Christelike en Nasionale Meisieskool Oranje
Die Christelike en Nasionale Sekondêre Meisieskool Oranje is 'n hoërskool in Bloemfontein naby Naval Hill.[1][2]
Geskiedenis
[wysig | wysig bron]Die stigting van die Christelike en Nasionale Meisieskool Oranje in Bloemfontein was 'n betekenisvolle gebeurtenis in die geskiedenis van Afrikaneronderwys na die Anglo-Boereoorlog (1899-1902).[3] Hierdie periode, bekend as "Heropbou en verset" (1902-1910), is gekenmerk deur verwoesting, armoede en doelbewuste pogings om Afrikaans te teiken.[3] Die stigting van skole met 'n Christelik-Nasionale grondslag was deel van 'n breër verset teen taaluitwissing en die opkoms van 'n verdedigende Afrikanernasionalisme.[3]
Die sentrale figuur agter die stigting van Oranje was Pres. Marthinus Theunis Steyn.[4] Hy, die voormalige president van die Oranje-Vrystaat, word beskou as die stigter en voorsitter van die Kuratorium van die skool.[4] Steyn was diep verbind tot die geestelike, kulturele en ekonomiese opheffing van die Afrikanerbevolking.[4] Hy het geglo dat onderwys sy lewenstaak sou wees, aangesien die oorlewing van sy volk daarvan afgehang het.[4] Die na-oorlogse jare het 'n klimaat geskep waar die behoud van die "taal" en die handhawing van die Boerebevolking as 'n aparte volk gesien is as tekens van 'n diepgewortelde politieke oordeel, soos opgemerk deur Het Westen.[3] Dit was in hierdie konteks van intense taalstryd in die onderwys dat die behoefte aan eie skole ontstaan het.[3] Pres. Steyn se spesifieke visie was om 'n meisieskool in Bloemfontein te stig wat gerig sou wees op Afrikaanse plattelandse dogters.[4] Die doel was om hulle 'n Christelik-Nasionale onderwys te gee.[4] Hierdie inisiatief is deur 'n groep Afrikaners onder leiding van Steyn geneem en is gesien as 'n teenvoeter vir die Engelse gees wat in instellings soos Eunice geheers het.[4] Steyn wou 'n vrye Christelik-Nasionale skool hê wat sou voldoen aan moderne opvoedkundige standaarde, meisies vir die lewe sou toerus, en, deurslaggewend, Afrikaans in die "suiwerste sin" sou wees.[4][5] Hy het beklemtoon dat dit 'n skool moes wees waar leerders hul moedertaal praat en liefhê.[4][5] Bo alles moes die Bybel 'n ereplek hê as die ewige gids van die lewe.[4][5] Die uiteindelike doel was om vroue te lewer wat lief was vir hul volk, taal en God, en wat in staat sou wees om "heldinne" te word.[4][5] Die term "heldinne" het Steyn dikwels gebruik om die Afrikanervroue te beskryf wat tydens die Anglo-Boereoorlog gely het. Hy het sy vertroue in vroue as "onze heldinnen" in die "volkslewe" en Christelike skole uitgespreek tydens die opening van Oranje.[4]
Die stigting van private skole was 'n besluit wat in Desember 1903 deur die Vrystaters geneem is, ná vergeefse onderhandelinge met die regering.[3] Anders as in Transvaal, waar die CNO-beweging vroeër begin het en 'n groot aantal Hollander-onderwysers en geld beskikbaar gehad het, het die Afrikaners van die ORK (Oranje Rivier Kolonie) nie oor dieselfde middele beskik nie.[3] Die NG Kerk se skole moes in Maart 1905 met die regeringskole amalgameer en moes almal Engels as medium aanvaar, ondanks bitter stryd deur figure soos Hertzog.[3] Hierdie agtergrond beklemtoon die belangrikheid van Steyn se inisiatief om 'n onafhanklike Afrikaanse skool soos Oranje te vestig.
