Bespreking:P.J. Nienaber

Ongelooflik - hoe 'n afkopspook die lewe van Nienaber, en ons Afrikaanse letterkunde kon verander

In Leandré Hanekom se boek Ware spookstories en ander grusaamhede (2000) die volgende (bl. 52):

Die volgende gebeurtenis is die absolute waarheid, en word deur prof. PJ Nienaber, voormalige direkteur van die Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum (NALN), ook voormalige voorsitter van die Akademie vir Wetenskap en Kuns, en jare lange hoogleraar in Afrikaans-Nederlands aan die Witwatersrandse Universiteit, in sy eie woorde vertel tydens 'n radio-onderhoud wat met hom gevoer is op die program "Uit Herinnering se Wei" in 1979. Die programleier was Frikkie Wallis. Prof. Nienies, of oom Petrus soos hy ook bekend was, het die kassetband met die opname van sy spookervaring vir my gegee met die opdrag om dit eendag na goeddunke te gebruik aangesien mense hom nooit wou glo as hy dit self vertel nie. Hy het nog 'n paar ekstra feite wat uitgelaat is op die band weens 'n tydsbeperking, bygevoeg. Dit word hier ingesluit by sy storie. Hy was doodsernstig oor die waarheid van die verhaal, en het gesê dat hy die kwitansie waarvan vertel word, al die jare by hom hou "waar dit beskerm word teen ongelowige oë."

Dan volg nou eers 'n ellelange relaas en halwe biografie en voorgevoelens ens. Belangrik wel is Prins, sy perd. Reg, nou laat ons blaai na bl. 60 tot 62:

"Een môre weer toe dit nog donker was, die môrester nog nie uit nie, gaan haal ek vir Prins. Ek roep, maar hy antwoord nie. Ek begin hom toe te soek, want dit was vreemd dat hy weg is. Hoe verder ek van die gebaande weë afdwaal, hoe minder sien ek vir Prins, maar ek soek hom, al was ek alleen en ook effens bang, want hy was my perd en ek was lief vir hom. Toe ek by die vlei kom, sien ek skielik 'n wag-'n-bietjie-boom en 'n klip wat ek nie ken nie. "En voor my staan 'n afkopspook... "Ek skrik, hardloop om die boom, maar die spook keer my voor. Ek hardloop anderkant toe, maar weer keer die spook my voor. Diekant toe, daardie kant toe, maar hy bly voor my. Toe ek nie meer kon nie, stop ek uitasem, en wag ek maar, kop onderstebo, dat die spook my moet klap, want ek het gehoor 'n spook se klap bly sit op jou wang. Tot die dag van jou dood toe kan jy die blou vingermerke daar sien. "Ek wag, en ek wag... "En toe sê hy: 'Moenie bang wees nie, ek is 'n wit spook.' "Toe ek opkyk, sê die afkopgedaante voor my duidelik vir my: 'Hierdie plaas was myne voor die Boereoorlog. Generaal De Wet het hier naby Poplar Grove 'n slag gelewer. 'n Bomskerf het my getref, en my kop afgeruk. Hulle het my vinnig hier begrawe, my lyf hier, maar my kop kon hulle nie kry nie, dis eers later begrawe, daar anderkant. Sit my kop tog weer by my lyf. Ek kan nie rus nie, nie voor my beendere weer saam is nie.' "Ek het gebibber van die koue en die vrees by die aanhoor van die draalstem, maar toe onthou dat hy gesê het hy is 'n wit spook, ek hoef nie bang te wees nie, en toe praat die spook weer: 'Kom vandag, grawe my uit, en sit my bene bymekaar. Jou beloning lê drie voet hiervandaan, in 'n ysterkissie.' "Skielik kom die môrester uit, ou Prins skuur hier teen my vas, en hy runnik vreesagtig. En ek kyk, en ek kyk - die wag-'n-bietjie-boom is weg, die vreemde groot klip is ook weg! "Ek is skool toe. Ek kon nie konsentreer nie, en die dag het in 'n dwaal verbygegaan. Die middag vroeg is ek met 'n graaf terug na waar ek die spookboom en die klip gesien het. Daar was steeds geen boom nie. My pa kon nie begryp hoekom ek so fluks is vandag nie. Ek het gegrawe waar die spook beduie het, maar niks gekry nie. "Ek is terug huis toe, en het my pa vertel wat die oggend gebeur het - van die afkopsoldaat wat gesê het hy is 'n wit spook, die vreemde boom, die onbekende klip, en ou Prins wat my gevolg het en by my gestaan het, en ook die spook gesien het. "My pa het geweet ek is met die helm gebore soos hy, en het nie een oomblik getwyfel nie. Hy het opgestaan, sy Bybel gevat en ons het saam 'n kissie aanmekaar geslaan om die soldaat se beendere 'n Christen-begrafnis te kon gee. "Met pik en graaf, en ou Prins weer by my, is ons met die houtkis veld toe. "'Hier, Pa, nét hier was die boom', het ek beduie. Pa en ek het begin grawe, en waarlik, op 'n diepte van drie voet, kry ek die geraamte! Pa stap 'n entjie weg, staan stil vir 'n rukkie, tree weer vorentoe, en begin die grond omdolwe. Hy haal naderhand die gebreekte skedelbeen uit en hou dit respekvol in sy hande. "Ons het die bene eerbiedig in die kissie gesit, tesame met die hoofskedel se stukke, en nadat Pa 'n paar verse gelees het, het ons die soldaat sy regmatige begrafnis gegee. "'Hy't gepraat van sy ysterkissie, Pa, en gesê ek sal my beloning daarin kry. "'Nou toe, grawe waar hy gesê het,' antwoord Pa. "Ek grawe verder, en daar is die bliktrommel! "Destyds was die reëling dat enige oorlogsbuit na die Unieregering se kantore by die Uniegebou geneem moes word, en dat die vinder twee derdes sou behou, terwyl een derde na die Unie se Regeringskas gaan. "My pa is Pretoria toe, met die afkopspook se ysterkissie. Hy het teruggekom met 'n kwitansie vir die amper 300 goue ponde in die trommel, en sy deel daarvan. Met die inhoud van daardie bliktrommel het hy die laaste paaiement op ons plaas betaal, en kon ek later universiteit toe gaan om verder te gaan studeer. Dit was depressiejare, en daar was nie geld vir my om verder te studeer nie, maar met die Boeresoldaat se dankoffer vir wat ek vir daardie wit afkopspook gedoen het, kon ek my nagraadse studie gaan voortsit. Ek is Holland toe in 1933, en ou Prins is daardie jaar aan papies dood. Ou Prins - ja, ek weet nie of jy dit sal glo nie, maar ek glo dit - hy het my gelei na die spook, en daardeur kon ek 'n goeie daad aan 'n medemens doen, én my ideale verwesenlik."

