Goue Horde

Алтан Орд, Золотая Орда,
Goue Horde

← 1240 – 1502 →
Ligging of Goue Horde Die gebied van die Goue Horde (groen), omstreeks 1300.
Hoofstad	Sarai Batoe
Taal/Tale	Mongools Turkse tale
Godsdiens	Sjamanisme later Islam
Regering	Monargie
Historiese tydperk	Nuwe Tyd
- Stigting	1240
- Verbrokkeling	1502
Oppervlakte
- 1310	6 000 000 km2 2 316 613 sq mi

Die Goue Horde of Oeloes van Djotsji (Mongools: Алтан Орд, Altan Ord; Russies: Золотая Орда, Zolotaja Orda) was ’n Mongoolse khanaat wat in die westelike deel van die Mongoolse Ryk gestig is ná die Mongole se inval in Kiëf-Roes in die 1240's: die huidige Rusland, Oekraïne, Moldowa, Kasakstan en Kaukasus. Toe die Goue Horde op sy grootste was, het dit die grootste deel van Oos-Europa van die Oeralgebergte tot aan die regteroewer van die Dnieper-rivier ingesluit en oos gestrek tot diep in Siberië. In die suide het die Goue Horde se gebied gestrek tot aan die Swartsee, die Kaukasus-gebergte en die gebied van die Mongoolse Ryk bekend as die Il-khanaat.

Oorsprong van die naam

Die oorsprong van die naam is onbekend. Sommige historici meen dit verwys na die kamp van Batoe Khan en die latere leiers van die Horde. In Mongools beteken altan orda goue kamp of paleis. Altan ("goud") was ook die kleur wat keiserlike status aangedui het. Ander bronne noem dat Batoe ’n goue tent gehad het en dat dit die oorsprong van die naam was.

Ontstaan en goue era

Die vernietiging van Soezdal deur die Mongoolse leër.

Op sy sterfbed het Djengis Khan die Mongoolse Ryk tussen sy vier seuns verdeel. Djotsji was die oudste, maar hy is ses maande voor Djengis dood (daar is ook twyfel of Djengis wel sy pa was). Die mees westelike deel van die streek wat deur die Mongole beset is – wat Suid-Rusland en Kazachstan ingesluit het – is aan Djotsji se oudste seuns gegee: Batoe, wat uiteindelik leier van die Blou Horde geword het, en Orda, wat leier van die Wit Horde geword het.

In 1235 het Batoe saam met die groot generaal Soebedei begin om gebiede in die weste binne te val. Hulle het eers die Basjkirs verower en daarna, in 1236, Wolga-Bulgarye. Van daar, in 1237, het hulle ’n deel van die suidelike steppe van die Oekraïne binnegeval en in 1239 het hulle die Krim verower. Daarna het Batoe noord opgeruk en Kiëf-Roes binnegeval, terwyl sy neefs Möngke, Kadan en Güyük suidwaarts is na Alanië.

Batoe is verder noordwaarts saam met verskeie van sy broers en neefs en het Pole en Hongarye binnegeval. Terwyl hy op pad na Wene was, is die Mongoolse Groot Khan Ögedei in 1241 dood. Batoe het omgedraai om deel te neem aan die magtwis. Die Mongoolse leërs het nooit weer so ver wes opgeruk nie.

Ná Möngke Khan se dood in 1259 het die magtwis tussen Koeblai Khan en Ariq Böke die einde van ’n verenigde Mongoolse Ryk ingelui. Die oorlog tussen die Goue Horde onder Berke Khan en die Il-khanaat onder Hülegü het daarna, in 1262, uitgebreek en die Goue Horde het ’n feitlik onafhanklike staat geword.

Die Goue Horde het hoofsaaklik bestaan uit ’n mengsel van Turkse en Mongoolse volke wat vroeg Islam aangeneem het. Die grootste deel was Turks en langsamerhand het die Goue Horde geturkifiseer en sy Mongoolse karakter verloor. Die Russe en Europeërs het hulle die Tatare genoem.

Verbrokkeling

Die Swart Dood van die 1340's was die grootste faktor wat bygedra het tot die val van die Goue Horde. Ná die rampspoedige bewind van Djani Beg en die daaropvolgende sluipmoord op hom, het ’n lang burgeroorlog uitgebreek wat tot gevolg gehad het dat daar vir die volgende paar dekades omtrent elke jaar ’n nuwe khan was. Teen die 1380's het Rusland probeer wegbreek uit die Goue Horde se mag. Mamai, ’n Tataarse generaal en aanspraakmaker op die troon, het probeer om Rusland weer in sy mag te kry. Sy leër is deur Dmitri Donskoi verslaan by die Slag van Koelikowo en Mamai het kort daarna sy mag verloor.

In die 1440's was daar weer ’n groot burgeroorlog en dié keer het die Horde opgebreek in verskillende khanate. Nie een van die khanate was sterker as Rusland nie en die Russe het die een khanaat ná die ander verower. Omstreeks 1480 was Rusland eindelik weer vry. Teen die einde van die eeu was die Siberiese Khanaat ook deel van Rusland.

Die Krim-khanaat het in 1475 ’n afhanklike staat van die Ottomaanse Ryk geword. Die Krim-Tatare het in die 16de en 17de eeu verwoesting gesaai in Suid-Rusland, die Oekraïne en selfs Pole, maar hulle kon Rusland nooit verslaan nie. In 1783 het Katharina die Grote die Krim-khanaat geannekseer. Dit was verreweg die langs oorblywende opvolgerstaat van die Goue Horde.

Verdere leesstof

• Boris Grekov en Alexander Yakubovski, The Golden Horde and its Downfall.
• George Vernadsky, The Mongols and Russia.

Eksterne skakels

• soi kèo
• soi kèo nhà cái
• soi keo
• kèo bóng đá anh
• Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse Wikipedia

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Goue Horde.