Gebruiker:MikeRumex\Sandput
Meetkunde is 'n onderafdeling van wiskunde wat betrekking het tot die studie van grootte, vorm en die eienskappe van ruimte. Meetkunde is een van die oudste wetenskappe. Aanvanklik slegs 'n stel praktiese reëls vir berekeninge wat omgaan met lengtes, areas, en volumes, was die vak in die 3de eeu voor Christus op 'n aksiomatiese grondslag geplaas deur die antieke Griekse wiskundige Euklidus, wie se werk die standaard gestel het vir wiskundige ontwikkeling in die komende eeue. Die wetenskap van sterrekunde, veral die kartering van sterre en planete se posisies op die hemel-sfeer, het gedien as 'n belangrike bron van meetkundige probleme vir die volgende een en 'n half duisend jaar van ontwikkeling. 'n Wiskundige wat werk in die veld van meetkunde word 'n meetkundige genoem.
Die bekendstelling van koordinate deur Descartes en die parallelle onwikkelling van algebra het 'n nuwe weg geput vir die vak, deurdat meetkundige figure, soos krommes op 'n vlak, nou analities voorgestel kon word, m.a.w. bet behulp van vergelykings en formules. Hierdie deurbraak het 'n direkte invloed gehad op die ontwikkelling van calculus in die 17de eeu. Meetkunde was verder verryk deur Euler en Gauss se studie van die intrinsieke struktuur van meetkundige objekte en het gelei tot die ontwikkelling van topologie en differentieële meetkunde.
In die 19de eeu word nie-Euclidiese meetkunde ontdek. Die konsep van ruimte ondergaan vervolgens 'n reuse omwenteling in die oë van wiskundiges en fisici en verdere ontwikkelling op dié gebied lê later die wiskundige grondslag vir Einstein se algemene relatiwiteits teorie. Kontemporere meetkunde wentel meestal om die studie van variëteite (Engels: manifolds). Hierdie ruimtes mag soms ekstra struktuur aan hulle verbonde hê, wat wiskudiges in staat stel om konsepte soos lengte te veralgemeen. Moderne meetkunde het sterk bande met moderne fisika, wat blyk uit die verbintenis tussen algemene relatiwiteit en Riemann-meetkunde. Kontemporere navorsing in fisika, soos snaarteorie, se grondslae lê ook in meetkunde.
Die visuele natuur van meetkunde maak dit aanvanklik meer toeganklik as ander afdelings van wiskunde, soos algebra en getal teorie. Altans, word meetkundige konsepte gebruik in kontekste wat ver verweiderd is van die oorspronklike Euklidiese bedoelings daarvoor, by voorbeeld fraktaalmeetkunde en algebraïese meetkunde.
Oorsig[wysig | wysig bron]
Die geskrewe ontwikkeling van meetkunde strek oor 'n tydperk van meer as twee duisend jaar. Daarom is dit nie verbasend dat persepsies oor meetkunde verander het oor die jare soos nuwe ontdekkings in die veld gemaak is nie.
Praktiese meetkunde[wysig | wysig bron]
.svg)
Daar is min twyfel dat meetkunde sy oorsprong het as praktiese wetenskap, gemoeid met opmeting, maat, areas en volumes. Onder die merkwaardige ontdekkings val formules vir lengtes, areas en volumes, soos die stelling van Pythagoras, omtrek en area van 'n sirkel, area van 'n driehoek, volume van 'n silinder, sfeer en piramide. Die ontwikkelling van sterrekunde het gelei tot die ontdekking van trigonometrie en sfeeriese trigonometrie saam met gepaardgaande rekenkundige tegnieke.
Aksiomatiese meetkunde[wysig | wysig bron]
Euklidus se "Elemente" is een van die mees invloedryke boeke in die geskiedenis. Die boek begin deur aksiomas te stel, wat oogloopende eienskappe van punte, lyne en vlakke wiskundig uitdruk, en dan deur wiskundige redenering verdere afleidings te maak. Opmerklik van Euklidus se benadering van meetkunde, is hoe streng wiskundig dit is. Vroeg in die 20ste eeu het David Hilbert ook aksiomatiese redenering gebruik in sy probeerslag om Euklidiese meetkunde op meer moderne fondasies te lê.
Meetkunduge Konstruksies[wysig | wysig bron]
Antieke wetenskaplikes het speciale aandag gelê op die konstruksie van meetkundige objekte wat 'n ander manier gedefinieer was. Klassieke instrumente toegelaat in dié konstruksies was die passer en ongemerkte liniaal. Sekere figure se konstruksie is baie moeilik, of self wiskundig onmoontlik. Die gebruik van vernuftige konstruksies wat gebruik maak van parabole en/of meganiese toestelle het sekere konstruksies vergemaklik.
