters beskou.[27]

Middeleeue[wysig | wysig bron]

Te oordeel na die hoeveelheid hospitale wat in die 12de en 13de eeue vir melaatse pasiënte opgerig is, was daar tydens die Middeleeue 'n styging in melaatsheid in Europa.[28][29][30] In Frankryk alleen was daar in hierdie tydperk amper 2 000 leprosehospitale.

Die sosiale persepsie in Middeleeuse gemeenskappe was gewoonlik dié van vrees en geïnfekteerde mense is as onrein, onbetroubaar en moreel verdorwe beskou.[27] Mense met melaatsheid was dikwels verplig om klere te dra wat hulle geïdentifiseer het of 'n klok gedra het om hulle teenwoordigheid aan te kondig. Afsondering van die samelewing was algemeen. Die derde Lateraanse Raad van 1179 en 'n edik deur koning Edward in 1346 het melaatse persone na buite die stadsgrense verband. Weens die morele stigma van die siekte was behandelingsmetodes liggaamlik en geestelik, en leprosehospitale is onder toesig van die kerk opgerig.[27]

Stigma[wysig | wysig bron]

Twee melaatse mans word toegang tot 'n stad geweier

Ondanks effektiewe behandeling en opvoedingspogings, kleef daar steeds 'n stigma aan melaatsheid in endemies ontwikkelende lande. Melaatsheid kom oorwegend onder armoedige of gemarginaliseerde bevolkings voor waar sosiale stigma waarskynlik deur ander maatskaplike ongelykheid vererger word. Vrese vir sosiale uitsluiting, afdanking of verwerping van die familie en samelewing kan bydra tot 'n vertraging in diagnose en behandeling.

Bygeloof, 'n gebrek aan kennis en godsdienstige konnotasies met die siekte het steeds 'n invloed op die samelewing se persepsie van persone wat deur melaatsheid geaffekteer word. Brasiliaanse volksoorlewering het byvoorbeeld te wete dat melaatsheid deur honde oorgedra word, dat dit 'n siekte is wat met seksuele promiskuïteit verband hou en dat dit 'n straf vir sondes en morele oortredings is.[31] Sosio-ekonomiese faktore het ook 'n direkte impak. Laerklas huiswerkers wat dikwels in diens van mense in 'n hoër sosio-ekonomiese klas is, se werk kan in gedrag kom wanneer fisieke manifestasies van die siekte verskyn. Velverkleuring en donkerder pigmentasie het ook sosiale reperkussies.

Programme en behandeling[wysig | wysig bron]

Die Wêreldgesondheidsorganisasie sê dat diagnose en behandeling met multimiddelterapie (MMT) maklik en effektief is. Sedert MMT meer algemeen beskikbaar geword het, was daar 'n afname van 45 persent in die siektelas. Die organisasie beklemtoon die belangrikheid van die integrering van hierdie behandeling in openbare gesondheidsdienste, effektiewe diagnose en behandeling, en toegang tot inligting.

Verwysings[wysig | wysig bron]

