Dood van James Cook

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Die skildery Death of Captain Cook, deur die ooggetuie John Webber.

Op 14 Februarie 1779 het die Britse ontdekker kaptein James Cook probeer om Kalaniʻōpuʻu, die opperhoof of aliʻi nui van die eiland Hawaii, te probeer ontvoer. Die besluit om hom aan te hou in ruil vir 'n gesteelde roeiboot was 'n groot fout met dodelike gevolge, want dit het Cook se dood in Kealakekuabaai tot gevolg gehad.

Cook se aankoms in Hawaii is eindelik gevolg deur massamigrasies deur Europeërs en Amerikaners na die eilande,[1] en dit het gelei tot die omverwerping van die Koninkryk Hawaii, die inheemse monargie van die eilande, deur pro-Amerikaanse elemente in 1893.

Aankoms[wysig | wysig bron]

James Cook het drie aparte seereise onderneem na dele van die wêreld wat onbekend aan die Britte was.[2] Dit was op sy derde reis dat hy die eilande aangedoen het wat nou as Hawaii bekend is.[3] Hy het die eilande op 18 Januarie 1778 die eerste keer gesien.[4] Hy het aan die weskus van die eiland Kauai anker gegooi en inwoners ontmoet om mee handel te dryf en water en kos te kry.

Op 2 Februarie 1778 het Cook na die kus van Noord-Amerika en Alaska gevaar vir verdere verkennings. Hy het na Hawaii teruggekeer om nog voorraad te kry en het aanvanklik die kus van Maui en die groot eiland verken en met die plaaslike inwoners handel gedryf. In Januarie 1779 het hy in Kealakekuabaai anker gegooi. Cook en sy bemanning is aanvanklik verwelkom en goed behandel,[5] want sy aankoms het saamgeval met die Makahiki-seisoen,[6] 'n antieke fees ter ere van die Hawaise god van landbou en vrede, Lono.[7] Die idee of voorstel dat die Hawaiërs Cook vir Lono aangesien het, word as onakkuraat beskou en word toegeskryf aan William Bligh. Dit is wel moontlik dat sommige Hawaiërs Lono se naam kon gebruik het as metafoor wanneer hulle Cook beskryf het.[8]

Nadat Cook en sy twee skepe, Resolution en Discovery, die eilande verlaat het, het die seisoen egter geëindig en het die seisoen vir oorlog begin ter ere van die oorlogsgod, Kūkaʻilimoku.[9] Intussen het die betrekkinge tussen die twee groepe ook versuur. John Ledyard was in dié tyd die enigste Amerikaner aan boord van Cook se skepe. Hy was teenwoordig gedurende die voorvalle voor en ten tyde van Cook se dood, en het 'n gedetailleerde weergawe daarvan in sy dagboek geskryf.[10]

Tydens Cook se aanvanklike besoek wou hy met die plaaslike inwoners onderhandel om hout te kry wat 'n heining gevorm het om die Hawaiërs se heilige morai-begrafnisterrein, wat vir hoë individue gebruik is en hulle gode uitgebeeld het. Volgens Ledyard het Cook aangebied om vir hulle ysterbyle in ruil daarvoor gee. Toe die ontstelde en beledigde hoofde weier, het Cook bevel gegee dat die heining in elk geval afgekap en die hout op die bote gelaai word.[11] Ledyard het ook vertel van 'n voorval toe kaptein Charles Clerke 'n hoof daarvan beskuldig het dat hy die Resolution se sloep gesteel het. Die boot is egter gou gevind en die hoof was woedend oor die beskuldiging. Nadat hulle 19 dae in die baai vertoef het, het Cook en sy twee skepe op 6 Februarie vertrek.[11]

'n Onverwagte stormwind het egter die hoofmas van die Resolution beskadig. Op 11 Februarie het die skip na Kealakekuabaai teruggekeer vir herstelwerk. Ledyard skryf op 13 Februarie:

Our return to this bay was as disagreeable to us as it was to the inhabitants, for we were reciprocally tired of each other. They had been oppressed and were weary of our prostituted alliance...It was also equally evident from the looks of the natives as well as every other appearance that our friendship was now at an end, and that we had nothing to do but to hasten our departure to some different island where our vices were not known, and where our intrinsic virtues might gain us another short space of being wondered at.[11]

