Elizabeth Vermeulen

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Elizabeth Vermeulen, 1950.

Elizabeth Vermeulen (15 Mei 1897, Aberdeen - 27 April 1978, Strand) was ’n Afrikaanse skryfster van romans oor die Noordweste.[1]

Lewe en werk[wysig | wysig bron]

Vroeë lewe en herkoms[wysig | wysig bron]

Elizabeth Fouché Vermeulen is op Saterdag 15 Mei 1897 op Aberdeen in die Kaapkolonie gebore as die jongste van drie dogters.[2] Haar eerste kinderjare bring sy deur op die plaas Ou Kalkfontein in die distrik Prieska, in ’n huis wat nog deur ’n oorgrootvader van vaderskant gebou is. Wanneer sy ses jaar oud is, verhuis die gesin na hulle eie plaas Grootpan sowat twintig myl noord van Kalkfontein, wat suid van die Oranjerivier geleë is. Hierdie plaas koop haar pa saam met sy ouer broer en bou eiehandig twee wonings nie ver van mekaar nie, waar die drie dogters en haar pa se broer se drie seuns grootword. Haar ouers bly hier tot 1944, waarna hulle na Prieska verhuis.[3][4]

Opleiding[wysig | wysig bron]

Haar eerste onderrig kry sy van sewejarige ouderdom tot standerd vyf deur medium Engels aan ’n plaasskool. Jare van swaar droogtes volg en die plaasskool sluit as gevolg hiervan. Deur privaat studie en later deur opleiding aan Hoërskool Prieska voltooi sy haar standerd sewe. Sy studeer verder aan die Hugenote-seminarie in Wellington, waar sy haar as onderwyseres bekwaam. Na ’n paar jaar onderwys, eers in Dedan in Betsjoeanaland (nou Botswana) en toe op verskillende dorpe soos Marilzani en toe Niekerkshoop en Darling in die Wes-Kaap, deurloop sy ’n kindertuinkursus in Kaapstad. Hierna word sy onderwyseres op De Aar in die Karoo en in 1947 verlaat sy die onderwys en vestig haar op Prieska om haar op haar skryfwerk toe te lê.[3][4]

Persoonlike lewe en sterfte[wysig | wysig bron]

Sy reis baie, in Suid-Afrika en ook in die buiteland. In 1957 verhuis sy na die Strand, waar sy en haar twee eweneens ongetroude susters saamwoon. Op Donderdag 27 April 1978 is sy in ’n ouetehuis in die Strand oorlede ná ’n beroerte-aanval.[5][6][3][4]

Skryfwerk[wysig | wysig bron]

Haar groot ambisie was altyd om skryfster te word en sy skryf van jongs af gedigte. Aan die begin van haar onderwysloopbaan is haar eerste pogings om kortverhale en digwerk in Die Huisgenoot gepubliseer te kry, onsuksesvol.

Debuut as skrywer[wysig | wysig bron]

Terwyl sy skoolhou op De Aar skryf sy twee kinderleesboekies, Goggas en wat hulle te sê het en Toe die wêreld nog jonk was, laasgenoemde verhale uit die Griekse mitologie. Hier skryf sy later ook Vlaktes en sterre, wat inderwaarheid ’n jeugwerk was waaraan sy met lang tussenposes vir jare gewerk het. Hierdie roman is geïnspireer deur verhale uit die Anglo-Boereoorlog soos haar pa, ’n Kaapse rebel, dit aan haar vertel het. Die verhaal behandel die liefdesgeskiedenis van twee meisies wat hegte vriende is. Marie Delamere is die dogter van ’n predikant en sy is die verpersoonliking van onskuld, onselfsugtigheid en baie ander deugde. Sy vind dit egter onmoontlik om Leo Meyer se klaarblyklike liefde raak te sien. Haar vriendin is Juliana, wat hoë ideale koester en besonder intelligent is, maar baie maklik om die bos gelei word deur ’n agterbakse advokaat, met wie sy trou. Leo sneuwel in die Anglo-Boereoorlog en Marie hou sy nagedagtenis in ere tot aan haar dood. Juliana moet die bittere gevolge van haar dwase huwelik dra en alleen Marie se edele vriendskap red haar van selfdood. Die advokaat sterf in ’n motorongeluk en Juliana en haar eerste minnaar verenig weer. Soos reeds duidelik blyk uit die verhaalkern is die karakterbeelding gebrekkig en vind ons hier die eensydige teenstelling tussen edele en bose mense, terwyl die gebeure onrealisties en onwaarskynlik is. Die eindproduk is nie tot die skrywer se bevrediging nie en sy lê haar hierna vir lank daarop toe om letterkundige werke van die allerbeste gehalte te lees en ook handleidings oor die skryfkuns, soos F.E.J. Malherbe se Die kortverhaal as kunsvorm en Het ontstaan van een roman van Herman Robbers, te bestudeer. Om haar skryfkuns op te skerp skryf sy dan vir geruime tyd slegs kortverhale en vervolgverhale vir Die Huisgenoot. Die kortverhaal Verborge dieptes word later deur P.J. van der Watt in die versamelbundel Die slagter van Samaria opgeneem.