Getalle in meetkunde[wysig | wysig bron]
Die tydgenote van Pythagoras het die rol van getalle in meetkunde ondersoek. Die ontdekking van sekere lengtes waarvan hul kwosiënt nie rasionaal is nie (bv. die diagonaal van 'n vierkant en 'n sy van dieselfde vierkant) was strydig met hul filosofie. Dit lei daartoe dat hulle (abstakte) getalle laat vaar as studie veld, en fokus eerder op konkrete meetkundige hoeveelhede soos lengte en areas van figure. Getalle was in die veld heringevoer met behulp van koordinate deur Descartes, wat agtergekom het dat meetkundige figure bestudeer kan word deur hul algebraïse voorstelling. Analitiese meetkunde pas metodes van algebra toe op meetkundige vrae, tipies deur meetkundige krommes in betrekking tot algebraïse vergelykings te bring. Hierdie idees het 'speel 'n sleutel rol gespeel in die ontwikkelling van calculus in die 17de eeu en het gelei tot die ontdekking van menigte nuwe eienskappe van krommes in 'n vlak. Moderne algebraïse meetkunde is gemoeid daarmee om soortgelyke vrae te beantwoord, maar maak gebruik van meer abstrakte argumente en strukture.
Meetkunde van posisie[wysig | wysig bron]
Selfs in antieke tye het meetkundiges vrae bestudeer oor die relatiewe posisie en ruimtelike verhouding tussen meetkundige figure. Onder voorbeelde hiervan val: Ingesrewe en omgeskrewe sirkels van veelhoeke en lyne wat keëlsnitte sny of raak. In die middeleeue word nuwe en meer gesofistikeerde vrae gevra: Wat is die maksimum hoeveelheid sfeere wat tergelyketyd raak aan 'n gegewe sfeer met dieselfde radius, sonder om mekaar te sny. Wat is die digste verpakking van identiese sfeere in 'n sekere ruimte? Meeste van hierde vrae het gehandel oor starre liggame, soos lyne en sfeere. Projektiewe-, konveks- en diskrete meetkunde is sub-disiplines van hedendaagse meetkunde wat hierdie en soortgelyke vrae ondersoek.
Euler het 'n nuwe weg gebaan in die meetkunde van posisie, deur om die metriese eienskappe meetkundige figure te ignoreer, en slegs te fokus op die fondamentele meetkundige struktuur voortgebring deur vorm alleen. Topologie, wat eers ontwikkel het as 'n sub-disipline van meetkunde, maar later gegroei het tot 'n veld op sy eie, bestudeer vorms deur met die voorafwentsel dat twee vorms ekwivalent geag word wanneer die een kontinu vervorm kan word na die ander.
Meetkunde na Euklidus[wysig | wysig bron]
Vir meer as twee duisend jaar na Euklidus, terwyl die verskydenheid van meetkunige vrae en oplossings verbreed het, het die basiese bergip van ruimte grootliks onveranderd gebly. Die dominansie van Euklidiese meetkunte is egter omvergewerp deur die rewolusionêre ontdekking van nie-Euklidiese meetkunde in die werk van Gauss (wat nooit gepubliseer het nie), Bolai en Lobachevsky wie gedemonstreer het dat Euklidiese meetkunde slegs één moontlikheid is vir die ontwikkeling van meetkunde. 'n Breë visie vir die vak van meetkunde is toe gestel deur Riemann in sy inhuldigings rede: 'Oor die hipoteses warop meetkunde gebaseer is'. Riemann se nuwe idees was later noodsaaklik as die wiskundige grondslag van Einstein se algemene relatiwiteits teorie en Riemaniese meetkunse, wat gebruik word om baie algemene ruimtes waaring die konsep van lengte gedefinieer kan word te bestudeer, is die staatmaker van moderne meetkunde.
