Afrikaans

Wysig skakels
in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Afrikaans
Gepraat in: Vlag van Suid-Afrika Suid-Afrika
Vlag van Namibië Namibië
Vlag van Botswana Botswana
Vlag van Swaziland Swaziland
Vlag van Verenigde Koninkryk Verenigde Koninkryk
Vlag van Australië Australië
Vlag van Nieu-Seeland Nieu-Seeland
Vlag van Kanada Kanada
Vlag van Verenigde State van Amerika Verenigde State
Flag of Ireland Ierland 
Gebied: Suider-Afrika
Totale sprekers: 7,2 miljoen (eerste taal)
10,3 miljoen (tweede of derde taal)[1] 
Rang: 99
Taalfamilie: Indo-Europees
 Germaans
  Wes-Germaans
   Nederfrankies
    Afrikaans 
Skrifstelsel: Latynse alfabet 
Amptelike status
Amptelike taal in: Vlag van Suid-Afrika Suid-Afrika
Vlag van Namibië Namibië (erken as minderheidstaal)
Gereguleer deur: Die Taalkommissie van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns (in Suid-Afrika)
Taalkodes
ISO 639-1: af
ISO 639-2: afr
ISO 639-3: afr 
Verspreiding van Afrikaans in die wêreld
Nota: Hierdie bladsy kan IFA fonetiese simbole in Unicode bevat.

Afrikaans is 'n Nederfrankiese taal wat 'n lid is van die Germaanse taalgroep. Afrikaans is een van die jongste erkende tale. Dit is op 8 Mei 1925 as 'n amptelike taal erken, en is tans die derde jongste Germaanse taal wat amptelike status geniet, naas Faroërs (of Faroëes) wat in 1948 grondwetlik erken is en Luxemburgs (of Lëtzebuergesch) wat hierdie status in 1984 gekry het.

Afrikaans is tans een van die elf amptelike tale van Suid-Afrika en daarnaas ook 'n belangrike taal van Namibië. Dit word deur ongeveer 6,59 miljoen sprekers in Suid-Afrika (13,5 persent van die totale bevolking) en in elf persent van alle Namibiese huishoudings as eerste taal gebruik. Afrikaans het uit 17de eeuse Nederlands ontwikkel en meer as 95 persent van sy woordeskat is van Nederlandse oorsprong. 'n Klein aantal woorde is ontleen uit tale soos Maleis, Portugees, Frans, Duits, Engels en ander Afrikatale.[2][3] Afrikaans het op sy beurt weer 'n groot invloed uitgeoefen op Suid-Afrikaanse Engels en plaaslike swart tale en 'n aantal Afrikaanse woorde is in baie ander tale opgeneem.[4]

Sowat een miljoen van Suid-Afrika se 6,44 miljoen Afrikaanssprekendes[5] is tweetalige moedertaalsprekers van Afrikaans en Engels.[6] Buiten die oorspronklike taalgebied is daar groot groepe Afrikaanssprekendes in lande soos Namibië (146 000), die Verenigde Koninkryk (ongeveer 100 000),[7] Nieu-Seeland (21 000 in 2006),[8] Botswana (20 000), die Verenigde State (19 000), Australië (43 741, volgens die sensus van 2016), en Kanada (8 770 volgens die sensus van 2011).[9]

Klassifikasie

Nederfrankiese taalgebied in Europa.

Afrikaans is 'n Indo-Europese taal wat aan die Wes-Germaanse tak van die Germaanse tale behoort. Afrikaans behoort saam met Nederlands aan die Nederfrankiese taalgroep wat van Oudnederlands afstam. Nederfrankiese verskeidenhede word in Europa in Nederland, die noorde van België, Frans-Vlaandere in Frankryk en die Duitse gebied langs die Ryn tussen Keulen en die grens tussen Duitsland en Nederland gepraat. Buite Europa word Nederfrankiese verskeidenhede in Suid-Afrika, Namibië, Suriname en die Nederlandse eilande in die Karibiese See gepraat.

Die Nederfrankiese verskeidenhede word saam met Nedersaksies onder Nederduits gegroepeer. Daar het 'n skeiding gekom tussen Nederduits en Hoogduits vanweë die Hoogduitse klankverskuiwing.[10]

Geskiedenis

Hoofartikel: Geskiedenis van Afrikaans.

Ontstaan van die Afrikaanse omgangsvariëteite

Die Eerste Taalmonument in Burgersdorp (Oos-Kaap) versinnebeeld die erkenning van Nederlands as amptelike taal in die Kaapkolonie.
Die Afrikaanse Taalmonument in Paarl (Wes-Kaap) versinnebeeld ook die invloed van ander tale by die ontstaan van Afrikaans.

Teen die middel van die 17de eeu het Europeërs hulle gevestig aan die Kaap. Op taalgebied sou hier 'n proses afspeel wat in alle Nuwe Wêreldlande afgespeel het, waar mense van verskillende tale en kulture vermeng het. Nuwe omgangsvariëteite sou ontstaan. Aan die Kaap sou ook taalontwikkelinge wat latent in Nederlands aanwesig was tot ontplooiing kom),[11] (soos die sinkopee van die intervokaliese -d- en -g- (byvoorbeeld: sadel > saal en regen > reën).

By die ontwikkeling van sommige Afrikaans-Hollandse omgangsvariëteite was die invloed van vreemde tale gering, maar ander variëteite het 'n kreoliseringsproses ondergaan, byvoorbeeld Hottentot-Hollands en Slawe-Hollands. Alle vreemdelinge aan die Kaap het Nederlands egter eie probeer maak. Veral ander Europeërs is binne 'n relatief kort tydperk geassimileer. Die nuwe omgangsvariëteite word wel gekenmerk deur 'n eenvoudiger taalkode. Hierdie proses was egter nie alleen tot die Kaap beperk nie. In Brasilië sou in dieselfde tyd 'n omgangsvariëteit ontstaan het wat grammatikaal eenvoudiger is as Europese Portugees. Ook in Quebec sou 'n omgangsvariëteit ontstaan wat grammatikaal eenvoudiger is as Europese Frans.

