Gebruiker:Wawiel/Sandput
ʼn Boek is ʼn versameling geskrewe, gedrukte, geïllustreerde of skoon velle bestaande uit ink, papier, perkament of ander materiaal wat aan een kant geheg is om te kan blaai. ʼn Enkele vel binne ʼn boek is ʼn blad en elke kant van die blad is ʼn bladsy. ʼn Versameling van teksgevulde of geïllustreerde bladsye wat in elektroniese formaat geproduseer is staan bekend as ʼn elektroniese boek of e-boek. Nog ʼn moderne ontwikkeling is die luisterboek.
Boeke kan ook verwys na letterkundige werke of die hoofafdeling van so ʼn werk. Binne biblioteek- en inligtingskunde word ʼn boek ʼn monografie genoem om dit te onderskei van gereelde blaaie soos tydskrifte, vaktydskrifte of koerante. Alle geskrewe werke, boeke ingesluit, word omskryf as letterkunde. In die geval van romans en sekere ander boeke (soos byvoorbeeld biografieë en antieke tekste soos die Bybel) kan ʼn boek in verskeie groot dele opgedeel word wat ook as boeke (Boek 1, Boek 2, Boek 3 en so voorts) bekend staan. ʼn Geesdriftige boekleser staan bekend as ʼn bibliofiel of meer algemeen ʼn boekwurm.
ʼn Winkel waar boeke gekoop en verkoop word staan as ʼn boekwinkel of boekhandelaar bekend. Boeke kan ook by ʼn biblioteek uitgeneem word. In sommige meer gegoede lande is e-boeke besig om gedrukte boeke te verdring,[1] hoewel e-boekverkope weer in sommige lande aan die daal was in eerste helfte van 2015.[2]
Etimologie[wysig | wysig bron]
Die woord boek is afkomstig van die Middelnederlands "buec" en Oudnederlands "buoke" (groot dokument). Verder is die Oudnederlandse woord ook verwant aan die Oudsaksiese "bōk" (letter, skryfplankie), Oudhoogduitse "buoh" (letter, boek), Oudfrisiese "bōk" (boek) en Oudengelse "bōc" (boek). Die woorde is weer afkomstig van die Oergermaanse "*bōk-" (letter, iets waarop letters staan).[3]
Daar is tot in die tweede helfte van die twintigste eeu gemeen dat boek en beuk etimologies saam hoort vanweë die Germaanse stamme se gewoonte om runes op beukehoutstafies te kerf, daar is egter geen historiese bewyse hiervan nie. Die woord boekstaaf is eerder afkomstig van die Oergermaanse "*bōk-staba-" wat letterlik towerstaaf beteken, ʼn taksushoutstaaf met runes daarop uitgekerf. Die taksusboom is deur die ou Germane as heilig beskou.[4] Verder verskil die Proto-Germaanse woordstamme vir die twee woorde, "*bōk-" (boek) en "*bōkō-" (beuk) ook. Met verloop van tyd het daar in Nederlands twee uitspraakvorme ontstaan vir beuk: boek (wes) en beuk (oos). Om die verwarring met boek te oorkom is later net van beuk gepraat. Die uitspraak boek vir beuk het intussen omtrent heeltemal verdwyn behalwe in samestellings soos byvoorbeeld die woorde boekenhout (Suid Afrikaanse beuk) en boekvink (Gryskoppie).[3][5]
Geskiedenis[wysig | wysig bron]
Gedurende die ontstaan van skryfstelsels in die antieke beskawings is ʼn verskeidenheid voorwerpe vir skryfwerk gebruik, dit sluit onder meer steen, kleitablette, boombas en metaalplate in. Die bestudering van die soort inskrywings beslaan ʼn groot deel van die geskiedenis en staan bekend as epigrafie. Alfabetiese skrif maak eerste in Egipte sy verskyning en die Antieke Egiptenare het gereeld op papirus geskryf, ʼn plant wat langs die Nyl gevind kon word. Oorspronklik is die woorde nie van mekaar geskei nie (scriptura continua) en geen leestekens is gebruik nie. Tekste is van regs na links, links na regs of selfs afwisselend in verskillende rigtings geskryf. Die term vir hierdie afwisselende skryfrigtings heet 'boustrophedon' en beteken letterlik 'osdraai' of 'osploeg', na aanleiding van die manier waarop ʼn boer die lande heen en weer met ʼn os sou ploeg.