Trilogie[wysig | wysig bron]

Daarna skryf sy haar bekende trilogie Temmers van die Noordweste, Stormlaagte en Elsa. Die reeks word aanvanklik as een roman aan die uitgewers, Die Volksblad-Boekhandel, aangebied. Hulle sien nie kans om dit as een boek uit te gee nie omdat dit te dik sou wees en raai haar aan om die stof in drie dele te verdeel en elkeen vollediger uit te werk. In hierdie reeks beeld sy die lewe van ’n pioniersgeslag in die Noordweste van 1833 tot 1934 uit. Die reeks begin met Temmers van die Noordweste. Hierdie roman word vir baie jare op skool voorgeskryf en munt uit in sy karakterisering in ’n tyd toe oppervlakkige karakteruitbeelding in die Afrikaanse prosa die norm was. Frans van Louwenstein trek met sy bruid Anna die onbekende en wilde binneland in. Die stryd om die gebied te tem en bewoonbaar te maak word oortuigend uitgebeeld, asook die prys wat die pioniers in hulle persoonlike lewens daarvoor moes betaal. Stormlaagte en Elsa is op ’n laer peil, veral omdat die verhaal onderbreek word deur nie-essensiële afwisseling wat hoofsaaklik effekbejag nastreef, met die uiterlike gebeure wat karakterbeelding oorheers. Die reeks eindig wanneer Frans en Anna se agterkleinkinders in 1934 na ’n nuwe wildernis, die stad, moet trek.

Ander romans[wysig | wysig bron]

Die historiese roman Land van die Suide[7] het as onderwerp Jan van Riebeeck se nedersetting en tienjarige bewind aan die Kaap. Die aard van die interaksie tussen die goewerneur, sy onderdane en die inheemse bruin inwoners soos uiteengesit in Van Riebeeck se Daghregister, is die kerngegewe. ’n Tweede trilogie is Towergoud, Fata Morgana[8] en Reënboog in die skemering, waarin ’n familiesage van opeenvolgende geslagte op ’n plaas in die Noordweste vertel word. “Fata Morgana” word later in verwerkte vorm heruitgegee as Die Lugspieëling, wat afspeel teen die agtergrond van die Boererepublieke se vryheidstryd. Die titel is na aanleiding van geluk, wat soos ’n lugspieëling verdwyn as mens dit wil vasgryp. Linda en Neels vind dit op verskillende maniere uit. Linda is fyn opgevoed en gewoond aan die goeie dinge van die lewe maar wreed geskok in haar eerste liefde. Haar man Neels het deur die moeilike leerskool van swaarkry en gebrek sy weg tot welvarendheid oopgeveg. Ten spyte van haar liefde vir haar kinders en waardering vir haar man se goedheid, kan Linda nie daardie eerste liefde vergeet nie, en toe hy weer opdaag kan sy hom nie weerstaan nie.

