August Ahrbeck

August Ahrbeck
Ds. August Ahrbeck
Naam	August Ahrbeck
Geboorte	15 Augustus 1851 Kaapstad, Kaapkolonie
Sterfte	26 Februarie 1935 Somerset-Wes, Kaapland
Kerkverband	Nederduits Gereformeerd
Gemeente(s)	Prieska, Ugie
Jare aktief	1885–1905
Kweekskool	Kweekskool, Universiteit Stellenbosch

Ds. August Ahrbeck (Kaapstad, 15 Augustus 1851 – Somerset-Wes, 26 Februarie 1935) was 'n Afrikaanse taalstryder, 'n stigter van die Genootskap van Regte Afrikaners en van 1883 tot 1903 leraar in twee gemeentes van die Nederduitse Gereformeerde Kerk, naamlik die NG gemeente Prieska en daarna die NG gemeente Ugie.

Ahrbeck het reeds van 'n vroeë ouderdom begin doof word, waarskynlik die rede waarom hy twee jaar op 'n beroep moes wag in 'n tyd toe daar 'n skaarste aan predikante in die NG Kerk was. Hy het die beroep in 1883 na Prieska aangeneem as dié gemeente se eerste leraar, maar ná enkele jare het sommige kerkraadslede klagtes teen hom ingebring wat eindelik gelei het tot sy bedanking in 1893. Hierna het hy te midde van swaarkry omdat hy met net £500 van Prieska weg is, enkele jare as hulpprediker onder NG lidmate in die destydse Transkei-gebied gewerk tot hy in 1903 op Ugie as die gemeente se eerste leraar bevestig is.

Ongelukkig het sy gesondheid so agteruitgegaan dat hy verplig is om sy emeritaat in 1905 aan te vra. Nadat hy en sy vrou hulle op Somerset-Wes gevestig het, het 'n lokomotief in 1910 sy een been verbrysel omdat hy nie die trein kon hoor aankom nie. Nietemin het hy, afgesonder van die wêreld weens sy doofheid, nog tot 1935 gelewe toe hy oorlede is in die destyds hoë ouderdom van 83 jaar. Hy en sy vrou was kinderloos. Mev. Ahrbeck is in 1943 oorlede.

Herkoms

August Ahrbeck was die jongste van drie seuns van die Duits gebore rekenmeester Friedrich Wilhelm Ahrbeck (1808 – 22 Desember 1867) en die eweneens Duits gebore Juliane Augusta Pistorius (13 Augustus 1816 – 18 April 1874). Sy broers was William en Julius. Die gesin het aan die Buitengracht gewoon. Omdat sy ouers Lutherane was, is August Luthers gedoop. Sy eerste opleiding het hy aan Tot Nut van 't Algemeen ontvang, 'n Hollandse opvoedingsinrigting waar baie Afrikaners wat later 'n belangrike plek in die samelewing ingeneem het, hul vroegste onderrig ontvang het. Hy was ook 'n leerling aan die Commercial Academy. Hierna was hy 'n ruk lank werksaam by die firma Cartwrights.

Stigter van GRA

Ds. Ahrbeck het in die kommissie gedien wat moes toesien dat Die Afrikaanse Patriot opgerig word. Dié faksimileer is van die eerste voorblad, gedateer Saterdag 15 Januarie 1876.

Omstreeks 1875, terwyl hy 'n student aan die Victoria-kollege was en blykbaar in Noorder-Paarl woonagtig was, kom hy in aanraking met die vroeë voorstanders van Afrikaans in die Paarl. Hy was dan ook een van die agt manne wat in die geheim in die huis van Gideon Malherbe in Pastorielaan die Genootskap van Regte Afrikaners gestig het, wat hy ook as sekretaris gedien het. Op die stigtingsvergadering van die genootskap op 14 Augustus 1875 is 'n besluit geneem om die Bybel in Afrikaans te vertaal. Hy het dus met 'n helder blik in die toekoms gesien dat Afrikaans eendag 'n belangrike plek in die volkslewe sou inneem, hoewel die vertaling van die Bybel eers in 1933 verwesenlik is.