Tablet[wysig | wysig bron]
ʼn Tablet kan beskryf word as fisies geharde skryfmedium, geskik vir ongereelde vervoer en skryfwerk.
Kleitablette was meestal afgeplatte droë stukke klei wat maklik gedra kon word met afdrukke daarop wat met ʼn stilus gemaak is. Dit is gebruik as ʼn skryfmedium, veral met wigskrif gedurende die Bronstydperk tot diep die Ystertydperk in.
Wastafels is reghoekige houtplanke wat met ʼn dik laag was bedek is om griffelafdrukke op te kan maak en bewaar. Dit was die standaard skyfmedium in skole, vir rekenkunde en die afneem van notas. Die wastafeltjie het die voordeel dat dit weer gebruik kan word deur die smelt en hergiet van die was. Die gewoonte om verskeie wastafels saam te bind (byvoorbeeld codex) kon as moontlike voorloper dien tot die boek soos ons dit vandag ken.[6]:173 Die etimologie van die woord codex (houtblok) suggereer ook dat dit moontlik ontwikkel het uit houtwastafels.[7]
Boekrol[wysig | wysig bron]
- Die hoofartikel vir hierdie is: Boekrol.
Papirus is ʼn dik papieragtige materiaal wat gemaak word deur die stamme van die papirusplant inmekaar te weef en met ʼn hameragtige gereedskapstuk fyn te stamp. Dit is in Antieke Egipte gebruik vir skryfwerk moontlik al so vroeg as die Eerste dinastie. Die eerste bewyse vir die gebruik van papirus kom egter van rekenkundeboeke van Koning Nefertiti Kakai uit die Vyfde dinastie (ongeveer 2400 v.C.) [6]:83 Papirusvelle is saamgegom om ʼn boekrol te maak en ander materiale soos boombas van Lindebome is ook gebruik.[8]
Volgens Herodotos het die Fenisiërs skryfkuns en papirus na Griekeland gebring rondom die 10de of 9de eeu v.C. Die Griekse woord vir papirus as skryfmateriaal biblion en biblos vir boek is ontleen aan die naam van die Fenisiese hawestad Byblos vanwaar papirus na Griekeland uitgevoer is.[6]:144-145
Die boekrol, of dit nou gemaak is uit papirus, perkament of papier, was die oorheersende vorm vir die boek in die Hellenistiese, Romeinse, Chinese, Hebreeuse en Macedoniese beskawings. Die meer moderne kodeks as boekformaat het die Romeinse wêreld begin domineer tydens die laat Oudheid, terwyl die boekrol nog lank in Asië die heersende formaat was.
Kodeks[wysig | wysig bron]
- Die hoofartikel vir hierdie is: Kodeks.
Isidorus van Sevilla (dood 636) verduidelik die destydse verhouding tussen kodeks, boek en boekrol in sy Etymologiae (VI.13) as volg: ʼn Kodeks is opgemaak uit verskeie boeke en ʼn boek is een boekrol. Dit word ʼn kodeks genoem vanweë die stamme (kodeks) van bome en wingerdstokke wat metafories meerdere boeke bevat asof takke wat uit die stam loop. Die moderne gebruik verskil egter.