As gevolg van die Europese volksverhuising, verhuis Friese, Angele, Sakse en Jutte van die Europese vasteland na die Britse eilande waar hierdie Germaanse immigrante vermeng met die Britse Kelte. Tussen 800 en 1100 sou ook Wikings of Vikinge hulle vestig op die Britse Eilande. Die nuwe Germaanse taal wat hier ontwikkel het en later as Engels (afkomstig van Angele) bekend sou staan, is ook grammatikaal eenvoudiger as die Germaanse tale van die Europese vasteland.

As gevolg van die grootskaalse taal- en kultuurvermenging in Amerika, sou dáár ook nuwe omgangsvariëteite ontstaan het wat grammatikaal eenvoudiger is as Standaardengels. Die bekendste voorbeeld hiervan is Negerengels.

Die Nederlandse omgangsvariëteite aan die Kaap tussen 1652 en omstreeks 1800 is selde op skrif gesit, wat beteken dat ons vandag nie presies weet hoe hierdie variëteite gelyk het nie.[12] Teen omstreeks 1800 is die volgende omgangsvariëteite aan die Kaap gepraat, naamlik:

1) Suiwer Nederlands;
2) Burger Afrikaans of Kaaps-Hollands, soos gebruik deur die aristokrasie;
3) Boere-Afrikaans, veral op die platteland;
4) Hottentot-Hollands (of Hottentot-Afrikaans);
5) Slawe-Afrikaans;
6) Vreemdeling-Afrikaans.[13]

Die skrywer A.N.E. Changuion vermeld dat in 1844 die volgende variëteite aan die Kaap gepraat was, naamlik:

1) Suiwer Nederlands;
2) Hoog-Hollands, soos gebruik in die gegoede burgerlike kringe aan die Kaap;
3) Plat-Kaaps van ander blankes en Engelse;
4) Plat-Kaaps van die Hottentotte en ander 'gepeupel'.[14]

In 1875 was S.J. du Toit van mening dat daar drie soorte Afrikaans gepraat was aan die Kaap en dit was volgens hom:

1) Heere-Afrikaans;
2) Boere-Afrikaans;
3) Hottentot-Afrikaans.[15]

S.J. du Toit was van mening dat die 'regte' inwoners van Suid-Afrika, Boere-Afrikaners was en het hy Boere-Afrikaans beskou as die model waarop Standaardafrikaans geskoei moes word.

Standaardisering en ontwikkeling van Afrikaans as kultuurtaal

Aan die Kaap is verskillende Afrikaans-Hollandse omgangsvariëteite gepraat met Nederlands as oorkoepelende kultuurtaal. Nederlands was die algemeen aanvaarde kultuurtaal en het gedien as skryftaal, bestuurstaal, kerktaal en die taal van die onderwys. In 1806 het die Kaapkolonie vir die tweede keer in Britse hande geval waarna Engels aan 'n kragtige opmars begin het. Onder Engelse bestuur is die gebruik van Afrikaans-Nederlands ontmoedig.

In 1854 het die Oranje-Vrystaat Nederlands aanvaar as amptelike taal. In 1882 is Nederlands erken as amptelike taal in die Kaap naas Engels. In 1888 is Nederlands erken as amptelike taal in die Zuid-Afrikaansche Republiek (ZAR). Om die erkenning van Nederlands as amptelike taal in die Kaapse parlement te herdenk, is te Burgersdorp die Eerste Taalmonument opgerig in 1893. Aan die einde van die 19de eeu was daar mense wat van mening was dat Afrikaans (veral Boere-Afrikaans) meer erkenning moes geniet en het hulle voorspraak begin maak vir 'n eie inheemse taal: Afrikaans. In die Nederlandstalige pers is toe soms briewe en artikels geplaas in Afrikaans.

Ook het die Kaapse Maleiers begin om Afrikaans-Nederlands naas Arabies te gebruik in hulle godsdiensgeoefening. Die Maleiers het onder andere Afrikaans-Nederlands geskryf maar in die Arabiese alfabet.

Die Afrikaanse Taalbeweging

Die Afrikaanse Patriot uitgegee in 1876.

Die eerste- en tweede Afrikaanse Taalbeweging het veral die Amerikaanse Taalbeweging en ook die Vlaamse Taalbeweging as voorbeelde beskou. In die VSA het Noah Webster gepleit vir 'n eie inheemse Amerikaanse taal in die plek Engels. Ook in Vlaandere, Brasilië, Noorweë en Quebec het stemme opgegaan vir 'n eie inheemse taal. Hierdie taalbewegings was deur nasionalisme aangevuur. Die Vlaamse Taalbeweging, die Brasiliaanse Taalbeweging, die Amerikaanse Taalbeweging en die Quebecse Taalbeweging het op 'n mislukking uitgeloop. Die Noorse Taalbeweging was wel aanvanklik 'n sukses, maar is tans besig om te misluk. Alleen die Afrikaanse Taalbeweging was volledig suksesvol in die vestiging van 'n nuwe kultuurtaal. Die motivering en doelstellings van al hierdie taalbewegings was dieselfde.