In die notule van die voorlopige vergadering van Afrikaners op 14 Augustus 1875 word nie melding van 'n tydskrif gemaak nie, maar wel van 'n kommissie wat op voorstel van Ahrbeck, die naam en reëls van die Genootskap moes opstel en op die volgende vergadering verslag moes lewer. Ahrbeck het nie in dié kommissie gedien nie, maar wel in die kommissie wat op die vergadering op 23 September 1875 benoem is om uitvoering te gee aan die besluit om Die Afrikaanse Patriot uit te gee. Die eerste uitgawe van dié blad het reeds op Saterdag 15 Januarie 1876 verskyn.

Een van die GRA-manne, G.R. von Wielligh, het in latere jare opgemerk dat Ahrbeck baie gewaag het om hom so openlik met die beweging te vereenselwig en gereeld van Stellenbosch die vergaderings van die GRA in die Paarl te kom bywoon, want die teologiese professore van destyds was soos gif gekant teen Die Patriot (die GRA se koerantjie) en die Afrikaanse taal gekant. Nietemin word Ahrbeck in Die Afrikaanse Patriot gelys as agent vir die publikasie op Stellenbosch. Later in sy lewe wou die beskeie Ahrbeck egter feitlik niks uitlaat oor sy aandeel aan die GRA nie, die beweging wat aanleiding gegee het tot die Eerste Afrikaanse Taalbeweging.

Teologiese studie

Ds. Ahrbeck het sy teologiese studie einde 1883 aan die Kweekskool op Stellenbosch voltooi, maar moes geruime tyd wag tot hy sy eerste beroep gekry het. Die Kweekskool het so gelyk van 1868, toe dit in 'n verdiepinggebou omskep is volgens die plan van die argitek Carl Otto Hager, tot hy sy huidige vorm aangeneem het met die verbouing van 1905.

In 1880 is Ahrbeck tot die Kweekskool op Stellenbosch toegelaat en in November 1883 tot die bediening in die NG Kerk toegelaat, maar hy moes geruime tyd op 'n beroep wag, toe hy meteens twee kry, sodat hy eers in 1885 in sy eerste gemeente bevestig is. Dit kan wees dat sy gehoor, wat reeds op 16-jarige leeftyd ernstig aangetas is deur 'n oorinfeksie wat hy opgedoen het, iets hiermee te doen gehad het. Hy was die eerste leraar van die NG gemeente Prieska, gestig op 11 Maart 1878, van sy bevestiging en ordening in die naweek van 17 en 18 Januarie 1885 tot 23 Oktober 1893 toe hy noodgedwonge moes bedank weens onenigheid in die gemeente oor onder meer sy huis- en siektebesoek in veral die distrik.

Op Prieska

Prieska se ou NG kerkgebou, afgeneem omstreeks 1916. Dit is ingewy op 8 September 1883, kort ná die koms van ds. Ahrbeck. Dit was in gebruik tot 1920, toe dit gesloop is om plek te maak vir die nuwe kerk.

Ds. Ahrbeck het sy taak in dié uitgestrekte en geestelik verwaarloosde gemeente, wat in sy eerste sewe bestaansjare voor die eerste predikant se koms herderloos was, met besonderse toewyding en ywer aangepak. Hy was altyd 'n sterk voorstander van die onderwys en het in Julie 1885, afgesien van die pasgestigte Kerkskool, besluit om kerklik saam te werk met die goewermentskool op die dorp. Hy het hom ook met welslae beywer vir die afbetaling van die drukkende kerkbouskuld. Die eerste basaar in die geskiedenis van die gemeente Prieska is juis op 3 Julie 1885 met dié doel gehou. Hy het ook die grondslag gelê vir die plaaslike sending en teen die einde van sy bediening (1893) is 'n evangelis in diens geneem en 'n sendingdireksie benoem.

