Andreas Coetsee

Andreas (oom Andries) Coetsee.

Andreas (Andries) Coetsee (* 18 Augustus 1865, Lydenburg of Burgersdorp; † 1 Februarie 1950, Venterstad) was ’n staatsamptenaar, koeranteienaar en boer. Ds. J.V. Coetzee beskryf hom in die Almanak vir die jaar 1948 as "'n liefhebber van die Gereformeerde Kerk" wat sy "tyd en kragte aan die opbou van die Kerk gegee" het.

Herkoms en opleiding

Hy was die sewende seun van ds. en mev. M.P.A. Coetsee van Lydenburg, wat lid was van die trekgeselskap van Hendrik Potgieter. Toe Potgieter Potchefstroom verlaat om aan die ooskus na 'n hawe te gaan soek, het ds. Coetsee hom tot by Ohrigstad vergesel. Ná Pogieter se terugkeer het die Voortrekkers verder getrek en hulle by Lydenburg gaan vestig waar Andreas Coetsee gebore is. Ds. Coetsee is oorlede op 3 Oktober 1907.

Andreas het sy skoolopleiding ontvang aan die Albert Academy, Burgersdorp, waarheen sy vader in 1869 verhuis het ter wille van sy studie aan die Teologiese Skool van die Gereformeerde Kerk, wat in daardie jaar opgerig is. Onder die prinsipaalskap van dr. J. Brebner het Andreas sy skoolloopbaan voltooi en daarna ingeskryf as student aan die literariese afdeling van die Teologiese Skool. Ds. Coetsee was van 1869 tot 1889 leraar van die Gereformeerde kerk Middelburg, Kaap.

Vroeë loopbaan

In 1886 keer Coetsee terug na die ZAR, waar hy klerk geword het in die kantoor van die mynkommissaris kapt. C.F.P.J. von Brandis op die pas gestigte myndorp Johannesburg. Later is hy na Elsburg verplaas en word hy vir ’n tyd lank privaat sekretaris van pres. S.J.P. Kruger, 'n persoonlike kennis van sy vader. In dié hoedanigheid woon hy die vyftigjarige viering van die Slag van Bloedrivier by, toe hy hom bevind het in die geselskap van die president, kmdt. Piet Joubert, genl. Lucas Meyer en genl. Louis Botha. In sy hoedanigheid as privaat skeretaris het hy kennisgemaak met die lede van die uitvoerende raad, hoofamptenare en ander invloedryke mense, konneksies wat hy tot voordeel van die Kerk gebruik het. Daarna is hy oorgeplaas na die departement van die staatsprokureur (oftewel justisie) en het agtereenvolgens onder Piet Burger en in die personeel van dr. F.E.T. Krause en dr. H.J. Coster (of Koster) gedien. In 1896 het hy resident-vrederegter van Belfast geword.

Toe sy vader dit amper onmoontlik gevind het om die gemeente Lydenburg, Roossenekal Carolina en Piet Retief te bedien, het Coetsee aan die hand gedoen dat die predikant meer sentraal moes gaan woon en voorgestel dat die predikantswoning voortaan op Belfast moes wees. Die gedagte het byval gevind, maar daar was geen geld om die pastorie op Belfast te bou nie. Coetsee het toe planne en spesifikasies vir die woning op Belfast opgestel. Deur sy bemoeienis is die plaas Skurwekop, distrik Carolina, deur die regering aan die gemeente van Belfast geskenk. Die plaas is verkoop en met die opbrengs daarvan kon die kerk en pastorie gebou word.

Tydens die Driejarige Oorlog

Andreas Coetsee in sy studeerkamer.

Gedurende die Tweede Vryheidsoorlog was Coetsee landdros van Lydenburg. Met die uitbreek van die oorlog het hy op kommando gegaan en onder meer aan die slae by Berg-en-Dal (Dalmanutha) (27 Augustus 1900) en Helvetia (29 Desember 1900) en van Swartkoppies deelgeneem. Ná die slag van Dalmanutha is hy aangestel as voorsitter van 'n spesiale militêre hof, noord van die spoorlyn Pretoria-Komatipoort. Landdros Du Toit van Middelburg en regter Anotonie Kok was assesore. In die laaste stadium van die oorlog het hy onder genl. C.H. Muller geveg, tot die einde in die veld gebly en op 10 Junie 1902 die wapen saam met ’n deel van die Lydenburgse kommando en ’n deel van die Johannesburgse berede polisie by die monument op Belfast neergelê. Genl. J.D.P. French was aam met ene lt. Patterson om die wapens te ontvang.

’n Groot, plat ysterklip het as verhoog gedien en die offisier het aan die Burgers meegedeel dat genl. Muller daar was om as verteenwoordiger van die Republikeinse regering op te tree en die voorwaardes van vrede aan hulle sou verduidelik. Genl. Muller het daarop op die klip geklim en die voorwaardes aan die Burgers verduidelik terwyl genl. French bygestaan het. Nadat die offisiere die Burgers bedank het, het Andreas Coetsee as landdros aan die beurt gekom. Hy het onder meer verklaar dat hy baie bly was dat genl. French hulle attent daarop gemaak het dat genl. Muller daar was om die Republikeinse regering te verteenwoordig; hy het sy wapen van die ZAR ontvang, het Coetsee gesê, en sou dit nie aan die Engelse nie maar wel aan sy regering teruggee. Genl. Muller het vir genl. French getolk wat Coetsee gesê het, met die gevolg dat Muller die wapens van die hele kommando moes ontvang en dit aan lt. Patterson oorhandig. Toe Coetsee sy Mauser-rewolwer met patrone aan Muller oorhandig en hy dit aan Patterson moes gee, het French toegetree en dit uit Patterson se hand geneem. Nadat die wapens neergelê is, het French vir Coetsee laat roep en hom gevra om te herhaal wat hy in sy toespraak gesê het omdat hy Muller se vertaling nie goed kon volg nie. Coetsee het gom dit toe weer alles in Engels vertel. French het Coetsee toe vriendelik aangekyk en gesê: "That is the spirit I like, Mr. Coetsee, conquered, but not vanquished. Here is your revolver, take it and keep it. Pass. it on to your children as a proof that their father had done his duty towards his Government." Dié rewolwer het Coetsee meer as vier dekades steeds in sy besit gehad.

