Anton Prinsloo

Dr. Anton F. Prinsloo (1941–2016) was ’n Afrikaanse taalkundige, oudvoorsitter van die Taalkommissie en radio- en woordeboekman.

Lewe en werk

Vroeë lewe en herkoms

Antonie Frederik Prinsloo is op 22 Mei 1941 op Heilbron in die Oranje-Vrystaat gebore en hy begin skoolgaan op Heilbron. Sy pa is ’n drankwinkelbestuurder en hy het ’n ouer suster, Joan. Hy matrikuleer aan die Afrikaanse Hoër Seunskool in Pretoria en studeer deeltyds verder deur die Universiteit van Suid-Afrika, waar hy die B.A.-graad, die B.A. Honneurs-graad, die M.A.-graad en eindelik ook die D.Litt. et Phil.-graad met ’n proefskrif oor die morfologie van ’n vaktaal verwerf.

Loopbaan

Na skool beklee hy verskeie betrekkings, insluitende by die Wetenskaplike en Nywerheidsnavorsingsraad (WNNR), waar hy botteltjies was, en by ’n dansskool, waar hy instrukteur is en baie vertonings lewer. Hy werk verder ook by ’n bank, ’n munisipaliteit, die Buro vir Standaarde en ’n plattelandse koerant.

Vanaf 1974 tot 1984 is hy redakteur van die SA Waterbulletin, mondstuk van die Waternavorsingskommissie,  tussen 1984 en 1987 is hy senior mederedakteur van die Woordeboek van die Afrikaanse Taal (WAT) en vanaf 1989 tot 1995 hooftaaladviseur en voorsitter van die Taaladviesraad van die Suid-Afrikaanse Uitsaaikorporasie (SAUK). Hierna is hy spesialisomroeper by die SAUK se Radiosondergrense. Onder andere is hy vir twaalf jaar lank aanbieder van die radioprogram Wagwoorde oor Afrikaans se idiomeskat, terwyl hy ook die program digiTAAL op KykNet aanbied en die radioprogramme Tel jou woorde, Deuntjies wat my bybly, Kitskennis en Die tale wat ons praat aanbied.

Betrokkenheid by die Afrikaanse taal

Sedert 2001 is hy die eerste voorsitter van die Nasionale Taalliggaam vir Afrikaans van die Pan-Suid-Afrikaanse Taalraad. In 1989 word hy lid van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns en hy is ook vanaf 1999 tot 2003 voorsitter van die Afrikaanse Taalkommissie.

Hy skryf die weeklikse rubriek Taalkruie vir Die Volksblad en talle artikels oor aspekte van Afrikaans verskyn in vaktydskrifte. Vir die ATKV behartig hy tot met sy dood ʼn  taalrubriek in die taalafdeling se nuusbrief, -TALIG, terwyl hy vir lank optree as beoordelaar by ATKV-Spelathon, die ATKV se nasionale spelkompetisie vir skole.

Persoonlike lewe

Hy was met Fida getroud en hulle het vier kinders gehad terwyl hulle in Linden in Johannesburg gewoon het. Prinsloo is na 'n lang siekbed op 23 Februarie 2016 in Johannesburg oorlede.

Skryfwerk

Letterkundig

Op tienjarige ouderdom publiseer hy sy eerste stories in die kinderhoekie van Die Transvaler en daarna verskyn daar ook werk van hom in Sestiger.

As jong volwassene bundel hy in Bloedbitter twee eksperimentele novelles (Die masel in die vlees en Bloed teen Olimpus) waarin realistiese gegewens gelaai word met mitologiese verwysings. Die masel in die vlees het as tema die jong man wat die deur droogte geteisterde familieplaas verlaat vir die groener gras van die grootstad, agter sy broer en sy eertydse meisie aan. Hy vind hulle waar hulle in die seksbedryf verval het en neem dan eindelik sy meisie terug na die plaas. Die titel verwys na die boosheid wat in die vlees skuil en die mens se aksies beheers, ongeag sy omgewing. Bloed teen Olimpus het reeds in die titel duidelike verwysings na die godedom van die Grieke, maar sluit tematies ten nouste aan by die ander novelle. Die hoofkarakter droom saam met sy meisie van ’n mooi toekoms, ’n godedroom, maar dit word deur die oorlog vernietig. Hy rebelleer as soldaat en sy meisie word deur sy agtervolgers verkrag, waarna hy wraak neem. Die sadistiese geweld en verdierliking tydens oorlog veroorsaak die bloedbitter ervaring van monsters wat aanhoudend gebore word tot in ewigheid.

13 Klutse kwyt is sy outobiografie.

Dramas

Saam met die bekende filmregisseur Dirk de Villiers skryf hy in die sestigerjare verskeie dramas, waar Dirk die tema en storie verskaf en hy die dialoog. Die eenbedryf Sand, wat hy saam met Dirk skryf, word opgeneem in die versamelbundel Debuut wat deur Ciska en Francois Marais versorg is. Hierin is ’n klomp verdwaaldes in die woestyn, met ’n swaar gewonde makker wat vrees dat hy lewend begrawe gaan word. Hierdie drama wen ’n tweede prys in die ATKV se landswye toneelfees van 1963. Hulle skryf ook die eenbedrywe Broers en Die web.