Verdeeldheid

Ds. G.A. Maeder het as leraar van Victoria-Wes die kerkraadsvergadering op Prieska gelei waartydens ds. Ahrbeck voor die druk van ontevredenes geswig en as leraar bedank het.

Ds. Pieter van der Merwe van die NG gemeente Beaufort-Wes was voorsitter van die vergadering op 23 Oktober 1893 toe eervolle ontslag aan ds. Ahrbeck gegee is.

Teen die einde van ds. Ahrbeck se bediening op Prieska het ernstige verdeeldheid in die gemeente ontstaan. Die eerste voorteken was reeds in 1890 toe hy daarvan aangekla is dat hy 'n bruidsmeisie met wrok en sonder rede van die kansel af beledig het. Die kerkraad het egter bevind dat die aantyging van alle grond ontbloot was. Dit was egter net die begin van ds. Ahrbeck se teenspoed in die gemeente.

Tweede klagslaag

Op 24 Februarie 1893 is 'n klagskrif by die Ringskommissie ingedien waarin ds. Ahrbeck beskuldig word van versuim ten opsigte van huis- en siektebesoek in veral die distrik en van sekere "ongeregeldhede" in die kerkgebou. Hy het glo tydens 'n huweliksbevestiging in Desember 1892 teken van "drank onmatigheid" op die kansel getoon. Die Ringskommissie het die klag grondig ondersoek, getuies ingeroep, maar geeneen kon die klag staaf nie. Die kommissie het verdaag sonder dat hy uitspraak gelewer het en twee weke later, einde Mei 1893, op Victoria-Wes vergader. Toe kom die volgende uitspraak: "Die kommissie wat die getuienisse ter plaatse ingewin het, het dit noukeurig oorweeg en ag die klag as synde nie bewys nie en wys die saak daarom van die hand." Die Ring van Beaufort het dié uitspraak in Oktober daardie jaar bekragtig.

Tog wou die klaers hulle nie by dié bevinding neerlê nie, want toe die kerkraad ses weke ná die Ringskommissie se uitspraak byeenkom, is die bedanking van ouderlinge B.J. Burger en J.P. Botha ter tafel gelê. Die bedankings is aanvaar op grond van "hunne wenschen, niet om de rede door hun genoemd". 'n Maand later bedank diaken M.C. van Niekerk as kerkraadslid en lid van die plaaslike sendingdireksie. Weer aanvaar die kerkraad die bedanking omdat hy dit so verkies, maar nie op grond van sy rede nie. Die rede vir die drie bedankings word gevolglik nie in die notule van die kerkraad genoem nie, maar daar kan aanvaar word dit verband gehou met die vroeëre klag teen ds. Ahrbeck wat die Ringskommissie verwerp het.

Intussen het G.W.C. van der Merwe, tot onlangs koster en voorsinger, deur die gemeente gegaan met 'n petisie teen die leraar. Omdat sy optrede strydig was met die kerk se wette en bepalinge, het die kerkraad in Augustus 1893 besluit om onbepaalde sensuur op hom te plaas. Maar 'n maand later voer Van der Merwe en die ander beswaardes die saak tot 'n punt.

Klagskrif oor ds. Ahrbeck

Op 18 September het hy saam met die here Goussard en Theron namens die ontevredenes voor die kerkraad verskyn en lê 'n versoekskrif van 52 lidmate voor waarin hulle aandring op ds. Ahrbeck se bedanking. Omdat hulle 'n onmiddellike antwoord geëis het, het die kerkraad enkele ure taai onderhandel met die verteenwoordigers van die ontevredenes. Ds. Maeder van Victoria-Wes was hierin behulpsaam nadat hy spesiaal vir die doel uitgenooi is. Die ontevredenes het tydens die onderhandelings geëis dat ds. Ahrbeck dadelik moes bedank en einde Desember daardie jaar moes uittree. Vyf van die agt oorblywende kerkraadslede het gevoel dat hy ter wille van die gemeente moes bedank. Ds. Ahrbeck het voor dié geweldige druk geswig en willig gevolglik in om te bedank.