Die eerste Afrikaanse taalbeweging neem 'n aanvang in 1875 met die stigting van die GRA of die Genootskap van Regte Afrikaners in die Paarl. Die doelstellings van die GRA is egter deur die meeste Kapenaars verwerp. Nederlands was beskou as die algemene aanvaarde kultuurtaal. Dit was die formele skryftaal, kerktaal, bestuurstaal, onderwystaal en die taal van die pers. Nederlands het hoë aansien geniet en is as 'n deftige statustaal beskou. Afrikaans was beskou as 'n taal wat die stempel van onkunde dra. Hoofregter J.H. de Villiers was in 1876 van mening dat 'n Afrikaanse Bybel, soos voorgestaan deur die Patriotmanne, onvanpas was, omdat die Afrikanerbevolking Nederlands in elk geval verstaan.[16] Dieselfde regter was al op 13 Mei 1875 in Kaapstad van mening dat as dit die bedoeling is van die GRA en Patriotmanne om Nederlands te vervang met Afrikaans, dit later sal blyk 'n groot "misslag" te wees en die beweging uiteindelik 'n mislukking sal word omdat die bevolkingsgrootte van die Afrikaners te klein is.[17]

Artikels in die Nederlandstalige pers het neerhalend na Afrikaans verwys. In De Zuid-Afrikaan is na Afrikaans verwys as 'n "corruptie", "een mengelmoes van onzin en dwaasheid", wat niks anders sou wees as "een caricatuur van de gemeene wijze waarop die Mozambiekers op onze straten spreken en n.b. meestal geschreven wordt door uitlanders, die noch ons volk, noch ons land kennen".[18] Di Afrikaanse Patriot, mondstuk van die GRA, is as 'n"vod", 'n "Prulblad", " 'n Hottentot Courant" beskryf.

Die meeste Afrikaners in die tyd, het Afrikaans egter as 'n uiters inferieure taalvorm beskou. Vir hulle was dit 'n taal sonder grammatika; 'n Hottentotstaal; 'n wartaal; 'n mengelmoes vol onsin en dwaashede en 'n taal wat by skaapkrale en in die kombuis hoort.

Afrikaans en nasionalisme

Die erkenning van Afrikaans as amptelike taal, naas Engels, vind plaas in 1925. Volgens wet 9 van 1925 is Afrikaans toe aan Nederlands gelykgestel, maar in die praktyk het die ondersteuners van D.F. Malan Nederlands op 'n despotiese manier met Afrikaans vervang.[19]

Afrikaans het sinoniem geword met nasionalisme. Afrikaans as kultuurtaal is beskou as die produk van nasionalisme;[20] of as 'n uitingsvorm van nasionalisme.[21] Die Afrikaners het immers oor 'n reeds gevestigde kultuurtaal beskik (Nederlands) wat doelbewus vervang moes word met 'n ander kultuurtaal (Afrikaans).

Die ondersteuners van D.F. Malan wou nie alleen 'n wig inslaan tussen Afrikaans en Nederlands nie, maar ook 'n wig tussen die Afrikaners en die Kleurlinge. J.B.M. Hertzog het juis gewaarsku dat Malan die verkeerde pad volg. Vir Hertzog was Nederlands die kultuurtaal van die Afrikaner en het Hertzog die Kleurlinggemeenskap ook beskou as deel van die Afrikaners. Malan het gewen. Hy het die kleurlinge tot nie-blankes laat verklaar en hulle uit 'blanke' dorpe en stede laat verwyder. Uiteindelik het juis hierdie rassisme die taal skade berokken. Afrikaans het 'apartheidstaal' geword, 'n simbool van die onderdrukking van die gekleurde helfte van sy eie sprekers.

Met sy nuwe funksie as amptelike taal het die woordeskat van Afrikaans in die 20ste eeu grootskaals uitgebrei, en intussen het meer as 200 Afrikaanse vakwoordeboeke verskyn. Om die taal, wat oorspronklik 'n eenvoudige kommunikasiemiddel en omgangstaal was, te kon uitbou as 'n medium vir die onderwys, administrasie, literatuur, kunste en wetenskappe, is dikwels na Nederlandse terme teruggegryp om neologismes te vorm. Die verskillende Afrikaanse vaktale het intussen ook die internasionale woordeskat, wat op hulle gebiede gebruiklik is, oorgeneem.

Afrikaans na 1994

Verspreiding van Afrikaans versus Engels as huistaal onder Blanke Suid-Afrikaners. ██ 87,5–100% Afrikaans ██ 75–87,5% Afrikaans ██ 62,5–75% Afrikaans ██ 50–62,5% Afrikaans ██ 50–62,5% Engels ██ 62,5–75% Engels ██ 75–87,5% Engels ██ 87,5–100% Engels

Die grondwet van 1909 het bepaal dat Nederlands en Engels die amptelike tale van die land was. In 1925 is Afrikaans aan Nederlands gelykgestel. Die grondwet van 1961 het Afrikaans en Engels as amptelike tale erken, maar bevestig dat Afrikaans en Nederlands sinonieme was. Volgens die grondwet van 1983 was slegs Afrikaans en Engels die amptelike tale van die land. Die grondwet van 1996 het elf amptelike tale erken waarvan Afrikaans een is.

Die aftakeling van Afrikaans as 'n volwaardige ampstaal in Suid-Afrika het in die afgelope jare tot groot paniek gelei. Regeringsinstellings en privaat maatskappye gee om verskillende redes dikwels die voorkeur aan Engels. Die mening het begin posvat dat Engels, as wêreldtaal, 'n meer geskikte taal vir onderwys en internasionale kommunikasie is.