Die skool het formeel geopen op 2 Augustus 1907.[5] Die eerste klasse het egter reeds op 11 April 1907 begin met 35 leerlinge, 'n getal wat gedurende daardie eerste jaar tot 45 gegroei het.[5] Daar was aanvanklik sewe onderwysers. [5] Elizabeth le Roux het as die eerste skoolhoof gedien. [5] Die gebou wat die eerste skool en koshuis gehuisves het, bekend as Le Rouxhuis, het voorheen tydens die Anglo-Boereoorlog as 'n hospitaal gedien. [5] Pres. Steyn se dogter, Gladys, was een van die eerste studente in 1907 en was die skool se eerste matrikulant en eerste hoofmeisie.[5]
Die naam "Oranje" is gekies om dankbaarheid uit te spreek en hulde te bring aan die Huis van Oranje, en om die jong Nederlandse Koningin Wilhelmina te vereer vir haar simpatie en aansienlike finansiële ondersteuning aan die president en sy vrou.[5] Steyn en sy vrou het hul familiewapen van Haarlem, Holland, geskenk vir gebruik as die skool se embleem.[5] Die skool se leuse is "Vooruit", gesimboliseer deur drie eendjies wat glo net vorentoe beweeg.[5]
Die skoollied, "Driewerf gegroet", is oorspronklik in Engels deur Elizabeth le Roux se suster, Hanna le Roux, geskryf.[5]. Dit is daarna in Hoog-Hollands vertaal deur Ds. W. Boshoff, aangesien Afrikaans op daardie stadium nog nie as 'n erkende taal beskou is nie.[5] Die musiek is gekomponeer deur C. Combrink.[5] Dit is die eerste keer op 2 Augustus 1907 om 11:00 deur die oorspronklike groep van 35 leerlinge, die skoolhoof en sewe onderwysers tydens die amptelike opening van die skool gesing.[5] Die teks van die lied in Hoog-Hollands weerspieël die destydse taalsituasie en die strewe om 'n kultuurtaal te vestig in 'n tydperk van oorgang na Afrikaans.[3]
Pres. Steyn se betrokkenheid en nalatenskap word steeds deur die skool geëer. Sedert 1913, word 'n jaarlikse tradisie gevier waar die skool 'n krans by sy graf by die Vrouemonument lê om die skool se verjaardag te herdenk. Die skool was teenwoordig by die inwyding van die monument in 1913 en by die president se teraardebestelling in 1916 [5]. Steyn word inderdaad beskou as die "vader" van die Vrouemonument, deels weens sy herhaalde gebruik van die term "heldinne" om na die vroue te verwys.[4]
Die stigting van Oranje was deel van 'n breër beweging vir Christelike Nasionale Onderwys (CNO), wat gesien is as noodsaaklik vir die voortbestaan van die Afrikanerdom as volkselement, afhangende van volksgees en die instandhouding van die moedertaal.[3] Koerante soos Het Westen het Afrikaans-nasionale sake soos die CNO-skole gesteun.[3] Hoewel daar debatte was oor die onderrigmedium (alles Engels, alles Hollands, of 'n kombinasie), het Steyn se visie vir Oranje 'n duidelike klem op Afrikaans in die "suiwerste sin" geplaas.[3][4] Die stryd vir Afrikaans as onderrigtaal sou nog lank voortduur, insluitend op tersiêre vlak. Die stigting van Oranje was dus 'n vroeë en belangrike stap in die vestiging van Afrikaanse onderwys op 'n Christelik-Nasionale grondslag in die Oranje Vrystaat, gedryf deur die nasionalistiese ideale en die na-oorlogse noodsaaklikheid van selfbehoud van die Afrikanerbevolking onder leiding van 'n gerespekteerde figuur soos MT Steyn. Dit was 'n aksie wat direk voortgevloei het uit die verset teen verengelsing en die oortuiging dat eie instellings, veral in onderwys, noodsaaklik was vir die oorlewing en bloei van die Afrikaner taal en kultuur.[3]
Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ https://oranjemeisies.co.za/
- ↑ https://oranjemeisies.co.za/histories/
- ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 3,11 3,12 Steyn, J.C. (2014). Ons gaan 'n taal maak. Pretoria: Kraal Uitgewers.
- ↑ 4,00 4,01 4,02 4,03 4,04 4,05 4,06 4,07 4,08 4,09 4,10 4,11 4,12 4,13 Strauss, P.J. (2021). "M.T. Steyn: 'n Moderne Christen-Afrikanerleier?". Tydskrif vir Geesteswetenskappe. 61 (3): 596–610. doi:10.17159/2224-7912/2021/v61n3a8.
- ↑ 5,00 5,01 5,02 5,03 5,04 5,05 5,06 5,07 5,08 5,09 5,10 5,11 5,12 5,13 5,14 5,15 5,16 5,17 "Geskiedenis". Oranje Meisieskool. Besoek op 2 Junie 2025.