  1. ↑ "Hansen's Disease (Leprosy) Transmission". cdc.gov. April 29, 2013. Retrieved 28 February 2015.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 Suzuki K, Akama T, Kawashima A, Yoshihara A, Yotsu RR, Ishii N (February 2012). "Current status of leprosy: epidemiology, basic science and clinical perspectives.". The Journal of dermatology 39 (2): 121–9. doi:10.1111/j.1346-8138.2011.01370.x. PMID 21973237.
  3. ↑ Walsh F (2007-03-31). "The hidden suffering of India's lepers". BBC News.
  4. ↑ Lyn TE (2006-09-13). "Ignorance breeds leper colonies in China". Independat News & Media. Retrieved 2010-01-31.
  5. ↑ 5,0 5,1 Byrne, Joseph P. (2008). Encyclopedia of pestilence, pandemics, and plagues. Westport, Conn.[u.a.]: Greenwood Press. p. 351. ISBN 978-0-313-34102-1.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 6,6 "Leprosy Fact sheet N°101". World Health Organization. Jan 2014.
  7. ↑ editors, Enrico Nunzi, Cesare Massone, (2012). Leprosy a practical guide. Milan: Springer. p. 326. ISBN 9788847023765.
  8. ↑ McMenamin, Dorothy (2011). Leprosy and stigma in the South Pacific : a region-by-region history with first person accounts. Jefferson, N.C.: McFarland. p. 17. ISBN 978-0-7864-6323-7.
  9. ↑ "Mortality and Burden of Disease Estimates for WHO Member States in 2002" (xls). World Health Organization. 2002. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 16 Januarie 2013.
  10. ↑ Kenneth J. Ryan, C. George Ray, editors. (2004). Ryan KJ, Ray CG, ed. Sherris Medical Microbiology (4th ed.). McGraw Hill. pp. 451–3. ISBN 0-8385-8529-9. OCLC 61405904.
  11. ↑ 11,0 11,1 "Lifting the stigma of leprosy: a new vaccine offers hope against an ancient disease". Time 119 (19): 87. May 1982. PMID 10255067.
  12. ↑ 12,0 12,1 Kulkarni GS (2008). Textbook of Orthopedics and Trauma (2 ed.). Jaypee Brothers Publishers. p. 779. ISBN 9788184482423.
  13. ↑ "Q and A about leprosy". American Leprosy Missions. Retrieved 2011-01-22. "Do fingers and toes fall off when someone gets leprosy? No. The bacillus attacks nerve endings and destroys the body's ability to feel pain and injury. Without feeling pain, people injure themselves on fire, thorns, rocks, even hot coffee cups. Injuries become infected and result in tissue loss. Fingers and toes become shortened and deformed as the cartilage is absorbed into the body."
  14. ↑ 14,0 14,1 Schreuder, P.A.M.; Noto, S.; Richardus J.H. (Januarie 2016). "Epidemiologic trends of leprosy for the 21st century". Clinics in Dermatology 34 (1): 24–31. doi:10.1016/j.clindermatol.2015.11.001. PMID 26773620.
  15. ↑ Lockwood DN, Lambert SM (January 2011). "Human immunodeficiency virus and leprosy: an update.". Dermatologic clinics 29 (1): 125–8. doi:10.1016/j.det.2010.08.016. PMID 21095536.
  16. ↑ 16,0 16,1 "Leprosy". WHO. 2009-08-01. Retrieved 2010-01-31.
  17. ↑ 17,0 17,1 Rodrigues LC, Lockwood DNj (June 2011). "Leprosy now: epidemiology, progress, challenges, and research gaps.". The Lancet infectious diseases 11 (6): 464–70. doi:10.1016/S1473-3099(11)70006-8. PMID 21616456.
  18. ↑ "Functional Haplotypes That Produce Normal Ficolin-2 Levels Protect against Clinical Leprosy". Oxford Journals. Retrieved March 8, 2014.
  19. ↑ Truman RW, Singh P, Sharma R, Busso P, Rougemont J, Paniz-Mondolfi A, Kapopoulou A, Brisse S, Scollard DM, Gillis TP, Cole ST (April 2011). "Probable Zoonotic Leprosy in the Southern United States". The New England Journal of Medicine (Massachusetts Medical Society) 364 (17): 1626–1633. doi:10.1056/NEJMoa1010536. PMC 3138484. PMID 21524213.
  20. ↑ Rojas-Espinosa O, Løvik M (2001). "Mycobacterium leprae and Mycobacterium lepraemurium infections in domestic and wild animals". Rev. - Off. Int. Epizoot. 20 (1): 219–51. PMID 11288514.
  21. ↑ "Diagnosis of Leprosy." WHO. from http://www.who.int/lep/diagnosis/en/ Geargiveer 5 Junie 2014 op Wayback Machine Besoek op 14 Julie 2014.
  22. ↑ U.S. Department of Health and Human Services, Health Resources and Services Administration. (n.d.). National Hansen's disease (leprosy) program. Verkry van http://www.hrsa.gov/hansens/ Geargiveer 10 Februarie 2011 op Wayback Machine
  23. ↑ 23,0 23,1 Rodrigues LC, Lockwood DNj; Lockwood (June 2011). "Leprosy now: epidemiology, progress, challenges, and research gaps". Lancet Infect Dis 11 (6): 464–70. doi:10.1016/S1473-3099(11)70006-8. PMID 21616456.
  24. ↑ "Global leprosy situation, 2012". Wkly. Epidemiol. Rec. 87 (34): 317–28. August 2012. PMID 22919737.
  25. ↑ "Hansen's Disease Data & Statistics". Health Resources and Services Administration. Besoek op 12 Januarie 2015.
  26. ↑ Jacob, Jesse; Franco-Paredes (2008). "The stigmatization of leprosy in India and its impact on future approaches to elimination and control". PLoS Neglected Tropical Diseases. doi:10.1371/journal.pntd.0000113.
  27. ↑ 27,0 27,1 27,2 Covey, Herbert (2001). "People with leprosy (Hansen's disease) during the Middle Ages". The Social Science Journal.
  28. ↑ Le Goff, Jacques (1990). The Medieval world. London: Collins & Brown. ISBN 1-85585-081-8.
  29. ↑ Clay, Rotha (1909). The Mediaeval Hospitals of England. Cornell University Library. ISBN 1-112-20443-1.
  30. ↑ Rubin, Stanely (1974). Medieval English medicine. New York : Barnes & Noble Books: Newton Abbot : David & Charles. ISBN 0-06-496016-1.
  31. ↑ White, Cassandra (2005). "Explaining a Complex Disease Process: Talking to Patients about Hansen's Disease (Leprosy) in Brazil". Medical Anthropology Quarterly. ISSN 0745-5194.

Eksterne skakels[wysig | wysig bron]

Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Melaatsheid&oldid=2498733"