Kiepersol
| Kiepersol | |
|---|---|
| |
| Cussonia spicata | |
| Wetenskaplike klassifikasie | |
| Koninkryk: | |
| (geen rang): | |
| (geen rang): | |
| (geen rang): | |
| Orde: | |
| Familie: | |
| Subfamilie: | |
| Genus: | |
| Spesie: | C. spicata
|
| Binomiale naam | |
| Cussonia spicata Thunb., (1780)
| |
| Sinonieme | |
| |
Die Kiepersol (Cussonia spicata) is 'n immergroen boomspesie in die Cussonia-genus, wat in die vogtiger streke van Afrika aangetref word. Die spesie is inheems in Botswana, Demokratiese Republiek die Kongo, Comore-eilande, Eswatini, Kenia, Malawi, Mosambiek, Soedan, Tanzanië, Uganda, Zambië en Zimbabwe.
Beskrywing[wysig | wysig bron]
Die boom is stewig en het 'n ronde, spreidende kroon. Die aantreklike blare groei aan die einde van dik takke en vorm geronde koppe. Die spesienaam spicata verwys na die raseme waaraan die blomme gedra word.[1] Die blare van die Cussonia spicata is dubbelhandvormig saamgestel, en groener van kleur as byvoorbeeld die blare van die Hoëveldkiepersol (Cussonia paniculata) wat grys is en enkelhandvormig saamgestel is.
Verspreiding[wysig | wysig bron]
Dit word vanaf Kaapstad kuslangs aangetref tot noord van die Vaalrivier. Dit is ook inheems aan die ooste van Zimbabwe, Mosambiek, Zambië en dele van tropiese Afrika. Waar olifante voorkom is dit 'n gewilde voedingsplant.[2] In die bosse by Kurisa Moya Nature Lodge naby Houtbosdorp in Limpopo groei 'n groot eksemplaar wat sedert 2013 amptelike beskerming geniet.[3]
Cussonia paniculata[wysig | wysig bron]
Hierdie kiepersol, wat ook algemeen bekend staan as die Hoëveldse kiepersol of "cabbage tree", is waarskynlik die bekendste en een van die aanskoulikste spesies, asook die gehardste. Dit is immergroen in warm streke, maar heeltemal of gedeeltelik bladwisselend in koue gebiede.
Hoewel dit rypbestand is, stort veral die jong kiepersolle dikwels sonder enige rede ineen, maar loop soms weer teen die basis van die stam uit - vandaar die besonder interessante krom voorkoms wat kiepersolle soms het. Cussonia paniculata hou van baie warmte en sonskyn en kan eerder droogte as te veeI water oorleef. Die plant verkies veral in die winter baie min water en aard goed in ligte, goed gedreineerde klipperige grond. Nuwe plante groei uit saad en jong lote. Die kaal, verdikte stamme vertak bolangs en het 'n ronde, stofferagtige kroon. Die blare het ʼn bekoorlike grysgroen bladkleur en die klein, geel blommetjies is opgestel in kort bloeiwyses wat in pluime van 25 tot 30 cm lank saamgevoeg is. Die blare is handvormig saamgestel uit tussen 7 en 12 blaartjies wat elkeen 15 tot 30 cm lank is.
Die blaartjies is vingervormig en die rande is oneweredig en veeragtig gelob. Soms is die bopunte ook skerppuntig. Cussonia paniculata groei betreklik stadig, maar weens sy besondere voorkoms is die wag beslis die moeite werd indien hy in 'n tuin aangeplant word. Dit is besonder dekoratief as aksentplant en lyk baie mooi in houers op patio's, terrasse en stoepe.
Cussonia spicata[wysig | wysig bron]
Hierdie kiepersol, wat ook bekend staan as die sambreelboom ("spiked cabbage tree") of Laeveldse kiepersol, groei heelwat vinniger as Cussonia paniculata, maar is gevoeliger vir lae wintertemperature. Hierdie spesie is oor 'n baie groter gebied in Suid-Afrika versprei en word van Oos- en Suid-Kaapland, deur die hele Natal en eSwatini tot in feitlik die hele Gauteng aangetref.