Toe die vergadering hervat neem ds. Maeder die voorsitterstoel in sodat die vergadering kon reël vir die predikant se bedanking. Hy sou dit op 24 September van die kansel afkondig, sy afskeidspreek op 22 Oktober lewer en die volgende dag sou demissie aan hom verleen word. As afskeidsgeskenk sou hy £500 kry. Alle appèlle in die saak na weerskante sou teruggetrek word en die bedanking van die voormelde kerkraadslede as teruggetrek beskou word.

Ds. Ahrbech het wel sy ondersteuners gehad, want toe die kerkraad die volgende dag weer byeenkom, het drie lede bedank omdat hy, volgens hulle, nie reg behandel is nie. 'n ouderling en ouddiaken het 'n petisie met 75 lidmate se handtekeninge aan die Ring van Beaufort oorhandig waarin die wettigheid van die kerkraad se optrede teenoor die leraar bevraagteken is. Hulle wou veral weet watter vaste gronde die kerkraad gehad het om ds. Ahrbeck onder die indruk te bring dat die meeste gemeentelede teen hom gekant was.

Die Ring het tydens sy sitting op 11 Oktober 1893 op Victoria-Wes dié aansoek behandel toe 'n duidelike meningsverskil onder die lede aan die lig kom. Hoewel die klag teen die leraar nie bewys is nie en daar ontevredenheid was oor ds. Ahrbeck se aansoek om demissie, moes die Ring rekening hou oor die situasie wat intussen in die gemeente ontstaan het. Oplaas het hulle dus die aansoek toegestaan. Die besluit was as volg: "Hierdie vergadering, lettende op die buitengewone omstandighede waaronder die predikant van Prieska om sy demissie aansoek gedoen het, en met die oorweging dat die gemelde predikant reeds aan die gemeente kennis gegee het van sy voorneme om binne 'n kort tyd sy bediening in die gemeente neer te lê, besluit onder omstandighede aan sy versoek te voldoen." 'n Minderheid van ses uit die 15 het teen dié besluit gestem.

Op 'n buitengewone vergadering onder voorsitterskap van ds. Pieter van der Merwe van die NG gemeente Beaufort-Wes, het die kerkraad op 23 Oktober 1893 eervolle ontslag aan ds. Ahrbeck gegee.

Sukkelbestaan

Mev. Fredericke Ahrbeck met 'n onbekende baba op haar skoot. Sy het haar man, wat in 1935 in die ouderdom van 84 jaar oorlede is, met sowat nege jaar oorleef. Sy is gebore op 24 Augustus 1858 en was dus ten tyde van haar dood op 24 Januarie 1943 84 jaar oud. Die egpaar was kinderloos. Sy en haar man is in Maitland se begraafplaas begrawe.

Die NG gemeente Ugie se vorige kerkgebou, waarvan die hoeksteen in 1910 gelê is. Tydens ds. Ahrbeck se tweejarige bediening moes hy die Woord verkondig in 'n kerkie van sink en hout. Volgens ds. M.T.R. Smit was die plafon laag, die akoestiek swak en die lokaal ondraaglik warm in die somer en snerpend koud in die winter.

Ds. A.P. Smit skryf in Prieska se gister, die gemeente se gedenkboek by sy honderdjarige bestaan, dat daar nou vir ds. Ahbreck en sy vrou, Friedrike Charlotte (née Fismer), wat gelukkig geen kinders gehad het nie, nou "kommervolle tye" gevolg het. Behalwe die £500 afskeidsgeskenk, het hulle niks gehad om van te lewe nie. Eers in Oktober 1899, dus ses jaar later, het die Ring van Beaufort besluit om uit hoofde van sy getroue diens aan die kerk en weens sy toenemende gebrek van liggaam en armoede by die Sinode aan te beveel dat jaarliks 'n pensioen van minstens £100 aan hom toegestaan word.