Taalkundig

Nadat hy hom aanvanklik op letterkundige geskrifte toespits, kry sy liefde vir die taalkunde die oorhand en wy hy hom later uitsluitlik hieraan. Verskeie geskrifte in hierdie vakgebied verskyn van hom, insluitende Afrikaans op sy beste (saam met F.F. Odendal), Feite, flaters, fiksie en Spreekwoorde en waar hulle vandaan kom.

Annerlike Afrikaans is ’n kontreiwoordeboek. Dit is ’n unieke naslaanbron vir deskundige en leek waarmee die Afrikaanse leksikografie, die Afrikaanse taalkunde en die Afrikaanse lekkerleesmark verryk word. Die hoofrede vir die ontstaan van kontreitaal sowat ’n eeu gelde was die afsondering waarin mense op die platteland gewoon het, waardeur hulle nie toegang gehad het tot die nuutste ontwikkeling in die taal nie en gevolglik self skeppend te werk gegaan het. Hierdie kontreiskeppings word deesdae bedreig deurdat die jongmense die platteland verlaat en die nuwe tegnologie wat die standaard Afrikaans meer geredelik beskikbaar maak. In 2010 verower hy die ATKV se Woordwystoekenning vir Annerlike Afrikaans.

Die aap in jou koffie: Afrikaanse eponieme van A tot Z is die eerste eponiemwoordeboek in Afrikaans. ’n Eponiem is ’n woord wat gevorm is na aanleiding van mense of plekke se name en die boek gee dan op onderhoudende wyse die verhaal of anekdote van die geskiedenis van die naamvorming weer.

Bygelowe en waar hulle vandaan kom beskryf op spitsvondige wyse meer as sesduisend bygelowe se herkoms en toepassing.

’n Dief aan die kers – skelm woorde deur die eeue beskryf hoe die oorspronklike betekenisse van sowat ’n duisend Afrikaanse woorde deur die eeue so verander het dat die betekenis wat ons vandag daaraan heg, byna nie sin maak nie.

Eerbewyse

Hy ontvang verskeie eerbewyse vir sy werk, waaronder in 2003 die FAK se Toekenning vir Besondere Kultuurprestasie.

Op 16 November 2002 kry hy die Kerkbode se Radioprys vir sy rol as regisseur van die radioprogram Kollig op die kerk, wat Sondae op Radiosondergrense uitgesaai word.

Die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns vereer hom in Junie 2004 met die C.J. Langenhovenprys vir Taalwetenskap, vir sy werk aan die nuwe Afrikaanse woordelys en spelreëls.

In 2005 ontvang hy drie ATKV-Woordwystoekennings vir taalpublikasies tussen 1994 en 2005.

Publikasies

Werke wat uit sy pen verskyn sluit in:

Jaar	Titel van publikasie
1965	Bloedbitter
1995	Afrikaans op sy beste (saam met F.F. Odendal)
1997	Afrikaanse spreekwoorde en uitdrukkings: met Engelse ekwivalente en ’n omvattende tweetalige indeks (saam met M.S.B. Kritzinger)
2001	Feite, flaters, fiksie: ’n Opgaaf van die ware, die onware en die onwaarskynlike
2004	Spreekwoorde en waar hulle vandaan kom
2006	Sleng: Woorde, uitdrukkings en hul herkoms
2009	Annerlike Afrikaans 13 Klutse kwyt
2011	Die aap in jou koffie: Afrikaanse eponieme van A tot Z
2012	Bygelowe en waar hulle vandaan kom
2013	’n Dief aan die kers – skelm woorde deur die eeue

Bronnelys

Boeke

• Antonissen, Rob. Spitsberaad. Nasou Beperk Elsiesrivier Eerste uitgawe Eerste druk 1966
• Kannemeyer, J.C. Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 2. Academica, Pretoria, Kaapstad en Johannesburg Eerste uitgawe Eerste druk 1983
• Kannemeyer, J.C. Die Afrikaanse literatuur 1652–2004. Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 2005
• Nienaber, P.J. et al. Perspektief en Profiel. Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Derde hersiene uitgawe 1969
• Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel I. J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1998

Tydskrifte en koerante

• Anoniem. Bekende taalman vir besondere kultuurprestasie vereer. Volksblad, 26 September 2003
• Anoniem. Prinsloo stel nuwe boek op Aardklop bekend. Volksblad, 1 Oktober 2004
• Page, Madelaine. Anton maak ’n blerrie glips. Keur, 10 Januarie 1997
• Redelinghuys, Pieter. Wat ’n prikketasie! By, 23 April 2011
• Steenkamp, Jacques. Rowers stap verby slapende in eetkamer. Beeld, 29 Desember 2010
• Steyn, Constant. Taalkenner ‘kom huis toe’ Met nuwe rubriek. Volksblad, 27 Februarie 2002
• Van der Merwe, Kirby. Van spilpunt tot malie-spoeg. By, 23 Februarie 2013