ʼn Kodeks, volgens moderne gebruik, is die eerste stoorplek van inligting wat moderne mense as ʼn "boek" sal herken: blaaie van eenvormige afmetings, aan die een kant gebind volgens een of ander metode en tipies geplaas tussen twee omslae gemaak van een of ander meer robuuste materiaal. Die eerste geskrewe vermelding van die kodeks as ʼn tipe boek is aan die einde van die eerste eeu gemaak deur Martialis in sy Apophoreta CLXXXIV. Daarin besing hy die kompaktheid van die kodeks. Die kodeks het egter nooit veel veld gewen in die paganistiese Hellenistiese wêreld nie, maar vinnig binne die Christengemeenskap gewild geraak. [9] Die oorgang het geleidelik plaasgevind deur die derde en vierde eeu en daar was verskeie redes waarom die kodeksformaat van die boek gewild was: die formaat is meer ekonomies aangesien beide kante van ʼn skryfblad gebruik kan word, dit is draagbaar, naslaanbaar en maklik om te verberg. ʼn Boek is heelwat makliker om te lees, om die bladsy te kry waarna gesoek word en om deur te blaai. ʼn Boekrol is ongemaklik om mee te werk en die Christelike outeurs wou dalk ook hulle werke onderskei van die van paganistiese en Judaïstiese tekste wat in boekrolformaat verskyn. Ondermeer is daar ook ʼn paar metaalboeke gemaak wat kleiner metaalplate gebruik het in stede van die ellelange onbuigbare metaalrol. Boeke kan ook maklik geberg word in beknopte ruimtes of langs mekaar in beperkte biblioteke of rakke.
Manuskripte[wysig | wysig bron]
- Die hoofartikel vir hierdie is: Manuskrip.
Met die val van die Romeinse Ryk in die 5de eeu n.C. beleef die Romeinse kultuur ook noodgedwonge agteruit. Papirus word moeilik bekombaar vanweë mindere kontak met Egipte, en perkament wat al eeue in gebruik is, word die voorkeurmateriaal vir skryfwerk.
Monnikekloosters gaan met die Latynse skryftradisies voort in die Wes-romeinse Ryk. Cassiodorus van die klooster van Vivarium (gestig rondom 540), benadruk die belangrikheid daarvan om tekste te kopieer.[6]:70-71 Benedictus van Nursia moedig ook later die lees van boeke aan in sy Regula Benedicti (Reël van Benedictus, middel 6de eeu)[10] Die Reël van Benedictus (Hfst. XLVIII), wat sekere tye vir lees voorstel, was ʼn groot invloed op die monnikekultuur van die Middeleeue en een van die redes waarom geestelikes die oorwegende boeklesers uit daardie tyd was. Die tradisie en styl van die Romeinse Ryk het nog steeds oorheers hoewel ‘n besondere Middeleeuse boekultuur geleidelik na vore begin tree het.
Voor die uitvind en ingebruikneming van die drukpers is amper alle boeke met die hand oorgeskryf, wat dit duur en vergelykbaar skaars gemaak het. Kleiner kloosters het gewoonlik net ʼn paar dosyn boeke besit en middelslagkloosters miskien ʼn paar honderd. Teen die 9de eeu het groter versamelings van ongeveer 500 volumes bestaan en aan die einde van die Middeleeue het die pouslike biblioteek in Afignon en die Paryse biblioteek van die Sorbonne slegs ongeveer 2 000 boeke besit.[11]
Die scriptorium van ʼn klooster is gewoonlik naby of in die tabularium (kloosterbiblioteek) geleë. Kunsmatige lig is verbied uit vrees dat dit die manuskripte kon beskadig. Daar was vyf soorte kopiïste:
- Kaligrawe, wat gemoeid was met die fynere boekproduksie.
- Kopiïste, wat gemoeid was met basiese reproduksie en korrespondensie
- Korrektors, wat gemoeid was met die samestelling van die boek en vergelyking met die oorspronklike manuskrip.
- Verlugters, wat illustrasies geverf het
- Rubrikators, wat die meestal rooi letters ingeverf het
Die boekmaakproses was lank en moeisaam. Die perkament moes voorberei word, daarna is die ongebonde blaaie uitgelê en met ʼn stomp voorwerp of lood belyn. Hierna word die teks deur die kopiïs neergepen wat spasies laat vir illustrasies en rubrikasie. Ten laaste het die boekbinder ʼn beurt gekry.[12] [[Leer:Milkau Bücherschrank mit angekettetem Buch aus der Bibliothek von Cesena 109-2.jpg|duimnael|regs|Tafel met vasgekettingde boeke in die Malatestiana-biblioteek van Cesena, Italië.]] Die woord 'monnikewerk' kry as gevolg hiervan die betekenis van langdurige en noukeurige werk.
