Tempel 1
 Samestelling van beelde deur die Deep Impact-impaktor | |
| Ontdekking | |
|---|---|
| Ontdek deur: | Wilhelm Tempel |
| Ontdekkingsdatum: | 3 April 1867 |
| Wenteleienskappe | |
| Epog: | 31 Julie 2016 |
| Perihelium: | 1,542 AE[1] |
| Lengteas: | 3,145 AE |
| Eksentrisiteit: | 0,5096 |
| Wentelperiode: | 5,58 jaar |
| Baanhelling: | 10,474° |
Tempel 1 (amptelike naam: 9P/Tempel) is ’n kortperiodekomeet van die Jupiterfamilie wat in 1867 deur Wilhelm Tempel ontdek is. Dit voltooi elke 5,5 jaar ’n wentelbaan om die Son. Tempel 1 was in 2005 die teiken van die Deep Impact-ruimtesending, waartydens ’n opsetlike hoëspoedbotsing teen die komeet gefotografeer is. Dit is op 14 Februarie 2011 weer besoek, dié keer deur die Stardust-ruimtetuig. Dit het in Augustus 2016 weer sy perihelium bereik.
Ontdekking en wentelbaan[wysig | wysig bron]
Tempel 1 is op 3 April 1867 deur Wilhelm Tempel, ’n sterrekundige wat in Marseille gewerk het, ontdek. In dié tyd het die komeet elke 5,68 jaar sy perihelium (naaste afstand van die Son) bereik. dit is daarna weer in 1873 en 1879 waargeneem.
Fotografiese pogings om dit in 1898 en 1905 op te spoor het misluk, en sterrekundiges het geglo dit het gedisintegreer. Sy wentelbaan het egter verander. Tempel 1 se wentelbaan loop soms naby genoeg aan Jupiter verby om verander te word, en dit verander ook die komeet se wentelperiode. Dit het in 1881 gebeur (met sy naaste afstand aan Jupiter van 0,55 AE), en sy wentelperiode is verleng tot 6,5 jaar. Sy perihelium het ook verander: Dit het met 50 miljoen kilometer toegeneem, en daarom was dit minder sigbaar van die Aarde af.
Tempel 1 is 13 wentelbane later, in 1967, herontdek (as 9P/1967 L1, 1966 VII) nadat die Britse sterrekundige Brian G. Marsden presisieberekenings van die komeet se wentelbaan gedoen het wat versteurings deur Jupiter in ag geneem het. Marsden het gevind nog nader verbygange verby Jupiter in 1941 (0,41 AE) en 1953 (0,77 AE) het beide die perihelium en wentelperiode laat afneem tot wardes kleiner as toe dit aanvanklik ontdek is (onderskeidelik 5,84 en 5,55 jaar). Hierdie verbygange het Tempel 1 geskuif na sy huidige 1:2-resonansie met Jupiter.
In 1967 het Elizabeth Roemer van die Catalinasterrewag verskeie foto's van Tempel 1 geneem. Sy en L.M. Vaughn het die komeet op 11 Januarie 1972 weer gesien. Dié keer is dit wyd waargeneem; dit het in Mei ’n maksimum magnitude van 11 bereik en is op 10 Julie die laaste keer gesien. Sedertdien is die komeet met elke omwenteling om die Son gesien: in 1978, 1983, 1989, 1994, 2000 en 2005, ens. Sy wentelperiode is nou 5,515 jaar.
Fisiese eienskappe[wysig | wysig bron]
Tempel 1 is nie ’n helder komeet nie; sy helderste skynbare magnitude sedert sy ontdekking was 11, ver benede sigbaarheid met die blote oog. Dit is 7,6 × 4,9 km groot.[2][3] Metings deur die Hubble-ruimteteleskoop in sigbare lig en die Spitzer-ruimteteleskoop in infrarooilig dui op ’n lae albedo van net 4%.[4] ’n Rotasietempo van twee dae is ook aangeteken.[5]
Verkenning[wysig | wysig bron]
Deep Impact-ruimtesending[wysig | wysig bron]
██ Deep Impact 1 ██ Tempel 1 ██ Aarde ██ 103P/Hartley
Op 4 Julie 2005, ’n dag voor sy perihelium, is Tempel 1 met opset getref deur ’n komponent van Nasa se Deep Impact-ruimtetuig. Dit is deur ’n ander komponent afgeneem, wat ’n helder sproei aan die kant van die botsing waargeneem het. Dit is ook deur aardgebonde en ruimteteleskope gesien.
