Delftse erdewerk
Delftse erdewerk, 'n Nederlandse pottebakkerskuns, het sy grootste bloeitydperk in die 17e en 18e eeu beleef. Die sentrum van die bedryf was, soos die naam aandui, die stad Delft. Die voorwerpe wat daar gemaak is en meestal blou maar dikwels ook veelkleurige motiewe op 'n wit agtergrond gehad het, is van baie hoë kwaliteit en wêreldberoemd.
Voorgeskiedenis[wysig | wysig bron]
Die pottebakkerswerk wat in die 16e eeu in Nederland vervaardig is, is schotelgoed (skottelgoed) genoem; ook gleyersgoed of gheleyersgoed . Dit was grof afgewerk en dikwels veelkleurig beskilder. Die kwaliteit het aan die einde van die eeu verbeter, veral onder invloed van die Italiaanse pottebakkers wat hulle in Noord-Europa gevestig het. Aan die begin van die 17e eeu is die pottebakkerswerk tot verdere verfyning gestimuleer toe daar begin is om Chinese porselein in te voer. Delft het die sentrum van die nuwe pottebakkersbedryf geword, waar die aantal fabrieke tussen 1650 en 1670 van 8 tot 28 gestyg het.
Delft, 1640-1725[wysig | wysig bron]
Omstreeks 1640 is daar in die stad Delft daarin geslaag om erdewerk te maak wat amper net so fyn en hard was soos die Chinese porselein. Dit was baie dunner en beter geglasuur as die ou Nederlandse "schotelgoed", en is dikwels porselein genoem, wat nie korrek is nie omdat porselein van 'n spesiale porseleinklei gemaak word. Egte porselein is eers in die 18e eeu in Europa gemaak, en wel in Duitsland en Frankryk. In Delft is artikels vir sowel daaglikse gebruik as vir versiering gemaak, soos borde, bakke, potte, kanne, vase, kandelaars, klein beeldjies, teëls, plakette en muurborde.
.jpg)
Aanvanklik is die artikels net blou beskilder; vandaar die benaming Delftse blou. Chinese motiewe is dikwels nagevolg, byvoorbeeld op die sogenaamde Kaapse bord. Daarbenewens kom tonele uit die daaglikse lewe, portrette, wapens, mitologiese voorstellings en landskappe baie voor. Dikwels was dit aan skilderye en gravures ontleen. Sedert die einde van die 17e eeu is die beskildering ook met ander kleure gedoen, soos rooi, geel, groen, turkoois, pers, bruin, swart en goud.
Naas Delftse blou en die veelkleurige erdewerk, word ook Delftse wit gemaak, wat wit geglasuur en nie beskilder is nie. 'n Aparte kategorie was die teepotte van rooi, ongeglasuurde steenwerk. Dit is omstreeks 1680 gemaak, onder andere deur Ary Jansz de Milde.
Sedert ca. 1650 is makerstekens op die pottebakkerswerk aangebring: die fabrieksmerk of die monogram van die eienaar van die fabriek; nooit dié van die persoon wat dit in werklikheid gemaak het nie. Bekende fabrieke was die Grieksche A, die Jonge Moriaenshooft onder bestuur van Rochus Jacobsz Hoppesteyn (oorl. 1692) en die Metalen Pot onder bestuur van Lambert van Eenhoorn (oorl. 1721).
Delft ná 1725[wysig | wysig bron]
In die periode ná 1725 was produksie steeds hoog, maar die kwaliteit het begin afneem. Die blou borde is in massa geproduseer. In die 18e eeu het klein veelkleurig beskilderde beeldjies, soos poppies, vrugte en diere, baie gewild geword. In Delft was dit van steen- of erdewerk gemaak en in Frankryk en Duitsland van porselein.
In die loop van die 18e eeu het die meeste Delftse fabrieke verdwyn as gevolg van konkurrensie uit die buiteland. Net die Grieksche A het nog 'n tyd lank met produksie volgehou Uiteindelik was daar in die 19e eeu nog net een fabriek oor, die Koninklijke Porceleyne Fles. Dié produseer nog steeds, dikwels na die voorbeeld van ou modelIe, maar met 'n moderner werkwyse. 'n Groot deel van die produksie is op die toeristemark gerig. Delftse groen het eers onlangs ook op die mark gekom.
[wysig | wysig bron]
Die Delftse erdewerk was in die 17e eeu so beroemd dat daar regoor Europa 'n groot vraag daarna was, en dit is dikwels nagemaak. "Delfts" en "Delftse blou" het begripsname geword vir erdewerk wat in navolging van die egte Delftse produkte gemaak is. In Engeland word gepraat van "Delftware". Daar is onder andere fabrieke in Hanau, Duitsland, in Roven en Nevers, Frankryk, en in Lambeth, Engeland, opgerig waar erdewerk na die Delftse voorbeeld vervaardig word.
Belangrike versamelings Delftse erdewerk word bewaar in die Rijksmuseum in Amsterdam, die Gemeentemuseum in Den Haag die Rotterdamse Museum Boymans-van Beuningen en in die Museum van het Jubelpark in Brussel.
Bronnelys[wysig | wysig bron]
- Wêreldspektrum, Vol. 5, 8-9, ISBN 0 908409 46 X