Dit kom ook buite Suid-Afrika tot in die tropiese dele van Afrika voor, maar is nêrens werklik volop nie. Hoewel Cussonia spicata volgens die verspreidingsgebied geen definitiewe grondvoorkeur toon nie, lyk dit tog of dit goed gedreineerde grond en gebiede met 'n hoër gemiddelde reënval verkies. In gebiede waar dit baie reën, word hierdie kiepersol tot 10 m hoog, maar in droër dele selde hoër as 5 m. Die blare van die spesie is baie uiteenlopend wat kleur en vorm betref. Dit varieer tussen grysblou en donkergroen en die blare is gewoonlik bo-aan die takpunte kransstandig saamgevoeg.
Die blare is meestal lansetvormig, 10 tot 18 cm lank, 10 cm breed, gelob tot grof getand, en soms ook veervormig en onderverdeel. Gewoonlik sit 5 tot 9 blaartjies handvormig aan lang bladstele - meestal in 2 rye aan die bopunt van 'n besonder lang blaarsteel. Elke blaartjie is op sy beurt saamgestel uit 1 tot 3 paar en 1 eindstandige sekondêre blaartjie. In die boonste helfte is die blaartjies gewoonlik skerp getand en soms gaafrandig. Die glansende donkergroen, harde blare is liggroen en dofglansend aan die onderkant. Die bloeiwyse verskyn in die vroeë somer, maar die blomme gaan eers in Februarie of Maart oop. Die individuele blommetjies is klein, lig geelgroen en baie onwelriekend sodat bestuiwing hoofsaaklik deur middel van vlieë en brommers plaasvind.
Die vruggies, wat eers in Julie en Augustus ryp word, is klein en silindervormig, vlesig en pers van kleur. Veral voëls eet die vrugte en is in groot mate verantwoordelik vir die verspreiding van die kiepersolsaad. Saadproduksie by die kiepersol is besonder goed en ontkieming vind maklik plaas. Die hout van sowel Cussonia paniculata as Cussonia spicata is baie sag en eintlik heeltemal nutteloos. Vroeër jare is die hout egter gebruik vir die vervaardiging van briekblokke vir ossewaens en die San en Khoi het veral die groot knolagtige wortels geëet om hul dors te les omdat kiepersolle water in hul wortels bewaar. As voedingsbron vir diere is die kiepersol feitlik waardeloos. Voëls en diere eet veral die vrugte, maar net die olifant vreet die kiepersolblare. Die plant is egter baie gewild by die Swartmense omdat hulle dit gebruik vir die voorkoming en behandeling van 'n verskeidenheid siektes, soos naarheid, malaria, koors en veneriese siektes. In die Vrystaat en sommige Swart nasionale state word Cussonia spicata by wet teen vernietiging beskerm.
Sien ook[wysig | wysig bron]
Bronne[wysig | wysig bron]
- Algemene gids tot BOME. Keith, Paul & Meg Coates Palgrave. 2000. ISBN 1-86872-527-8
- Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409559 band
- [https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:90185-1
Verwysings[wysig | wysig bron]
- ↑ Hankey, Andrew (Desember 2004). "Cussonia spicata Thunb". plantzafrica.com (in Engels). SANBI. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 24 Desember 2016. Besoek op 7 Desember 2015.
- ↑ Minute 6 tot 7; episode van 5 April 2009, The Naked Scientists, BBC
- ↑ Geleë te 23°48′08″S 29°56′26″E / 23.80222°S 29.94056°O. Joemat-Pettersson, Tina (13 September 2013). "Declaration of particular groups of trees as "Champion Trees"" (PDF). cer.org.za. Universiteit van Pretoria. Besoek op 7 Desember 2015.
Eksterne skakels[wysig | wysig bron]
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Kiepersol.