Hierdie beskouing is in stryd met die teenswoordige ontwikkeling in baie lande, waar streektale – as 'n soort reaksie op die toenemende globaliseringstendense en die dreigende verlies van kulturele identiteit – begin herleef. Afrikaans toon in sy huidige situasie baie ooreenkomste met Europese streektale en beskik oor dieselfde potensiaal om in sy hoofsaaklike taalgebiede – die weste van Suid-Afrika en die suide van Namibië – 'n funksie as enigste amps- en wetenskapstaal te kan vervul. Daar is talle voorbeelde van ander lande, waar 'n konsekwente taalbeleid ten gunste van kleiner tale suksesvol ingestel is. Die Kanadese provinsie Quebec het 'n eentalige Franse gebied in Noord-Amerika geword, ondanks die ekonomiese druk wat vanuit die Engelse omgewing uitgaan. In Katalonië, die historiese nywerheidsentrum van Spanje, het die plaaslike Katalaans Spaans volledig verdring uit die openbare lewe, en selfs die tersiêre onderwys het Katalaans as enigste voertaal aanvaar. In Luxemburg word 't Luxemburgs (wat eintlik 'n vorm van Moeselfrankies is) as amptelike taal erken naas Frans en Duits.

In die geval van Afrikaans bly die letterkunde en die kultuurlewe 'n waarborg vir die voortbestaan van Afrikaans. Afrikaanse koerante en tydskrifte is net so suksesvol soos privaat televisiekanale, wat op die Afrikaanse mark gemik is. In die suidelike helfte van Namibië is Afrikaans die belangrikste huis- en omgangstaal, en ook die grootste koerant van die land, Die Republikein, verskyn in Afrikaans. Terwyl die verkope van Suid-Afrikaans gepubliseerde boeke vanaf 2004 tot 2014 meer as verdubbel het (van 1,5 miljoen tot 3,6 miljoen verkope), en die aantal Suid-Afrikaanse gepubliseerde boektitels gestyg het vanaf 9 000 na 16 000, het die aandeel Suid-Afrikaans vervaardigde boeke in Afrikaans gestyg van 25 tot 45 persent.[22]

Hoewel Afrikaans as voer- en onderrigtaal dikwels aan die kortste end trek by staatsinstansies, verkoop Afrikaanse boeke in Suid-Afrika baie goed. Terwyl die internasionale boeke in Engels steeds verreweg die meeste verkoop in Suid-Afrika, lyk die verkoopsyfers van boeke wat plaaslik in Engels geskryf en verkoop word, baie slegter as in Afrikaans. Die mededinging van plaaslike boeke geskrywe in Engels met dié in die buiteland is die vernaamste faktor.[23] In 2004 was net 22% van die plaaslik gepubliseerde boeke Afrikaans, teenoor 77% Engels. Teen 2015 het die omset van Afrikaanse boeke tot 49% van die totaal toegeneem, terwyl die aandeel van Engelse boeke tot 50% afgeneem het. Selfs wat die digkuns betref, verkoop plaaslike digwerke in Engels so swak dat byna geen plaaslike uitgewer dit meer wil verkoop nie; maar Afrikaanse werke floreer. Afrikaanse boeke word deesdae ook deur buitelandse uitgewers soos PRH, Macmillan, Oxford en Pearson uitgegee. 'n Verdere pluspunt is die meer ruimte in die Afrikaanse pers en mediasteun wat aan (plaaslike) Afrikaanse boeke toegestaan word, sodat die Afrikaanse skrywer meer blootstelling as dié van 'n plaaslike Engelse skrywer geniet.[23] Statistiek volgens PASA (Uitgewersvereniging van Suid-Afrika) se Annual book publishing industry survey toon vanaf 2009 tot 2015 het die totale verkope van Afrikaanse boeke op ongeveer 2 miljoen per jaar konstant gebly en die aantal nuwe Afrikaanse titels het van 832 tot 890 vermeerder. Die aantal titels van Afrikaanse boeke in druk het toegeneem van 5 000 tot 8 500 en die totale omset van Afrikaanse boeke het van R190 miljoen tot R237 miljoen gestyg — ’n toename van ongeveer 25%. Daarteenoor het die verkope van boeke in ander tale (hoofsaaklik in Engels) tussen 2009 en 2015 van 1,88 miljoen eksemplare na 1,74 miljoen eksemplare afgeneem.[23] Die bloei in die verkope van Afrikaanse boeke kan ten dele toegeskryf word aan die verswakkende rand en Brexit, met die gevolglike vergrotende prysverskil tussen ingevoerde en plaaslike boeke. Daar bestaan ook 'n getroue leserspublikum by die Afrikaanse uitgewers wat by die Engelse uitgewers van plaaslike boeke ontbreek. Verder vertoon die Afrikaanse boeke se voorkoms beter as die ingevoerde boeke in Engels wat dikwels goedkoop op swak papier gedruk, onleesbaar klein geset en sommer net aanmekaar vasgelym word.[23]

Uit die skatting van 2007 blyk dat Engels (as onderrigtaal) nie 'n groot invloed uitoefen op Afrikaanssprekende kinders se huistaalgebruik nie. Dit blyk verder ook dat baie minder bruin Afrikaanssprekers na Engels oorskakel, as wat aanvanklik vermoed was.

Huidige verspreiding

Afrikaans in Suider-Afrika

Suid-Afrikaanse provinsies met 'n meerderheid Afrikaanstaliges in 2011. Daar is ook groot Afrikaanse gemeenskappe in die ander provinsies.
██ 0–20% ██ 20–40% ██ 40–60%
██ 60–80% ██ 80–100%

Geografiese verspreiding van Afrikaans in Suid-Afrika volgens bevolkingsdigtheid per vierkante kilometer in 2011.
██ <1 /km² ██ 1–3 /km² ██ 3–10 /km² ██ 10–30 /km² ██ 30–100 /km²
██ 100–300 /km² ██ 300–1000 /km² ██ 1000–3000 /km² ██ >3000 /km²

Verspreiding van Afrikaans in Namibië.
Hoofverspreiding van Afrikaans.

Daar is onlangs nuwe skattings (gegrond op SA Satistics 2010 mid-year estimates) uitgereik wat toon dat Afrikaans as huistaal oor die afgelope drie jaar veranderinge ondergaan het. Die getal mense wat Afrikaans tuis gebruik, het van omtrent 6,44 miljoen in 2007 tot omtrent 6,49 miljoen in 2010 gestyg (Namibië inkluis).