Die kopiïste skryf uiters nougeset, maar weens onkunde en vermoeidheid nie altyd foutlose boeke vanaf die oorspronklike werk oor nie. Die liggaam bly ook nie gespaar met die langdurige moeisame kopiëring nie. Dit is opmerklik dat met kontrole opgemerk is dat foute soos golwe deur die tekste beweeg soos die kopiïste se aandag verslap het vanweë uitputting. So skep ʼn kopiïs van Godfried van Bouillon die onbekende figuur Godefridus van Beliren. Een van die bekendste handskrifte uit hierdie tydvak is die Brugse Gruuthuse-handskrif rondom 1400, wat ʼn lywige boekwerk blyk te wees.
Verskillende soorte ink is in die oudheid gebruik, gewoonlik voorberei uit roet en gom, maar later ook uit galneute en ystersulfaat. Dit gee aan die skryfwerk ʼn bruinerige swart kleur, hoewel dit nie die enigste kleur is wat gebruik is nie. Daar bestaan tekste wat in rooi en selfs goud geskryf is en verskillende kleure is vir verlugting gebruik. Vir weelderige manuskripte is die hele perkament pers gekleur met die teks in goud en silwer, byvoorbeeld die Kodeks Argenteus.[13]:16-17
Ierse monnike begin spasiëring tussen woorde gebruik in die 7de eeu. Dit vergemaklik leeswerk aangesien die monnike nie te bekend was met Latyn nie. Die gebruik van spasies tussen woorde is egter eers teen die 12de eeu alledaags gebruik. Dit is ook al geargumenteer dat die gebruik van spasies die oorgang van gevokaliseerde lees na stillees gefasiliteer het.[14]
Die eerste boeke gebruik perkament of velyn (kalfsleer) as bladsye en die omslae word van hout gemaak en met leer bedek. Omrede gedroogde perkament geneig is om die vorm aan te neem wat dit gehad het voor verwerking, is boeke met gespes of leerbande toegerus. Vanaf die 14-honderds word perkament geleidelik al meer met papier vervang. Gedurende die latere Middeleeue, met die opkoms van openbare biblioteke, tot en met die 18de eeu, is boeke gereeld aan boekrakke of lessenaars vasgeketting om diefstal te voorkom. Die vasgekettingde boeke is libri catenati genoem. Vanaf die veertiende eeu is perkament geleidelik vervang deur papier. Papier was goedkoper en makliker om te vervaardig. Die eerste papiermeule in Duitsland is in 1390 in Neurenberg opgerig deur Ulman Stromer.
Aanvanklik is boeke meestal een-een in monnikekloosters gekopieer. Met die koms van universiteite in die dertiende eeu, lei die manuskripkultuur tot ʼn verhoging in die aanvraag na boeke en ʼn nuwe stelsel kom tot stand vir kopieerwerk. Boeke is opgedeel in ongebonde blaaie (pecia) wat aan verskillende kopiïste uitgeleen is, met die gevolg dat die spoed waarteen boeke geproduseer word heelwat toegeneem het. Die stelsel is verder deur skryfgoedgildes onderhou wat beide godsdienstige en nie-godsdienstige materiaal vervaardig het.[13]:42-43
Judaïsme hou die kuns van die kopiïs tot vandag toe nog lewendig. Volgens Joodse tradisie moet die Tora-rol wat in ʼn sinagoge geplaas word, met die hand geskryf wees op perkament en is ʼn gedrukte boek nie aanvaarbaar nie. Die gemeente kan wel gebruik maak van gedrukte gebedeboeke en gedrukte kopieë van die Tora word vir studiedoeleindes buite die sinagoge gebruik. ʼn Sofer "kopiïs" is ʼn hoogs gerespekteerde lid van enige Joodse gemeenskap.