Terwyl die Resolution in Kealakekuabaai voor anker gelê het, het die Hawaiërs een van sy twee roeibote van die skip af gesteel,[12] blykbaar om te toets hoeveel die buitelanders sal uithou. Om die boot terug te kry, het Cook probeer om Kalaniʻōpuʻu, die eiland se aliʻi nui, te ontvoer. Hy was waarskynlik taamlik siek en sat teen dié tyd en het 'n klomp ongelooflik swak besluite geneem, soos dit later beskryf is.[13]

Een van die beroemdste afdrukke van Death of Captain Cook, deur John Cleveley die jongere (Francis Jukes). Dit beeld Cook as 'n vredemaker uit.
'n Deel van die oorspronklike skildery deur Cleveley wat in 2004 ontdek is en wat kaptein Cook as 'n gewelddadige man uitbeeld.

Poging om die aliʻi nui gyselaar te neem[wysig | wysig bron]

Die volgende oggend, 14 Februarie 1779,[14] het Cook en 'n kompanjie gewapende soldate na die opperhoof se tuiste gegaan, waar hy steeds geslaap het.[15] Hulle het hom wakker gemaak en gesê hy moet saam met hulle kom. Kalaniʻōpuʻu se gunstelingvrou,[16] Kānekapōlei, het hulle gesien en haar man geroep. Hy het haar egter geïgnoreer. Sy het die ander hoofde en dorpsmense geroep en van haar man se vertrek vertel.[1] Twee hoofde, Kanaʻina[17][18] en Nuaa, het die groep na die strand gevolg.

Kalaniʻōpuʻu se jongste twee seuns het in die skip geklim omdat hulle gedink het hulle pa is genooi om weer die skip te besoek.[19] Kānekapōlei het vir hulle geskree om af te klim en die opperhoof het toe eers besef Cook en sy manne probeer hom ontvoer. Hy het gaan sit.[20]

Die dood van Cook[wysig | wysig bron]

Cook se manne is op die strand deur 'n bejaarde kahuna (grondhoof) gekronfronteer. Hy het 'n kokosneut vasgehou en gesing terwyl hy nader kom. Die Britte het vir hom geskree of weg te gaan, maar hy het al hoe nader gekom.[21] Toe Cook en sy manne weer sien, was die hele strand vol duisende Hawaiërs.[22] Hulle het weg van die vyandige skare beweeg en hulle wapens gelig. Die twee hoofde en Kānekapōlei het die aliʻi nui probeer beskerm terwyl Cook hom op sy voete probeer kry het.[23]

Kanaʻina het Cook woedend genader, en dié het die hoof met die plat kant van sy swaard geslaan. Kanaʻina het Cook gegryp. Volgens sommige weergawes het Kanaʻina nie bedoel om Cook te slaan nie, terwyl hy volgens ander weergawes die kaptein aspris oor die kop geslaan het met 'n knuppel met skerp tande.[24] Kanaʻina het Cook gestamp en dié het op die sand geval. Toe Cook probeer opstaan, het Nuaa hom doodgesteek met 'n metaaldolk wat hulle tydens Cook se besoek met handel verkry het. Cook het met sy gesig in die water geval.[10]

'n Gewelddadige skermutseling tussen die dorpsmense en Cook se manne het ontstaan.[25] Vier Britse soldate is gedood en twee gewond. Die oorblywende soldate en matrose, wat heelwat minder as die Hawaiërs was, het aanhou vuur terwyl hulle na die skip gevlug het. In die proses is verskeie mense op die strand gedood, onder ander waarskynlik hoof Kanaʻina. Cook se skepe het nog 'n week in die baai gebly om die mas te herstel en het eers op 22 Februarie vertrek.[24]

'n Jong William Bligh, die toekomstige kaptein van die skip Bounty, het later beweer hy het van die Resolution af deur 'n verkyker gesien hoe die Hawaiërs Cook se liggaam met die heuwel op na die dorpie sleep, waar hulle dit verskeur het.[26]

Verwysings[wysig | wysig bron]

