Alexander Salmon

Alexander Salmon jr., omstreeks 1885.

Alexander Ariʻipaea Vehiaitipare Salmon jr. (1855–1914) was die Engels-Joods-Tahitiaanse mede-eienaar van die Maison Brander-plantasies op Tahiti en die de facto-heerser van Paaseiland, van 1878 tot met die oordrag van die eiland aan Chili in 1888.

Familie

Salmon se pa, ook Alexander, was ’n Engels-Joodse handelaar. Terwyl hy die sekretaris van Pōmare IV van Tahiti was, het hy verlief geraak op haar 20-jarige aangenome suster, Oehau. Die koningin het die verbod op huwelike met buitelanders vir drie dae opgehef sodat hulle kon trou en het aan prinses Oehau die titel ari‘i Taimai gegee.

Hul dogter, Salmon se suster Johanna Marau Ta‘aroa (1846–1934), is met hul oom, die toekomstige koning Pōmare V, getroud en was die de facto-heerser as koningin Marau (1877–1880) totdat die koning ten gunste van die Franse koloniale regering geabdikeer het.

Alexander jr., ook bekend as "Pa‘ea", het sy pa se sakebelange geërf en saam met John Brander mede-eienaar van die Maison Brander-plantasies in Tahiti, die Marquesaseilande en die Cookeilande geword.

Paaseiland

Maison Brander het ’n groot skaapplaas op Paaseiland besit wat wol uitgevoer het. Die bestuurder was die magshonger veroordeelde moordenaar Jean-Baptiste Dutrou-Bornier, wat grond bygekoop en sy Rapa Nui-vrou as "koningin" aangewys het. Dit was die laagtepunt in die geskiedenis van die eiland: Teen 1872 was daar net 111 eilandbewoners oor.

In 1871 het Alexander jr. op sy kokosneutplantasie op Tahiti die taal Rapa Nui begin leer by honderde werkers wat van Paaseiland af weggevoer is. In 1877 het koningin Pōmare IV gesterf en Salmon se suster het die regent geword. Brander is ook in dié jaar oorlede en Dutrou-Bornier is vermoor. Salmon is omstreeks Oktober 1878 saam met 20 Tahitiaanse en ’n onbekende getal Rapa Nui-werkers van Tahiti na Paaseiland om die skaapplaas vir ’n dekade te bestuur. Hy het die eiland bekend gestel aan die kokosneut, die eerste groterige boom op die eiland sedert dit twee eeue tevore heeltemal ontbos is, asook aan sommige vrugtebome.

Salmon en prins Kūhiō van Hawaii in 1907.

Salmon het in 1883-'84 vir sake na Tahiti teruggekeer. Toe hy terugkom op Paaseiland, het hy feitlik al die oorblywende grond buiten die sendelingstasie by Hanga Roa opgekoop. As eienaar van feitlik die hele eiland en die enigste werkgewer, was hy die de facto-heerser.

Hoewel die sendelinge nie van hom gehou het nie, het Salmon werklik belanggestel in die welvaart van die bewoners en die bevolking het begin herstel. Dit was in dié tydperk dat Tahitiaans ’n sterk invloed op die taal en kultuur van die Rapa Nui gehad het.

Benewens woluitvoer het Salmon ’n toeristebedryf ontwikkel. Hy het die maak van Rapa Nui-handwerk aangemoedig, insluitende nagemaakte rongorongo-inskripsies, en gehelp om dit teen goeie pryse aan skepe te verkoop hoewel hy nooit beweer het het dit is eg nie.

Salmon was ook die grootste verskaffer van inligting aan Britse en Duitse argeologiese sendings na die eiland in 1882 en die Amerikaners in 1886. Hy was ’n gids, vertaler en verskaffer van blyplek. Hoewel die inligting wat hy verskaf het van swak gehalte was, is dit steeds van die beste weergawes van die eiland se vroeë geskiedenis. Hy het verskeie oorspronklike rongorongo-tablette na sy niggie se man, die Duitse konsul in Valparaíso, Chili, gestuur; dit is nou in Wene en Berlyn.

Salmon het die Brander-eiendom op 2 Januarie 1888 aan die Chileense regering verkoop en geteken as getuie van die eiland se oordrag aan dié land. Hy het in Desember van dié jaar na Haïti teruggekeer.

Later in sy lewe het hy na San Francisco verhuis en was betrokke by ’n komplot om met oudkoningin Liliuokalani van Hawaii te trou; hy het beweer hy is van sy geboorte af aan haar verloof. Dit was egter net ’n plan om Liliuokalani se geld in die hande te kry om sy skuld af te betaal.

Hy is in 1914 oorlede.

Eksterne skakels

• Fischer, Stephen. 2005. Island at the End of the World: The Turbulent History of Easter Island. Reaktion Books ISBN 1-86189-282-9
• Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse Wikipedia