Wat verrassend hierby mag wees is dat die syfer van swart Afrikaanssprekendes gestyg het van omtrent 0,24 miljoen in 2007 tot 0,29 miljoen in 2010. As redes daarvoor word onder meer die bevolkingsgroei in Namibië asook in die Vrystaat en die noordelike deel van Suid-Afrika vermoed waar Afrikaans die meesgebruikte taal onder werkers in die landbou is wat sodoende die taal ook by die huis gebruik.

Verder kan ook vasgestel word dat Afrikaanse huishoudings toenemend na "dubbelmedium" oorskakel wat beteken dat Engels benewens Afrikaans gebruik word. Die getal wit Afrikaanssprekendes het effens toegeneem, terwyl die persentasie bruin Afrikaanssprekendes stadig maar seker daal. Volgens 2007 se Community Survey word geskat dat omtrent 6,44 miljoen Suid-Afrikaners Afrikaans as huistaal gebruik het (Blankes: 2,76 miljoen – Namibië inkluis, Bruin: 3,44 miljoen – Namibië inkluis, Swart: 0,24 miljoen (Namibië uitgesluit), Indiërs: minder as 10 000).

Benewens blanke en bruin Afrikaanssprekendes word Afrikaans deur die meeste etniese groepe in Suid-Afrika as 'n tweede (of selfs derde) taal gepraat. Westelike Suid-Afrika (d.w.s. die provinsies Noord- en Wes-Kaap en die westelike streke van die Vrystaat) is tans 'n oorwegend Afrikaanstalige gebied; 'n groot segment van Afrikaanses in die gebied is Kleurlinge.

In die oostelike Suid-Afrika is daar stedelike konsentrasies van veral blanke Afrikaanssprekers in Pretoria, Bloemfontein, Vereeniging, Welkom, Potchefstroom, Klerksdorp, Kemptonpark, Pietersburg, Nelspruit, Witbank en Krugersdorp. In Namibië is daar sowat 146 000 sprekers. Afrikaans word daar erken as nasionale taal, maar die enigste amptelike taal sedert onafhanklikheid in 1989 is Engels. Volgens skattings is daar tot twintig miljoen mense wêreldwyd wat Afrikaans as moeder-, tweede of derde taal kan praat.

ETNIESE GROEP AFRIKAANSSPREKENDES IN 2011
Bruin Suid-Afrikaners 3 442 164
Wit Suid-Afrikaners 2 710 461
Swart Suid-Afrikaners 602 166
Asiatiese en Indiese Suid-Afrikaners 58 700
Ander 41 591
TOTAAL 6 855 082

Afrikaans as Afrikataal

Hoewel Afrikaans as 'n Germaanse taal geklassifiseer word, kan dit op grond van ruimtelike gebruik as 'n Afrikataal bestempel word. In Afrika word daar 'n reeks tale gepraat, wat nie aan mekaar verwant is nie. In die sin kan enige taal van Afrika as sinoniem met Afrikataal beskou word. Verdere redes sluit in:[24]

  • Die taal dra die naam van die vasteland.
  • Gedurende sy ontwikkeling het Afrikaans redelik baie woorde uit ander Afrikatale, soos Khoekhoens en die Bantoetale, ontleen.
  • Die taalgemeenskap het in Afrika die lig gesien en is merendeels tot Afrika beperk. Die sprekers van Maleis, Nederlands, Frans, Hoogduits, Platduits en Portugees, wat vanuit ander wêrelddele afkomstig is, het aan die Kaap 'n nuwe, oorspronklike taalgemeenskap, naamlik dié van Afrikaans geskep.
  • Daar is Afrikane wat Afrikaans magtig is.

Omrede die Taalkommissie, wat die Afrikaanse taal reguleer, se hoofkwartier fisies op die Afrika-vasteland gestasioneer is (vergelyk Nederlandse Taalunie, wat die Nederlandse taal reguleer, in Den Haag), kan dit ook as aanduiding dien dat Afrikaans 'n Afrikataal is.

Afrikaans in die res van die wêreld

Met die einde van die amptelike beleid van rasseskeiding het die internasionale belangstelling in Suid-Afrika duidelik toegeneem, en ná dekades van sanksies en boikotte is daar sprake van 'n normalisering van die kulturele en politieke betrekkinge tussen die Lae Lande (Nederland en Vlaandere) en Suid-Afrika se Afrikaanssprekende gemeenskap.[25] 'n Aantal universiteite in die buiteland, onder meer Gent in België, Keulen en Göttingen in Duitsland en Wene in Oostenryk, het Afrikaans as 'n taalvak binne die verband van die Neerlandistiek ingevoer. Die Adam Mickiewicz-universiteit in Poznań, Pole se Insituut vir Engelse Filologie het 'n Departement van Nederlands en Suid-Afrikaanse Studies[26] en bied ook spesialisasie in Suid-Afrika en Afrikaans aan.[27]

Skole vir sekondêre onderwys in Nederland kan kies om Afrikaans as 'n deel van die vak Nederlands te onderwys. Die ontwikkeling en geskiedenis van Afrikaans is 'n verpligte deel van die vak Literatuurgeskiedenis (as 'n deel van die geskiedenis van die Nederlandse taal in Suid-Afrika).