Ek staan hoogs verstom.

Ek glo nie Nienaber sou lieg nie - maar dit het 'n impak op my hele linieêre denkpatroon wat glo in 'n evolusionêre patroon met 'n stadige, byna kruipgang-ontwikkelingsgang. Hier het ons nie alleen blote toeval nie, maar sommer ook die bonatuurlike wat deus ex machina-styl uit die vierde dimensie ingryp - kompleet soos in 'n Griekse drama. As ek moet dink aan al die werke van Nienaber wat ek selfs vandag nog sal gebruik, dan sou al hierdie werke nooit daar gewees het nie, want hy sou nooit gaan studeer het nie, en die Afrikaanse letterkundestudie sou veel armer gewees het [en hierdie meneer was 'n boekversamelaar soos min!]. En waarom juis gedurende die depressiejare verskyn? Waarom nie vroeër, of later, of selfs vandag in 2019 nie? Is dit dalk omdat - iets of iemand jou gesindheid ken, sal weet jy sal nie die geld uitmors of krampagtig aan vasklou nie, maar benut? Dis... hoogs esoteries! Dit is nie in dieselfde liga soos R175 miljoen wat jy met die Lotto Wen nie! En dan is daar ook die voorwaarde van "met die helm gebore wees"; gelukkig of ongelukkig is jy wat daarmee gebore is. Lukrake toeval of die uitgesoekte een?

Nie dat ek dink die bovermelde het noodwendig ensiklopediese waarde nie, maar soos T.J. Haarhoff sien ons weer die bonatuurlike wat op 'n manier die geesteswetenskaplikes se paaie op 'n manier kruis en beïnvloed. Suidpunt (kontak) 19:32, 14 September 2019 (UTC)