Afrika-selakant
| Afrika-selakant | |
|---|---|
| |
| Latimeria chalumnae | |
Wetenskaplike klassifikasie 
| |
| Domein: | Eukaryota |
| Koninkryk: | Animalia |
| Filum: | Chordata |
| Orde: | Coelacanthiformes |
| Familie: | Latimeriidae |
| Genus: | Latimeria |
| Spesie: | L. chalumnae
|
| Binomiale naam | |
| Latimeria chalumnae J.L.B. Smith, 1939
| |
| |
| L. chalumnae voorkoms in rooi | |
Die Afrika-selakant (Latimeria chalumnae) is 'n vis wat in klein getalle in die Indiese Oseaan voorkom. Weens hul verwantskappe en opsigtelike ooreenkomste met selakante wat sedert die vroeë Devoon ontstaan het, word hulle "lewende fossiele" genoem. In Engels staan dit onder meer as die African coelacanth bekend.
Fossielspesies
[wysig | wysig bron]
Fossiele van selakante was lank reeds bekend; 120 is reeds gevind. Die ouderdom van die fossiele wissel van 380 tot 70 miljoen jaar en die takson is as uitgestorwe beskou. Die eerste fossiel is in 1882 in Engeland gevind. Ander is daarna in Europa, Noord- en Suid-Amerika, Groenland en Australië ontdek, terwyl drie fossielspesies in Suid-Afrika ontdek is, een naby Port Alfred.
Ontdekking en beskrywing
[wysig | wysig bron]Marjorie Courtenay-Latimer was die kurator van die Oos-Londense Museum. Sy het ‘n ooreenkoms met die plaaslike vissers gehad dat hulle enige vreemde visse wat gevang word onder haar aandag sou bring. Na so ‘n oproep op 22 Desember 1938 van Hendrik Goosen, kaptein van die vissersboot Nerine, het sy die selakant op die vissersboot gevind en onmiddellik besef dat dié vangs iets besonders is. Sy het moeite gedoen om die vis van 1,5 m te bewaar sodat prof. J.L.B. Smith, 'n igtioloog (viskenner) van Grahamstad, dit kon ondersoek. Hy het die vis as ‘n selakant geïdentifiseer en dit as Latimeria chalumnae geklassifiseer.
Hy het onmiddellik met ‘n soektog na die tuiste van die selakant begin. Hy het 'n pamflet verspei in drie tale, Engels, Frans en Portugees, wat 'n beloning van ₤100 uitloof aan enige persoon wat 'n tweede eksemplaar kon vind. Kapt. Eric Hunt het die pamflette namens prof. Smith op die Comore-eilande versprei. Veertien jaar later is sy moeite beloon toe ‘n selakant op 20 Desember 1952 gevang word by Anjouan op die Comore-eilande. Hunt het onmiddellik vir prof. Smith laat weet van die vangs. Die vis was aan die plaaslike bevolking bekend as die gombessa, maar hulle het dit nie geëet of daarmee handel gedryf nie omdat dit baie olierig was.
Huidige verspreiding
[wysig | wysig bron]Sedertdien, na baie navorsing, is bykans 200 van die visse gevang en afgeneem in hulle natuurlike habitat naby Madagaskar, Kenia, Indonesië en in Jessor Canyon naby Sodwanabaai. Die klein duikboot Geo is gebruik om die selakant in Januarie 1987 naby die Comore te bestudeer.
Drie selakante is gedurende 2000 by Jessor Canyon deur Peter Timm geïdentifiseer. Sedertdien is nog ses visse geïdentifiseer; die visse kan aan die lyf se diepblou kleur en reëlmatige wit vlekke uitgeken word. Die selakante wat by Sulawesi-eiland in Indonesië gevang is, toon 'n grysbruin en geskimmelde liggaamskleur, en word as Latimeria menadoensis geklassifiseer.
Voorkoms
[wysig | wysig bron]Die kop en liggaam is donker, amper metaalagtig blou, en die liggaam is oortrek met verspreide wit of ligblou vlekke. As die vis vrek, verander die kleur na 'n donker swart-bruin. Die vis word sowat 1,8 m lank en weeg om en by 98 kg. Die selakant het twee dorsale vinne, twee pektorale vinne, twee bekkenvinne en twee anale vinne. Na aanleiding van die bekken- en anale vinne het dit die bynaam old fourlegs, oftewel "ou vierbeen", gekry. Die kieue is redelik klein, wat aandui dat die vis 'n lae suurstofverbruik het.