In die Verenigde State word Afrikaans as taalvak as deel van studies in Germaanse tale of Afrikastudies aangebied. Die National African Language Resource Center (NALRC) in Bloomington, Indiana het 'n brosjure oor Afrikaans vir voornemende studente aan die Universiteit van Wisconsin in Milwaukee, die Universiteit van Kalifornië in Los Angeles en die Brigham Young-universiteit in Provo, Utah gepubliseer.[28]

Suid-Afrikaanse emigrante het in baie oorsese lande Afrikaanse gemeentes, klubs en ander instellings gestig, en tans is daar enkele honderdduisend sprekers van Afrikaans in die buiteland. In Julie 2008 is die eerste Afrikaanse radioprogram, OppieStasie, in Australië deur Erika von Kaschke (nee Jooste) op die gemeenskapsradiostasie, begin.[29] Die program speel Afrikaanse musiek speel en verskaf inligting aan nuwe immigrante.

Die woordeskat van Afrikaans

Met insluiting van komposita het die woordeskat van Afrikaans tussen 1900 en die laat 20ste eeu gegroei van slegs 50 000 tot 'n driekwart miljoen woorde.[30] Saam met die uitbou van Afrikaans tot 'n volwaardige moderne amps- en wetenskapstaal is dus honderdduisende nuwe woorde by die oorspronklike kernwoordeskat, wat van Nederlands oorgeërf is, gevoeg. Alhoewel Afrikaans in leksikale opsig grotendeels sy Nederlandse wortels bewaar het, is daar nogtans net soos in ander gevalle waar 'n Europese taal na 'n nuwe oorsese omgewing oorgeplant is, 'n aantal belangrike afwykings van moderne Nederlands.

Ou Nederlandse woorde

Net soos Amerikaanse Engels baie woorde van 17de en 18de eeuse Engels bewaar het wat in moderne Britse Engels uitgesterf het (soos fall wat in Engeland deur die Latynse autumn vervang is), het sommige ou Nederlandse woorde, wat in die moderne Nederlandse standaardtaal nie meer gebruiklik is nie, in Kaaps-Nederlands bly voortleef:

KAAPS-NEDERLANDS / AFRIKAANS ALGEMEEN NEDERLANDS (AN)
bloeisel bloesem
fontein bron/fontein
plaas boerderij, hofstede, hoeve
navorsing onderzoek, deftig: navorsing (veelal in Vlaanderen)
party enige, menige
ystervark stekelvarken
weeluis bedwants (Duitse leenwoord)

Dialektiese woorde

Alhoewel die destydse, veral Suid-Nederlandse standaardtaal van VOC-amptenare aanvanklik die meeste hoë funksies aan die Kaap vervul het, het Afrikaans-Nederlandse omgangsvariëteite uit die Nederlandse dialekte ontwikkel. Sommige woorde uit die Nederlandse dialekte, wat in Nederland en Vlaandere nie in die huidige woordeskat van die standaardtaal opgeneem is nie, is wél opgeneem in die Kaaps-Nederlandse en Afrikaanse leksikon:

KAAPS-NEDERLANDS / AFRIKAANS ALGEMEEN NEDERLANDS (AN)
bees rund (cfr. beest)
vark zwijn, varken
vat nemen (cfr. vatten)
spog pochen
kuier ('n besoek aflê) kuieren (op je gemak wandelen)

Die Afrikaanse woorde boetie en boeta het hulle oorsprong heel waarskynlik in Nederlandse dialekvorme soos beut en boetje.[31]

Woorde met veranderde betekenis

Net soos in ander oorsese gebiede het Europese setlaars ook aan die Kaap begin om met bekende woorde uit hul beskaafde en dialektiese Nederlands na nuwe diere, plante en ander dinge te verwys mits hulle ten minste 'n sekere ooreenkoms met Europese spesies en natuurverskynsels getoon het. Sodoende het 'n aantal Nederlandse woorde in 'n nuwe konteks en omgewing ook 'n ander betekenis gekry.

'n Groter aantal voorbeelde kom uit die landboutaal. 'n Dam is in Nederland steeds 'n wal, terwyl dit in Afrikaans ook na die water kan verwys wat deur die damwal ingehou word. Afrikaanssprekendes kan byvoorbeeld sê dat hulle in die dam gaan swem, en bedoel dan die damwater. Die Suid-Afrikaanse taalkundige S.P.E. Boshoff het hierdie oorgang na 'n nuwe betekenis aan die verskil van bodem tussen die waterryke Nederland en die droë, dor klimaat van Suid-Afrika toegeskryf, alhoewel die Dagregister van Jan van Riebeeck, die eerste Nederlandse goewerneur aan die Kaap, volgens J. du P. Scholtz ook bewys lewer dat die betekenisverskuiwing al in die Nederlandse omgangstaal aan die gang was.[32]

Pad het in Afrikaans 'n ruimer betekenis gekry as in Nederlands waar dit slegs na 'n weg verwys wat deur die voetstappe van mense of diere gemaak is. In Suid-Afrika het dit ook 'n sinoniem vir 'n geasfalteerde verkeersweg geword, en reeds in die 18de eeu het afleidings soos padmaker in die Kaapse taal voorgekom wat na 'n opsigter verwys het wat vir die instandhouding van 'n pad verantwoordelik was.[33]

Vlei – wat uit vallei ontstaan het – het naas "dal tussen twee bergreekse" spesifiek Kaapse betekenisse gekry soos "moerassige laagte tussen berge" en "duinmeer". 18de en 19de eeuse reisigers het reeds na hierdie taalgebruik verwys.[34]

Dalk – wat uit dadelik saamgetrek is – het selfs 'n verandering ten opsigte van sy woordsoort ondergaan. Terwyl dadelik 'n bywoord van tyd is ("onmiddellik, gou"), word dalk in Afrikaans as 'n bywoord met modale funksie gebruik en is 'n sinoniem vir "miskien, moontlik". Die oudste dokumente, waarin die Kaaps-Nederlandse dalk voorkom, dateer uit die jare 1787 en 1789.[35]

Verengelsing

Ná die einde van die Tweede Vryheidsoorlog het groot getalle Afrikaners begin verstedelik. Die Witwatersrand was 'n groot trekpleister, maar ook hoofsaaklik Engelssprekend. Honderde duisende Afrikaners het in hierdie stede verengels.