Midde-Ooste[wysig | wysig bron]
Mense in die Midde-Ooste uit verskeie godsdienstige (Jode, Christene, Zoroastriste, Moslems) en etniese (Siries, Kopties, Persies, Arabies) agtergronde het boeke gemaak en gebind tydens die Islamitiese Goue Era (middel 8ste eeu tot 1258), en gevorderde tegnieke ontwikkel in Islamitiese kalligrafie, miniature en boekbindwerk. ʼn Hele aantal stede uit die Middeleeuse Islamwêreld het boekvervaardigingsentrums en boekmarkte gehad. Yaqubi (oorl. 897) vertel in sy tyd dat Bagdad meer as ʼn honderd boekverkopers gehad het.[15] Boekwinkels kon algemeen rondom die dorp se hoofmoskee[16] gevind word, soos in die geval van Marrakesj in Marokko wat ʼn straat het genaamd Kutubiyyin (boekverkopers in Afrikaans) en die bekende Koutoubia-moskee wat so genoem is vanweë sy ligging in die straat.
Die Middeleeuse Moslemwêreld het ook ʼn tegniek ontwikkel vir die betroubare kopieerwerk van groot getalle van ʼn boek. Dit was ʼn vroeë vorm van proefleeswerk en in teenstelling met die tradisionele metode waar ʼn enkele kopiïs ʼn enkele kopie van ʼn manuskrip maak. Volgens die proefleesmetode kon slegs outeurs magtiging gee vir die maak van kopieë.[17] Dit is gedoen tydens openbare sessies waar ʼn kopiïs sy kopie in die teenwoordigheid van die outeur voorlees, en die outeur dit dan as akkuraat sertifiseer. Volgens die metode kon ʼn outeur ʼn dosyn of selfs meer kopieë lewer uit ʼn enkele proeflesing en maklik meer as ʼn honderd kopieë van ʼn boek kon gemaak word met meerdere sessies.[17] Deur van papier, ʼn relatief goedkoop medium, gebruik te maak in stede van perkament of papirus behaal die Moslems volgens Pedersen ʼn besonderse prestasie, nie net in die geskiedenis van die Islamitiese boek nie maar ook die van die hele wêreld. [18]
Blokdrukwerk[wysig | wysig bron]
Met blokdrukwerk word ʼn reliëfbeeld van ʼn hele bladsy op ʼn houtblok uitgekerf, geïnk en gebruik om kopieë van die bladsy te druk. Die tegniek ontstaan in China tydens die Han-dinastie (voor 220 n.C.) as ʼn metode vir drukwerk op tekstiel en later papier, en is met tyd regoor Oos-Asië toegepas. Die oudste gedateerde boek wat volgens die metode gedruk is, is die Diamantsoetra (868 n.C)
Die metode (bekend as Houtsnee in die kunswêreld) maak in die 14de eeu sy opwagting in Europa. Boeke, bekend as blokboeke asook speelkaarte en godsdienstige illustrasies word aanvanklik met die metode gereproduseer. Om ʼn volledige boek te maak was ʼn moeisame proses, met handgekerfde houtblokke vir elke bladsy; en die houtblokke was geneig om te kraak as dit vir te lank gestoor word. Die monnike en mense wat die houtsneewerk behartig het, is goed besoldig.
Drukletters en wiegdrukke[wysig | wysig bron]
Die Chinese uitvinder, Bi Sheng, maak rondom 1045 drukletters uit erdeware maar ongelukkig het daar geen voorbeelde van sy drukwerk bewaar gebly nie. Vroeë boeke, enkelblaaie en beelde wat voor 1501 in Europa gemaak is, staan bekend as inkunabels of wiegdrukke. Met wat algemeen as ʼn onafhanklike uitvinding beskou kan word, vind Johannes Gutenberg rondom 1450 drukletters uit in Europa, tesame met verskeie innovasies rondom die giet van letters in ʼn matriks en die handgietvorm. Die uitvinding maak boeke geleidelik goedkoper om te vervaardig en ook meer geredelik beskikbaar.