Ná sy vertrek van Prieska het hy afloswerk in verskeie gemeentes gedoen, onder meer sowat twee jaar op Calvinia (1896 tot '98) tot die koms van ds. Marthinus Daneel as opvolger van ds. J.C. Truter, voor hy in 1899 na Griekwaland-Oos gaan. Hier het hy sulke geseënde werk onder die lidmate van die gemeente Umtata gedoen dat toe die NG gemeente Ugie in 1903 selfstandig word, hy tot hul leraar beroep is. Tog, ná slegs twee jaar, is hy op 19 Augustus 1905, toe hy maar pas 54 geword het, genoodsaak om finaal die tuig neer te lê weens swak gesondheid.

Skryfwerk

August Ahrbeck se belang vir Afrikaans en die Afrikaanse letterkunde is geskiedkundig van aard, as lid van die Genootskap van Regte Afrikaners wat die eerste organisasie was wat Afrikaans doelbewus bevorder het en ook die eerste uitsluitlik Afrikaanse koerant, Di Patriot, gepubliseer het. Sy deelname aan die GRA se bedrywighede was nie sonder teenstand nie, aangesien die teologiese professore wat aan die Victoria-Kollege verbonde was, hewig gekant was teen Di Patriot en die Afrikaanse taal en tewens tot 1920 Nederlands as kanseltaal voorgestaan het. Ahrbeck se ondersteuning van Afrikaans was egter openlik en hy word in Di Patriot gelys as agent vir hierdie publikasie op Stellenbosch. Sy beskeidenheid het hom egter daarvan weerhou om in sy latere lewe iets oor sy aandeel in die taalstryd te sê.

Aftrede

Ds. Pieter Johannes Pienaar was van 1891 leraar van die NG gemeente Somerset-Wes tot hy sy emeritaat in 1936 aanvaar. Hy het ds. Ahrbeck goed leer ken nadat dié en sy vrou in 1905 hier kom aftree het.

Ds. en mev. Ahrbeck het hulle op Somerset-Wes gaan vestig, maar hier kom 'n nog 'n ramp hom oor toe 'n naderende lokomotief, wat hy weens sy doofheid nie kon hoor nie, hom tref en een van sy bene verbrysel. Toe die kerkraad van Prieska daarna sy simpatie met hom betuig in sy "verminkten toestand" en 'n tjekkie aan hom stuur, bedank hy hulle vir hierdie "zoete druppel" in sy lydenskelk.

Sy beproewing het hy volgens ds. Smit met voorbeeldige lydsaamheid gedra. Toe die gemeente vroeg in September 1928 sy vyftigjarige jubelfees vier, het ds. Ahrbeck 'n boodskap van seënwense gestuur. Op 26 Februarie 1935 is hy in die hoë ouderdom van 84 jaar oorlede. Sy weduwee, 'n dogter van Friederick Wilhelm Fismer, van 1843 tot 1890 'n Rynse sendingboer op Wuppertal, het hom oorleef en is oorlede op 24 Januarie 1943. Sy was musikaal begaafd en 'n opgeleide orreliste wat onder meer as sodanig op Ugie opgetree.

Waardering

Die NG gemeente Somerset-Wes se vorige kerkgebou was in diens tot omstreeks 1940. Hier het ds. Ahrbeck, voor 'n trein sy een been verbrysel het, gereeld in stilte kom aanbid sonder dat hy die preek kon hoor omdat hy toe reeds byna heeltemal doof was.

Ds. Ahbreck was 'n buitengewoon beskeie mens. Toe eerw. Andries Dreyer, eerste argivaris van die Kaapse Kerk, hom in 1913 nader om 'n lewenskets, het hy baie teësinnig slegs enkele basiese feite verstrek en gevra dat dit slegs ná sy dood gebruik moes word ás dit ter bevordering van die koninkryk van God sou wees.