In die twintigerjare is die eerste Afrikaanse hoërskole aan die Rand gestig en Afrikaners is aangemoedig om hulle eie taal met trots te gebruik. Dit was in 'n poging om die verengelsing teë te gaan. Aanvanklik was dit ook 'n groot sukses. Daar is begin om ook Anglisismes aktief uit Afrikaans te weer. Sedert die negentigerjare swaai die gety egter weer ten gunste van Engels.

Engels druk deurgaans 'n swaar stempel af op Afrikaans. Beide die Afrikaanse leksikon en sintaksis ervaar 'n sterk Engelse invloed. Baie Afrikaanse ouers het begin om hulle kinders na Engelstalige skole te stuur. Baie Afrikaanse ouers praat wel nog onderling Afrikaans met mekaar, maar Engels met hulle kinders.

Spelwyse

In die verlede is verskillende spelvorme vir Afrikaans gebruik, byvoorbeeld die Patriotspelling van die GRA en die getoelies van die Kaapse Moslemgemeenskap, wat albei van 'n vereenvoudigde en vernieude spelling gebruik gemaak het.

Sedert 1914 is die Taalkommissie van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns verantwoordelik vir die normalisering van Afrikaans. Die spelreëls van die Taalkommissie word gepubliseer in die Afrikaanse woordelys en spelreëls.

Die rede vir die invoering van 'n Afrikaanse spelling word wel bevraagteken. Aanvanklik is beweer dat in Afrikaans die skrifbeeld die gesproke beeld moet volg – ons skryf soos ons praat. Sommige het egter gemeen dat die Afrikaanse spelling nie sodanig ingevoer is om die spreektaal te volg nie, maar om die 'twee tale' te skei. Die gewysigde skrifbeeld moes die skeiding vergestalt. Vele Afrikaanse en Nederlandse woorde word immers op dieselfde manier uitgespreek, byvoorbeeld: richting, rigting; provincie, provinsie; nationaal, nasionaal; rover, rower; vrouw, vrou; ens.

Nogtans het die Taalkommissie die spelling gewysig.

In 1925 is die Kollewijn spelling, wat in 1891 ontwerp is, as die spelling vir Afrikaans in Suid-Afrika aanvaar. Hierdie spelling was 'n vereenvoudiging van die moeilike Nederlandse spelling. Russisch moet nou Russies word en moeilijk moeilik. Dit was 'n meer fonetiese spelling gebaseer op die skryf hoe jy praat manier. Hierdie spelling is in sekere gemeenskappe, veral in Vlaandere en in Suid-Afrika in gebruik geneem, maar nie amptelik aanvaar nie.

Woordeboeke

Woordeboek van die Afrikaanse Taal

Die Woordeboek van die Afrikaanse Taal, algemeen bekend as die WAT, is die grootste verklarende Afrikaanse woordeboek. As omvattende verklarende woordeboek probeer dit om Afrikaans in sy wydste omvang te weerspieël. Afrikaans in al sy verskyningsvorme, nl. standaardtaal, streektaal, geselstaal en die verskillende variëteite van Afrikaans soos Namakwalands en Kaaps word in die WAT opgeneem. Veertien dele is reeds gepubliseer. Die veertiende deel, wat van "s" tot en met "skooi" strek, het in 2013 verskyn. Dit is ook op CD en op die internet beskikbaar.

Handwoordeboek van die Afrikaanse Taal

Die Handwoordeboek van die Afrikaanse Taal, algemeen bekend as die HAT, is die bekendste verklarende Afrikaanse woordeboek. Dit word oor die algemeen as gesaghebbend beskou. In teenstelling met die WAT is die HAT 'n verklarende Afrikaanse woordeboek in 'n enkele band, waarvan die vyfde (in 2015 huidige) uitgawe 1 448 bladsye beslaan. Die woordeboek word sedert 1965 gereeld hersien. Die vyfde papieruitgawe van die HAT het in 2005 verskyn, en HAT5 op CD-ROM in 2009. In 2015 is die gedrukte HAT 50 jaar oud.