Die krater wat gevorm het, was nie sigbaar vir Deep Impact nie weens die stofwolk wat die botsing veroorsaak het, maar dit was na raming tussen 100 en 250 m in deursnee[6] en 30 m diep. Stofdeeltjies dunner as mensehare is opgespoor, asook die teenwoordigheid van onder meer silikate, koolsuursoute, smektiet, swaelmatale soos piriet en koolwaterstowwe. Waterys is in die uitskietsels gemeet.[7]
NExT-sending[wysig | wysig bron]
Deels omdat die impakkrater nie ná die botsing afgeneem kon word nie,[6] het Nasa die New Exploration of Tempel 1 (of NExT)-sending goedgekeur. Die laekostesending het die reeds bestaande Stardust-ruimtetuig gebruik wat komeet Wild 2 in 2004 bestudeer het. Stardust is in ’n nuwe wentelbaan geplaas sodat dit na aan Tempel 1 kon kom. Dit het op 15 Februarie 2011 sowat 181 km van die komeet af verbygevlieg.[8] Dit was die eerste keer dat ’n komeet twee keer besoek is.
Op 15 Februarie het Nasa die krater op foto's van Stardust geïdentifiseer wat deur Deep Impact gemaak is. Die krater is sowat 150 m breed en het ’n helder hoop in die middel – waarskynlik materiaal wat ná die botsing in die krater teruggeval het.[9] Die verbyvlug het wetenskaplikes onder meer in staat gestel om aansienlike 3D-inligting oor die kern van die komeet in te samel.[10]
Verwysings[wysig | wysig bron]
- ↑ Tempel 1 by die Kleinplaneetsentrum Besoek op 1 Februarie 2020
- ↑ "JPL Small-Body Database Browser: 9P/Tempel 1" (2009-09-23 last obs) (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 11 Mei 2020. Besoek op 16 Desember 2008.
- ↑ "Comet 9P/Tempel 1" (in Engels). The Planetary Society. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 3 April 2012. Besoek op 16 Desember 2008.
- ↑ "Deep Impact – Exploring the Interior of a Comet" (PDF).
- ↑ "Space Telescopes Sharpen View of Comet for UM-Led Deep Impact". www.newswise.com (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 1 Februarie 2020. Besoek op 10 Januarie 2018.
- ↑ 6,0 6,1 Lakdawalla, Emily (19 Januarie 2011). "Stardust prepares for first second look at a comet: Tempel 1 on February 14". Planetary Society blog (in Engels). The Planetary Society. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 1 April 2012. Besoek op 19 Februarie 2011.
- ↑ Sunshine, Jessica M.; Groussin, O.; Schultz, P. H.; A'Hearn, M. F.; Feaga, L. M.; Farnham, T. L.; Klaasen, K. P. (2007). "The distribution of water ice in the interior of Comet Tempel 1" (PDF). Icarus. 190 (2): 284–294. Bibcode:2007Icar..190..284S. doi:10.1016/j.icarus.2007.04.024. Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 9 Julie 2020. Besoek op 1 Februarie 2020.
- ↑ Able, D. C. (14 Februarie 2011). "NASA's Stardust Spacecraft Completes Comet Flyby". Stardust-Next Mission. JPL. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 18 Februarie 2011. Besoek op 16 Februarie 2011.
- ↑ Tony Greicius (15 Februarie 2011). "Tempel 1 Impact Site". Nasa. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 6 April 2020. Besoek op 16 Februarie 2011.
- ↑ Lakdawalla, Emily (16 Februarie 2011). "Some early scientific impressions of Stardust's Tempel 1 flyby". The Planetary Society Blog. The Planetary Society. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 21 Februarie 2011. Besoek op 16 Februarie 2011.
Skakels[wysig | wysig bron]
- Space.com – Deep Impact
- Nasa – Deep Impact
- Nasa – Stardust-NExT Geargiveer 15 Januarie 2020 op Wayback Machine
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Deep Impact-ruimtesending.
Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik uit die Engelse Wikipedia vertaal.