Die eerste boekwerk wat in oplae gedruk is, is die Gutenbergbybel. Hierna kom die massadruk van boek vinnig op dreef. Die verwikkeling het volgens Micheal Clapham die gevolg gehad dat ʼn man wat in 1453 gebore is tydens die val van Konstantinopel, met sy vyftigste verjaarsdag sou kon terugkyk oor ʼn leeftyd waarin ongeveer agt miljoen boeke gedruk is. Dit is moontlik meer as wat die Europese kopiïste kon lewer sedert Konstantyn die stad in 330 v.C. gevestig het.[19]
Die vinnige aanneem van nuwe tegnologie regoor Europa, asook die voortdurende verbetering en ontwikkeling van drukwerk en die vervaardiging van papier, maak van boeke ʼn kommoditeit. Dit word later deel van die kernvoorwaardes vir die Reformasie en Verligting. Kennis in Wes-Europa raak algemeen.
Moderne wêreld[wysig | wysig bron]
Stoomaangedrewe drukperse wen baie veld in die vroeë 19de eeu. Die masjiene kon 1 100 blaaie per uur druk, werkers kon egter net 200 letters per uur set. Mono- en linotipe lettersetmasjiene word in die laat 19de eeu bekend gestel en kon 6 000 letters per uur set en ʼn hele reël op een slag.
In die eeue na die 15de eeu word gefokus op die verbetering van beide die drukpers en die voorwaardes vir persvryheid met die geleidelike verslapping van beperkende sensuurwette. Dit het nuwe konsepte tot gevolg gehad soos intellektuele eiendom, kopiereg en die publieke domein. Teen die middel twintigste eeu word meer as 200 000 titels per jaar in Europa alleen uitgegee.
In die 19de en 20ste eeu kom daar steeds meer middele tot beskikking vir die uitgee van die geskrewe woord in boekvorm, vernaam die tikmasjien, stensilmasjien, kopieermasjien en persoonlike rekenaar met ʼn drukker. Digitale drukwerk stel die druk-volgens-aanvraag verskynsel bekend met die druk van een of meer kopieë van sagte- of hardebandboeke op aanvraag. Sekere diensverskaffers bied ook al vir ʼn paar jaar lank ʼn aanlyndiens aan waar fotoboeke via die internet uitgelê en bestel kan word om in gedrukte formaat ontvang te word. Die 21ste eeu sien ook die bekendstelling van die digitale boek en aanlynboekwinkels.[20]
Internetreus Google skat (Augustus 2010) dat daar ongeveer 130 miljoen verskillende boeke tans in omgang is, maar noem dat die getal kan verskil na gelang van die definisie van ʼn boek.[21]
Moderne produksieprosesse[wysig | wysig bron]
- Die hoofartikel vir hierdie is: Boekbindery.
- Sien ook: Uitgewery
.jpg)
Die tegniek betrokke by die druk en bind van boeke is sedert die 15de eeu tot met die vroeg 20ste eeu onderliggend onveranderd. Hoewel meer meganisasie met verloop van tyd ingespan is, het ʼn boekdrukkery in 1900 steeds baie ooreenkomste met Gutenberg gehad. Gutenberg se uitvinding behels die gebruik van metaal drukletters, gegroepeer in woorde, reëls en blaaie, wat dan met behulp van ʼn drukpers meerdere kopieë druk.
Moderne papierboeke word op papier gedruk wat spesifiek ontwikkel is vir gedrukte boeke. Boekpapier is tradisioneel naas- of amperwit (vir gemakliker leeswerk), ondeursigtig om die deurskyn van teks te minimaliseer en is normaalweg dikker, veral by hardebandboeke. Verskillende kwaliteit papier word gebruik na gelang van die soort boek: masjienafgewerkte bestrykte papier, houtvrye onbestrykte papier, bestrykte fyn papier en spesiale fyn papier is algemene papiergraderings.
Deesdae word meeste boeke gedruk deur offsetlitografie, ʼn tipe vlakdruktegniek. Met die druk van die boek word die blaaie so op die plaat uitgelê dat na die gedrukte blaaie gevou is dit in die regte volgorde lê. Boeke word ook in ʼn paar standaard groottes uitgegee. Die afwerkgroottes is die afmetings van die papier na die blad gevou en afgewerk is. Die standaard afmetings is die produk van bladafmetings (as gevolg van masjienafmetings) wat 200 tot 300 jaar gelede gewild geraak het en die industrie vandag steeds oorheers. Daar bestaan vandag verskeie standaarde rondom die groottes met die Britse konvensies wat byvoorbeeld regdeur die Engelsprekende wêreld gebruik word, behalwe die VSA, en ook verskil van die kontinentale boekvervaardigingsindustrieë se standaarde.