Streeksdialekte

Sien ook

Verwysings

  1. ↑ www.ethnologue.com.
  2. ↑ Sien Language in South Africa deur Rajend Mesthrie, bladsye 200 tot 206:
    • Maleis: "amper" van hampir, "baadjie" van badju, "baie" van badju en "piering" van piring;
    • Khoe: "gogga" van xoxon;
    • Portugees: "mielie" van "milho", "kombers" van cobertas en "kraal" van curral;
    • Zoeloe: "moetie" en afleidings daarvan soos "moetieman", "moetiemoord" en "moeitiewinkel" van die Zoeloe umuthi wat medisyne beteken.
  3. ↑ Taalgeskiedenis, CJ Conradie:
    • Woordeskat uit swart-tale: donga, dagha ("klei" of "sement"), mopanie, maroela, moepel, kaboe(-mielies), tollie, mamba, tsetse(-vlieg), indaba, indoena, impie, loboloa, pasella, babalaas, haikôna, ietermagô, sakaboela, tamboekie(-gras), kaia, marog, skokiaan, poetoe(-pap).
    • Maleis: nartjie, blatjang, bobotie, borrie, sosatie, mebos, doepa, paljas, siesal, ramkie, nonnie, nonna, kierang, pamperlang, lieplapper;
    • Portugees: tronk, makou, tamaai, maskie;
    • Duits: strawasie, laer, werda, jaarhonderd, sweis, verfoes, werskaf, hekel;
    • Frans: pawee(-perske), sermyn(-peer), bermotsersan(-peer). Let daarop dat meeste ander Afrikaanse woorde wat van Franse afkoms is eers in Nederlands opgeneem is en daardeur in Afrikaans beland het;
    • Khoekhoens: boegoe, karee, dagga, koekmakranka, kambro, kanna, ghaap, noem-noem, kwagga, oorbietjie, geitjie, gogga, karos, abba, kamma, kamalielies, kamtig, kastig, hoeka, ga(ng), soe, aitsa, arrie, eina, gonna, kierie, hn'n, ghnarra, gorra, karkoer, koedoe.
  4. ↑ Rajend Mesthrie, Language in South Africa
  5. ↑ www.ethnologue.com
  6. ↑ Gerhard Louw: Afrikaans
  7. ↑ Volgens amptelike statistiek het 140 236 Suid-Afrikaanse burgers in 2001 in die Verenigde Koninkryk gebly, Statistics South Africa – Comparative Assessment of Data on Self-Declared Emigration, 2002 Update
  8. ↑ Statistics New Zealand – QuickStats about Culture and Identity
  9. ↑ Statistics Canada: 2011 Census of Canada: Topic-based tabulations. Besoek op 19 Mei 2015
  10. ↑ Glück, H. (ed.): Metzler Lexikon Sprache, pages 472, 473. Stuttgart, Weimar: Metzler, 2000 (entries niederdeutsch and niederfränkisch)
  11. ↑ Raidt, Edith H.: Afrikaans en sy Europese Verlede. Kaapstad: Nasou Beperk 1991, bl. 230
  12. ↑ Raidt, Edith H.: Afrikaans en sy Europese Verlede. Derde hersiene en uitgebreide uitgawe. Kaapstad: Nasou 1991, bl. 171
  13. ↑ Van der Merwe H.J.J.M.: Herkoms en Ontwikkeling van Afrikaans. Afrikaanse Pers-Boekhandel: Johannesburg 1970, bl. 69
  14. ↑ Changuion, A.N.E.: De Nederduitsche Taal in Zuid-Afrika Hersteld. Kaapstad: Richert Pike 1844
  15. ↑ E.H. Raidt: Taalvariasie in Negentiende-Eeuse Afrikaans. Tydskrif vir Geesteswetenskappe, jaargang 32(4), 240-256, bl. 241
  16. ↑ A. de Villiers: Die Hollandse Taalbeweging in Suid-Afrika, Kaapstad, 1936, bl.97
  17. ↑ A. de Villiers: Die Hollandse Taalbeweging in Suid-Afrika, Kaapstad, 1936, bl.36
  18. ↑ Van Rensburg (1997), bl. 44
  19. ↑ J.J. le Roux: Handleiding in het Afrikaans voor Nederlanders. Amsterdam: S.L. van Looy. 1921. bl. 4.
  20. ↑ F.A. Ponelis: "Standaardafrikaans in oorgang." V.N. Webb (red.), Afrikaans ná Apartheid. Pretoria. J.L. van Schaik. 1992, bl.69-90.
  21. ↑ J.du P. Scholtz: Wording en Ontwikkeling van Afrikaans. Kaapstad: Tafelberg uitgewers. 1980. bl. 9.
  22. ↑ Mossel Bay Advertiser, 24 Februarie 2016: Skrywers geslyp in die kuns om treffend te skryf. Besoek op 1 Mei 2017
  23. ↑ 23,0 23,1 23,2 23,3 Malan, M. 2017. Die Afrikaanse boek se toekoms lyk rooskleurig. Kaapse bibliotekaris 61(2):12-15.
  24. ↑ Ponelis, F.A. : "Inleiding tot die Afrikaanse taalkunde." Botha/Ponelis/Combrink/Odendal (Reds.), Ruimtelike klassifikasie. Kaapstad. Academica. 1989, bl.26-27.
  25. ↑ Otto Terblanche, Nelson Mandela Metropolitaanse Universiteit, PE: Vlaandere en Suid-Afrika: Normalisering van politieke en kulturele betrekkinge sedert 1990. Besoek op 5 Mei 2016
  26. ↑ UAM – Department of Dutch and South African Studies
  27. ↑ UAM/IFA – Suid-Afrikaanse Spesialisasie
  28. ↑ www.nalrc.indiana.edu: Afrikaans. Besoek op 30 Julie 2017
  29. ↑ Radio Fremantle 107.9FM
  30. ↑ Raidt (1991), bl. 177
  31. ↑ Scholtz, J. du P.: Afrikaans uit die vroeë tyd. Kaapstad: Nasou Beperk 1965, bl. 97
  32. ↑ Raidt (1991), bl. 180
  33. ↑ Raidt (1991), bl. 181
  34. ↑ Raidt (1991), bl. 181
  35. ↑ Raidt (1991), bl. 182

Eksterne skakels

Algemene inligting

Ontstaan en geskiedenis van Afrikaans

Taalhulpmiddels

Sagteware in Afrikaans

  • Translate.org.za – 'n Projek om vrye en oopbronsagteware in Afrikaans en ander Suid-Afrikaanse tale te vertaal
  • Pootle – aanlyn vertaling van Afrikaanse oopbronsagteware

Afrikaanse kultuurverwante skakels

Afrikaans in die buiteland

Afrikaans in die sakewêreld

Indo-Europese tale: Kentum-tale: Germaanse tale
Noord-Germaanse tale:
Deens | Faroëes | Noors (Bokmål, Nynorsk) | Sweeds | Yslands
Wes-Germaanse tale:
Afrikaans | Duits | Engels | Fries (Noord-Fries, Oos-Fries/Saterfries, Wes-Fries) | Jiddisj | Limburgs | Luxemburgs | Nederduits | Nederlands (Oos-Vlaams, Wes-Vlaams) | Nedersaksies (Wes-Veluws) | Skots
Oos-Germaanse tale:
Boergondies (†) | Goties (†) | Vandaals (†)
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Afrikaans&oldid=1603811"