Ná die oorlog

Kort ná die vrede het hy na Burgersdorp gereis en op 16 Junie 1902 daar aangekom om sy gesin, wat tydens die oorlog by sy vrou se ouers 'n heenkome gevind het, te gaan haal. Op advies van prof. Jan Lion Cachet, ds. Louis Vorster en sy skoonvader het hy hom by die magistraat, Dreyer, gaan aanmeld. Die volgende dag het hy ’n brief van Dreyer namens kapt. Caldwell ontvang dat verlof om na Transvaal terug te keer hom ingevolge die Krygswet wat toe van krag was, geweier is.

Hy het gevolglik besluit om hom permanent op Burgersdorp te vestig en hom te wy aan die politieke en kulturele aktivering van die Afrikaners in die noordoostelike dele van die Kaapkolonie. Vir daardie doel het hy 'n koerant, De Stem, met die hulp van sy vriend prof. Cachet opgerig wat 'n aansienlike maar bloot plaaslike invloed uitgeoefen het. Hy het daarvoor ook geldelike steun uit Holland ontvang. Van hierdie blad, wat ook 'n drukkery besit en boeke uitgegee het, was prof. Jan Lion Cachet 'n medewerker. Een van die bekende boeke wat De Stem-Drukkerij uitgegee het, was G. Jordaan se Hoe Zij Stierven: Mededeelingen aangaande het einde dergenen, aan wien gedurende den laatsten oorlog in de Kaap-Kolonie het doodvonnis voltrokken is (1904).

Coetsee het 'n leidende rol in openbare aangeleenthede gespeel en as lid van die stadsraad en 18 jaar lank as burgemeester gedien. Hy was ook jare lank ouderling van die Gereformeerde kerk Burgersdorp. Met die bou van die nuwe Gereformeerde kerk op Burgersdorp is deur sy bemoeiinge 15 voet van die straat aan die suidekant van die munisipaliteit verkry sodat die vleuel groot genoeg uitgebou kon word. Aan die noordekant van die kerkgrond het 'n erf gelê van wyle ou broeder Stefaans van Wyk, Bloemhof. Die kerkgrond was te klein om aan die nuwe kerk die nodige afmetings te gee. Coetsee was lid van die boukommissie. Toe dit blyk dat daar nie genoegsaam ruimte vir die konsistorie was nie, het Coetsee maar die fondamente vier voet op die erf van ou vader Van Wyk laat grawe. Dit was net Nagmaal, en ou vader Van Wyk het van die plaas af ingekom vir die kerkgeleentheid. Broeder Coetsee het die posisie aan die ou vader gaan verduidelik en hom meegedeel wat hy laat doen het. Die ou broeder het dit in teenwoordigheid van die Boukommissie en kerkraad kom besigtig en, nadat hy dit gesien het, vir broeder Coetsee gevra: "Maar jong, is dit nou genoeg?" Op die antwoord van broeder Coetsee dat dit genoeg is en dat hulle nou kan klaarkom het die ou vader gesê: "Nou ja, jong, dan is dit goed. Maak maar so." Later het hy in sy testament daardie betrokke erf aan die kerk bemaak.

Met die opkoms van ander nasionale nuusblaaie na 1910 het sy koerant veel van sy gewildheid verloor en in 1927 is publikasie gestaak. In die jaar 1937 het Coetsee verhuis na die distrik van Venterstad waar hy gaan boer het. Ook daar het hy etlike jare as ouderling in die plaaslike Gereformeerde kerk gedien. En eindelik het hy die loopbaan wat begin het as privaat sekretaris van 'n President, afgerond as oefenaar van die sendinggemeente op Venterstad. Van begin 1947 af was hy oefenaar van die sendinggemeente op Venterstad ná die afsterwe van die vorige oefenaar, Frans Coetsee. Ds. J.V. Coetsee skryf: "Hy is 'n waardige opvolger van die broeders wat hom voorgegaan het en as sulks gedien het, nl. blinde broeder F.J.M. Krüger, broeder P.C. Coetzee en broeder F.P.J. Coetzee."

Gesinslewe

Coetsee is op 5 Junie 1895 getroud met Maria Elizabeth Venter, dogter van mnr. en mev. W.I.J. Venter van Burgersdorp. Uit die huwelik is vyf kinders gebore, van wie drie nog geleef het ten tyde van die dorp se eeufees in 1946. M.P.A. was verbonde aan die Standard Bank in Bellville, Naomi Swanepoel was getroud met J. Swanepoel van die Hoër Tegniese Skool, Bloemfontein, en A. Coetsee was ’n boer op die plaas Spes Bona, distrik Venterstad. Oom Andries, soos hy in later jare genoem is, en sy vrou het tot sy dood op Venterstad gewoon.

Bronne

• (af) Beyers, C.J. 1987. Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek Deel V. Pretoria: Raad vir Geesteswetenskaplike Navorsing.
• (af) De Wet, P.J.T. 1946. Eeufees-Gedenkboek Burgersdorp 1846–1946. Burgersdorp: Die Stadsraad.