Die res van haar oeuvre bestaan hoofsaaklik uit verdere liefdesromans, met Geluksoord wat as agtergrond haar verblyf langs die Oranjerivier het. Kringloop het die Noordweste as geografiese agtergrond en speel af vanaf 1904 (net na die Anglo-Boereoorlog) tot net na afloop van die Tweede Wêreldoorlog. Waters van betowering is ’n vervolg hierop en het as tema die lewensverloop en geluk en hartseer van dr. Charl Oliver. Vermeulen skryf ook die skoollied van die Hoërskool De Aar.

Publikasies[wysig | wysig bron]

Werke uit haar pen sluit in:[9][10][11]

Jaar Publikasie
1932 Vlaktes en sterre
1941 Temmers van die Noordweste
1943 Stormlaagte
1944 Elsa
1945 Geluksoord
1949 Vlinderita
1950 Die hoogste troef
1952 Land van die Suide
1954 Towergoud
1956 Fata morgana
1958 Reënboog in die skemering
1964 Kringloop
1966 Waters van betowering
1971 Die lugspieëling

Bronnelys[wysig | wysig bron]

Boeke[wysig | wysig bron]

  • Beukes, W.D. (red.) Boekewêreld: Die Nasionale Pers in die uitgewersbedryf tot 1990. Nasionale Boekhandel Bpk. Kaapstad Eerste uitgawe eerste druk 1992
  • Dekker, G. Afrikaanse Literatuurgeskiedenis. Nasou Beperk Kaapstad Elfde druk 1970
  • Grové, A.P. Letterkundige sakwoordeboek vir Afrikaans. Beperk Vyfde uitgawe Eerste druk    1988
  • Kannemeyer, J.C. Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 1. Academica, Pretoria en Kaapstad   Tweede druk 1984
  • Kannemeyer, J.C. Die Afrikaanse literatuur 1652–2004. Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria   Eerste uitgawe 2005
  • Nienaber, P.J. Jonger skrywers oor eie werk. Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Eerste   uitgawe 1951
  • Nienaber, P.J,; Senekal, J.H en Bothma, T.C. Mylpale in die geskiedenis van die Afrikaanse letterkunde. Afrikaanse Pers-Boekhandel Tweede hersiene uitgawe 1963
  • Nienaber, P.J. et al. Perspektief en Profiel. Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Derde hersiene  uitgawe 1969
  • Schoonees, P.C. Die prosa van die tweede Afrikaanse beweging. J.H. de Bussy, Pretoria / Hollandsch-Afrikaansche Uitgevers Maatschappij v/h J. Dusseau & Co, Kaapstad 1939 (derde druk)
  • Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel I. J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe  1998
  • Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel 2. J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe   1999
  • Van der Watt, P.J. Die slagter van Samaria. Voortrekkerpers Tiende druk 1965

Verwysings[wysig | wysig bron]

  1. Esaach: http://esaach.org.za/index.php?title=Vermeulen,_Elizabeth_(Fouche)
  2. Eggsa: http://www.eggsa.org/library/main.php?g2_itemId=1473997
  3. 3,0 3,1 3,2 Vermeulen, Elizabeth. Biografiese besonderhede. Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum (NALN) Bloemfontein 16 Oktober 1947
  4. 4,0 4,1 4,2 Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum (NALN) Bloemfontein. Vermeulen, mej. Elizabeth Fouché – Biografie.
  5. Korrespondent. Elizabeth Vermeulen oorlede. Die Burger, 28 April 1978
  6. Anoniem. Skryfster Elizabeth Vermeulen oorlede. Die Transvaler, 28 April 1978
  7. Antonissen, Rob. Standpunte. No. 26, Desember 1952
  8. Antonissen, Rob. Standpunte. Nuwe reeks 17 en 18, Mei-Desember 1957
  9. Springbokboeke: http://www.springbokboeke.co.za/html/elizabeth_vermeulen.html
  10. Worldcat: http://www.worldcat.org/search?q=au%3AVermeulen%2C+Elizabeth+Fouche.&qt=hot_author
  11. Digitale Bibliotheek voor Nederlandse Letteren: http://www.dbnl.org/tekst/scho120pros02_01/scho120pros02_01_0045.php