Ds. P.J. Pienaar van die NG gemeente Somerset-Wes het in sy doodsberig in die Kerkbode van 6 Maart 1935 as volg oor ds. Ahrbeck geskryf: "Nieteenstaande sy stil lewe, afgesonder van alles, het hy nooit sy verblyf onder ons as 'n las beskou nie. Daar was altyd sonskyn in sy siel. Dit was dan ook 'n genot om by hom te gaan sit en sy moed te bewonder. Hy kon van alles praat met kennis en stigting. Toe hy nog vry kon beweeg, het hy tot voorbeeld van ander Gods huis besoek, tot aanbidding alleen, want hy kon nie meer hoor nie. Maar ná sy ongeluk in 1910 toe die trein sy been verbrysel het, was hy genoodsaak om van alles te onttrek om die stilte van sy aangename woning en die liefde van sy eggenote te geniet. Mens het hom nooit hoor kla nie. Sy lewe was vir almal 'n bron van sonskyn en bemoediging waarvoor ons die Here dank."

Bronne

• (af) Beyers, C.J. 1977. Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek Deel III. Kaapstad: Tafelberg-Uitgewers.
• (nl) Maeder, ds. G.A. en Zinn, Christian. 1917. Ons Kerk Album. Kaapstad: Ons Kerk Album Maatschappij Bpkt.
• (af) Olivier, ds. P.L. (samesteller), Ons gemeentelike feesalbum. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-uitgewers, 1952.
• (af) Potgieter, D.J. (red.) 1972. Standard Encyclopaedia of Southern Africa. Cape Town: Nasionale Opvoedkundige Uitgewery (Nasou).
• (af) Smit, ds. A.P.. 1978. Prieska se gister. Ned. Geref. Kerk en Gemeenskap Prieska 1878–1978. Prieska: Die Kerkraad.
• (af) Smit, ds. M.T.R.. 1953. Gedenkalbum van die Nederduitse Gereformeerde Kerk Ugie by geleentheid van die Vyftigjarige Herdenking van sy Stigting. Ugie: Die Kerkraad.

Bronne

Boeke

• Bouwer, Alba. Afrikaans 100. Tafelberg-Uitgewers Bpk. Kaapstad. Eerste uitgawe, 1975.
• Dekker, G. Afrikaanse Literatuurgeskiedenis. Nasou Beperk. Kaapstad. Elfde druk, 1970.
• Grové, A.P. Letterkundige sakwoordeboek vir Afrikaans. Nasou Beperk. Vyfde uitgawe. Eerste druk, 1988.
• Kannemeyer, J.C. Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 1. Academica, Pretoria en Kaapstad. Tweede druk, 1984.
• Kannemeyer, J.C. Die Afrikaanse literatuur 1652-2004. Human & Rousseau. Kaapstad en Pretoria. Eerste uitgawe, 2005.
• Totius. Ds. S.J. du Toit in weg en werk. Versamelde werke 9. Tafelberg-Uitgewers Beperk. Eeufees-uitgawe, 1977.

Tydskrifte en koerante

• Kotzé, D.J. Hier lê die G.R.A.-leiers begrawe. Die Huisgenoot, 15 Augustus 1975.
• Nienaber, P.J. Helde van ons taal. Die Taalgenoot, Augustus 1975.

Ongepubliseerde dokumente

• Nienaber, P.J. August Ahrbeck. Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum (NALN) Bloemfontein. Biografie.

Eksterne skakels

• Besonderhede op Geni.com oor August Ahrbeck. URL besoek op 7 November 2014.
• Vergete taalstryders, Die Burger, 2 April 2011. URL besoek op 8 September 2013.
• 'n Foto van die egpaar se grafsteen in die Maitlandse begraafplaas op die Genealogiese Genootskap van Suid-Afrika se webtuiste. URL besoek op 8 September 2013.