Anatomie
[wysig | wysig bron]'n Holte in die snoet, die sg. rostrale orgaan, is met 'n jellieagtige stof gevul, en het drie porieë wat na buite lei. Dit word gebruik om swak elektriese strome te gewaar wat bydra tot opsporing van die prooi wat heel ingesluk word.[3] Die swemblaas is met vet gevul, en dié is ligter as seewater om die dier meer drywend te maak. Die vis het geen ruggraat nie, maar pleks daarvan 'n groot notokoord van die skedel af tot by die punt van die stertvin. Hierdie taai, buigsame buis van kraakbeen is met 'n olierige vloeistof gevul wat die liggaam by gebrek aan 'n werwelkolom ondersteun. Die spiraalklep in die ingewande bevorder vertering deurdat dit die oppervlakarea vir opname van voedingstowwe vergroot. Hierdie kenmerk is ook by sommige haaie aanwesig.[3]
Daar is altesaam agt vinne. Die eerste rugvin lyk soos dié van meeste visse en kan afgevou of opgehef word. Die tweede rugvin en ander vinne beskik egter oor 'n goedontwikkelde gespierde ledemaatstruktuur, wat die vinne toelaat om te buig of soos 'n spaan geroteer te word. Die stoot- of stertvin het 'n klein middellob benewens die boonste en onderste lobbe. Die liggaam is met harde skubbe bedek. Dié het aan die buitenste oppervlak klein tandagtige groeisels, dentikels genoem, wat die selakant teen beserings teen rotse sowel as roofdiere beskerm.[3]
Habitat en gewoontes
[wysig | wysig bron]Die selakant is snags wakker en rus bedags in grotte en canyons in groepe van 2 tot 16 individue. Hulle verkies diep water selfs tot by 600 m. In die nag kan hulle tot 8 km ver swem. Wanneer hulle kos soek, neem hulle 'n bykans vertikale posisie aan, die kop naby die bodem en die stert aan die bokant. Hulle bly 2 tot 3 minute lank in dié posisie.
Voortplanting
[wysig | wysig bron]
Die selakant is eier-lewendbarend (ovivivipaar). Die eiers word in die wyfie bevrug en die kleintjies word gebore nadat hulle in die wyfie uitgebroei en sowat 36–38 cm lank geword het. Die eiers is sowat 9 cm in deursnee en weeg 325 g elk. Dit is die grootste eier van enige vis.
Die selakant is geklassifiseer as 'n kritiek bedreigde spesie en dit is onwettig om dit te vang of daarmee handel te dryf.
Taksonomie
[wysig | wysig bron]Die Afrika-selakant (L. chalumnae) resorteer soos die Indonesiese spesie onder die genus Latimeria.[4] DNS-ontleding het egter getoon dat die selakante wat by Soelawesi-eiland in Indonesië gevang is, 'n tweede spesie verteenwoordig, en dié is as Latimeria menadoensis beskryf. In September 1997 en Julie 1998 is twee selakante naamlik aan die kus van Manado Toea-eiland, aflandig van Soelawesi in Indonesië ontdek. Die Indonesiese selakante is onder meer deur hul grysbruin eerder as blou lyfkleur van L. chalumnae onderskeibaar.[4]
Genetika
[wysig | wysig bron]Die genoom van Latimeria chalumnae is in 2013 georden ten einde insig in evolusie van vierpotiges te verkry.[5] Weens hul liggaamskenmerke is daar lank geglo dat selakante die naaste verwante aan die eerste vierpotiges op land sou wees.[6] Genetiese ordening het egter aangedui dat longvisse die naaste verwant sou wees.[6] Die volle ordening en annotasie van die inskrywing is op die Ensembl-genoomblaaier beskikbaar.[7]
Sien ook
[wysig | wysig bron]- Alfabetiese lys van visse
- Lys van Suider-Afrikaanse visse volgens wetenskaplike name
- Lys van varswater visfamilies
- Lys van visfamilies
Bronne
[wysig | wysig bron]- Coastal Fishes of Southern Africa. Phil & Elaine Heemstra. 2004. ISBN 1-920033-01-7
- Ensiklopedie van Suidelike Afrika, Eric Rosenthal, 1967.
- Dierkunde: 'n Funksionele Benadering. P.A.J. Ryke. Tweede Uitgawe. 1982. ISBN 0-409-09201-0
- QUEST: Science for South Africa. Band 8, Nommer 1. ISSN 1729-830X
- QUEST: Science for South Africa. Band 9, Nommer 3. ISSN 1729-830X
Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ Musick JA (2000). "Latimeria chalumnae". IUCN Red List of Threatened Species. 2000: e.T11375A3274618. doi:10.2305/IUCN.UK.2000.RLTS.T11375A3274618.en. Besoek op 19 Februarie 2022.
- ↑ "Appendices | CITES". cites.org. Besoek op 14 Januarie 2022.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Uitstalling van SA Instituut vir Akwatiese Biodiversiteit (SAIAB) in Grahamstad
- ↑ 4,0 4,1 Holder, Mark T.; Erdmann, Mark V.; Wilcox, Thomas P.; Caldwell, Roy L.; Hillis, David M. (26 Oktober 1999). "Two living species of coelacanths?". Proceedings of the National Academy of Sciences (in Engels). 96 (22): 12616–12620. Bibcode:1999PNAS...9612616H. doi:10.1073/pnas.96.22.12616. ISSN 0027-8424. PMC 23015. PMID 10535971.
- ↑ Amemiya CT, Alföldi J, Lee AP, Fan S, Philippe H, Maccallum I, et al. (April 2013). "The African coelacanth genome provides insights into tetrapod evolution". Nature. 496 (7445): 311–6. Bibcode:2013Natur.496..311A. doi:10.1038/nature12027. PMC 3633110. PMID 23598338.
- ↑ 6,0 6,1 Amemiya CT, Alföldi J, Lee AP, Fan S, Philippe H, Maccallum I, et al. (April 2013). "The African coelacanth genome provides insights into tetrapod evolution". Nature. 496 (7445): 311–6. Bibcode:2013Natur.496..311A. doi:10.1038/nature12027. PMC 3633110. PMID 23598338.
- ↑ "Ensembl genome browser 78: Latimeria chalumnae - Description".
Eksterne skakel
[wysig | wysig bron]
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Afrika-selakant.