  1. ↑ 1,0 1,1 Akana, Alan Robert (Maart 2014). The Volcano Is Our Home. Balboa Press. p. 25. ISBN 978-1-4525-8753-0.
  2. ↑ Cook, James (1821). The Three Voyages of Captain James Cook Round the World. ... Longman, Hurst, Rees, Orme, and Brown.
  3. ↑ Naske, Claus M.; Slotnick, Herman E. (22 Oktober 2014). Alaska: A History. University of Oklahoma Press. p. 55. ISBN 978-0-8061-8613-9.
  4. ↑ Erwin, James L. (2007). Declarations of Independence: Encyclopedia of American Autonomous and Secessionist Movements. Greenwood Publishing Group. p. 62. ISBN 978-0-313-33267-8.
  5. ↑ Campbell, Jeff (15 September 2010). Hawaii. Lonely Planet. p. 38. ISBN 978-1-74220-344-7.
  6. ↑ Tabrah, Ruth M. (17 Desember 1984). Hawaii: A History. W.W. Norton. pp. 19–22. ISBN 978-0-393-24369-7.
  7. ↑ Sahlins, Marshall (1 Oktober 1996). How "Natives" Think: About Captain Cook, For Example. University of Chicago Press. p. 3–. ISBN 978-0-226-73369-2.
  8. ↑ Sumida, Stephen H.; Sumida, S (Mei 2013). And the view from the shore. University of Washington Press. pp. 18–19. ISBN 978-0-295-80345-6.
  9. ↑ Meyer, Melissa (4 Februarie 2014). Thicker Than Water: The Origins of Blood as Symbol and Ritual. Routledge. p. 184. ISBN 978-1-135-34200-5.
  10. ↑ 10,0 10,1 Ledyard, John (2005). Zug, James (red.). The Last Voyage of Captain Cook: The Collected Writings of John Ledyard. National Geographic adventure classics. National Geographic Society. p. 92. ISBN 9780792293477.
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 Sparks, Jared (1847). Life of John Ledyard, American Traveller. C. C. Little and J. Brown. pp. 136–139. Besoek op 12 Februarie 2018.
  12. ↑ Moore, Jerry D. (24 Mei 2012). Visions of Culture: An Introduction to Anthropological Theories and Theorists. Rowman Altamira. p. 336. ISBN 978-0-7591-2219-2.
  13. ↑ Cook, James (1971). The Explorations of Captain James Cook in the Pacific, as Told by Selections of His Own Journals, 1768–1779. Courier Corporation. p. 256. ISBN 978-0-486-22766-5.
  14. ↑ Book Notes: A Monthly Literary Magazine and Review of New Books. Siegel-Cooper. 1901. p. 54.
  15. ↑ O'Sullivan, Daniel (30 Maart 2008). In Search of Captain Cook: Exploring the Man Through His Own Words. I.B. Tauris. p. 224. ISBN 978-0-85771-350-6.
  16. ↑ Oregon Teachers' Monthly. 1903. p. 3.
  17. ↑ Dibble, Sheldon (1843). History of the Sandwich Islands. Press of the Mission seminary. p. 38.
  18. ↑ Taylor, Albert Pierce (1922). Under Hawaiian Skies: A Narrative of the Romance, Adventure and History of the Hawaiian Islands. Honolulu: Advertiser Publishing Company, Ltd. p. 66. OCLC 479709.
  19. ↑ Kuykendall, Ralph Simpson (1 Januarie 1938). The Hawaiian Kingdom. University of Hawaii Press. p. 18. ISBN 978-0-87022-431-7.
  20. ↑ Chambers, John H. (2006). Hawaii. Interlink Books. p. 55. ISBN 978-1-56656-615-5.
  21. ↑ Hawaiian Historical Society Reprints. s.n. 1791. p. 70.
  22. ↑ Bown, Stephen R. (2008). Madness, Betrayal and the Lash: The Epic Voyage of Captain George Vancouver. Douglas & McIntyre. p. 30. ISBN 978-1-55365-339-4.
  23. ↑ Tregaskis, Richard (November 1973). The warrior king: Hawaii's Kamehameha the Great. Macmillan. p. 115. ISBN 9780026198509.
  24. ↑ 24,0 24,1 Williams, Glyndwr (2008). The Death of Captain Cook: A Hero Made and Unmade. Harvard University Press. p. 37. ISBN 978-0-674-03194-4.
  25. ↑ Meares, John (1791). Hawaiian Historical Society. Reprints (1787, 1788 and 1789). p. 76.
  26. ↑ Collingridge, Vanessa (2003). Captain Cook: The Life, Death and Legacy of History's Greatest Explorer. Ebury Press. p. 413. ISBN 978-0091888985.

Skakels[wysig | wysig bron]

Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Dood_van_James_Cook&oldid=2495425"