Simmetrie[wysig | wysig bron]
Die tema van simmetrie is amper so oud soos die vak meetkunde self. Die sirkel, reëlmatige veelhoeke en platoniese soliedes het 'n diep betekenis ingehou vir antieke filosowe en was al in veel detail bestudeer teen die tyd van Euklidus. Simmetriese patrone kom in die natuur voor en word artisties uitgebeeld in menigte vorme, inkluis die verwilderende beelde van M. C. Escher. Nie te min, was dit slegs in die tweede halfde van die 19de eeu dat die verenigende rol van simmetrie in die fondamente van meetkunde herken is nie. Felix Klein se 'Erlangen program' proklameer in 'n presiese sin dat simmetrie, uitgedruk deur die konsep van 'n transformasie groep, bepaal wat meetkunde waarlik ís. Simmetrie in klassieke meetkunde is voorgestel deur kongruensies, maar dit was in die nuwe meetkundes van Bolyai en Lobachevsky, Riemann, Clifford en Klein, en Sophus Lie waar Klein se idee om ' 'n meetkunde te deninieer deur middel van sy simmetrie groep' sy ware invloed gewys het. Beide diskrete en kontinue simmetrië speel 'n prominente rol in meetkunde, respektiewelik die eerste in topologie en meetkundige groepsteorie en die tweede in Lieteorie en Riemaniese meetkunde.
Dimensie[wysig | wysig bron]
Waar tradisionele meetkunde dimensies van 1 ('n lyn), 2 ('n vlak) of 3 (ons alledaagse ruimte) toegelaat het, het wiskundiges ruimtes van meer dimensies al vir meer as twee honderd jaar bestudeer. Die konsep van dimensie het gedaante wisselings ondergaan, van waar dit enige natuurlike getal kon aan neem, selfs oneindig met die bekendstelling van Hilbert ruimtes, tot enige positiewe riëele getal in fraktaalmeetkunde. Dimensieteorie is 'n tegniese sub-vak, aanvanklik vallende onder algemene topologie.
Die kwessie van dimensie maak steeds saak, in die afwesigheid van komplete antwoorde op klassieke vrae. Dimensies 3 van ruimte en 4 van ruimte-tyd is spesiale gevalle in meekundige topologie. Ruimtes met dimensies van 10 en 11 speel 'n belangrike rol in snaarteorie.
Geskiedenis van meetkunde[wysig | wysig bron]
Die oorsprong van meetkunde kan gesien word in die antieke beskawings van Mesapotamië, Egipte end die Indus Valei rond 3000 VC. Vroeë meetkunde was eers 'n empiries ontdekte stel beginsels, handelend oor lengte, area en volume, wat ontwikkel was as praktiese hulpmiddel vir opmeting, konstruksie en sterrekunde. Die vroegste meetkunduge dokumente wat bekend is, is die Egiptiese Rhind papirus en Moskou papirus, Babiloniese klei tablette, die Indiese Shulba Sutras en Sjinese werke deur Mozi, Zhang Zeng en Lui Hui.
Euklidus se werk, Die Elemente (c. 300 VC), was een van die belangrikste vroeë tekste oor die onderwerp waarin meetkunde op 'n aksiomatiese grondslag geplaas was en later bekend sou staan as Euklidiese meetkunde.
In die middeleeue het islamitiese wiskundiges bydrae gemaak tot die velde van algebraïese meetkunde en meetkundige algebra.
In die vroeë 17de eeu word twee belangrike deurbrake in meekunde gemaak. Die eerste en belangrikste was die ontwikkelling van analitiese meetkunde deur Rene Descartes (1596-1650) en Pierre de Fermat (1601-1665). Dit was 'n essensieële voorafgaande ontwikkelling vir die geboorte van calculus en presiese kwantitatiewe formulasie van fisika. Die tweede deurbraak was die setematiese studie van projektiewe meetkunde deur Girard Desargues (1591-1661). Projektiewe meetkunde is die studie van meetkunde sonder om gebruik te maak van 'maat', maar om slegs hoe punte oplyn met mekaar te bustudeer.
Twee ontwikkelinge in die 19de eeu het die wyse waarop die vak bestudeer word daadwerklik verander. Dit was die ontdekking van nie-Euklidiese meetkunde deur Lobachesky, Bolay en Gauss, asook die formulasie van van simmetrie as die sentrale objek van studie in die Erlangen program van Felix Klein was Euklidiese en nie-Euklidiese meetkunde veralgemeen het. Twee van die meesters van meetkunde in dié tyd was Bernhard Riemann, wat die Riemann oppervlak eerste ontdek het, en Henri Poincaré wat algebraïse topologie en dinamiese stelsels bestudeer het.
As gevolg van hierdie groot omwentelings hoe meetkunde eintlik bestudeer word, word die konsep van "ruimte" verbreed en dien as die natuurlike agretgrond vir die ontwikkelling van vakgebiede so divers as komplekse analiese en klasieke meganika. Tradisionele meetkunde was geherorganiseer in wat vandag onder wiskundiges bekend staan as homogene ruimtes -- ruimtes wat "genoeg simmetrie" het sodat dit nie saak maak waar jy staan in die ruimte en in watter rigting jy kyk nie, dat die ruimte altyd dieselfde sal voorkom.