Moderne prosesse[wysig | wysig bron]
Sekere boeke, veral kleiner publikasies, word gedruk op ʼn papiervelgevoerde litografiese pers. Meeste boeke word egter deesdae met rolperse gedruk wat gevoer word deur ʼn deurlopende papierrol en gevolglik kan meer kopieë in ʼn korter bestek gedruk word. Die rolpers vou self die blaaie en verskaf so groepe katerns of seksies (ʼn stel ineengevoude blaaie) wat reg is vir die vergaarstelsel. Met die verloop van die drukproses word ʼn volledige boek een-een saamgestapel. Die drukwerk word gedoen met een of twee katerns van die boek op ʼn slag en nie die volledige boek nie. Oortollige hoeveelhede word gedruk om te vergoed vir vermorings as gevolg van toestellings of gereedmaking en toetsblaaie vir kwaliteitsversekering.
Gereedmaking is die voorbereidingswerk wat deur die drukker of drukkersassistent uitgevoer word om die drukpers tot by die vereiste afdrukkwaliteit te bring. Hierby word die tyd ingesluit wat dit neem om die plate op die masjien te monteer, enige vermorsings van die vorige drukwerk skoon te maak en die pers tot die vereiste spoed te kry. Sodra besluit is dat die drukwerk op standaard is, word al die gereedmaakvelle verwyder en die pers begin om boeke te druk. Soortgelyke gereedmakings geskied by die vou- en bindafdelings wat ook papiervermorsing tot gevolg het.
Met die katerns gevou en vergaar word daar oorgeskuif na die bindery. In die middel van die vorige eeu was daar nog heelwat boekbinderye – onafhanklike binderymaatskappye wat geen drukwerk gedoen het nie en slegs op boekbindery gefokus het. Gedurende die tyd, met reliëf- of hoogdrukwerk wat die bedryf oorheers het, is lettersettery en drukwerk op ʼn ander perseel as die bindery gedoen. Die metaalletters van ʼn boek se volledige setsel is lywig, broos en swaar. Hoe minder dit rondbeweeg en hanteer is hoe beter en daarom is die drukwerk op dieselfde perseel as die lettersettery gedoen. Gedrukte blaaie kan makliker gekarwei word. Deesdae, as gevolg van die rekenarisering betrokke by die voorbereiding van die drukwerk van ʼn boek, het die lettersettery verder terug in die produksielyn geskuif. Dit word nou deur onafhanklike uitgekontrakteerde maatskappye gedoen wat vir die uitgewers werk of deur die uitgewers self, en in party gevalle selfs die outeurs. Samesmeltings in die boekdrukindustrie het tot gevolg dat dit deesdae raar is om ʼn boekbindery te vind wat nie ook betrokke is in boekdrukwerk nie of andersom.
Hardebandboeke se roete deur ʼn bindery bevat meer prosesse as in die geval van sagtebandboeke. Garinglose bindwerk soos gombindwerk is deesdae toenemend algemeen. ʼn Boek se katerns kan op verskeie tegnieke met materiaalbindwerk vasgenaai word en kan as harde- of sagtebandboeke gebruik word. Die res van die bindproses bly in beide gevalle dieselfde.
Afwerking[wysig | wysig bron]
.jpg)
Die boekbande (omslag) word apart gemaak voor die boek by die bindgedeelte van die produksielyn aankom. Die mees basiese boekband word gemaak deur twee stukke karton op ʼn gegomde stuk materiaal te plaas met spasie tussen hulle vir die boekrug. Vir die boekrug word ʼn dunner stuk karton, gesny tot die breedte van die boek, aan die materiaal tussen die twee buitblaaie vasgegom. Die oorslagmateriaal word oor die karton gevou en geklam om te plak. Hierna word die stapel leë boekomslae na die bladmetaalstempelafdeling gestuur vir versiering en letterwerk.
Digitale drukwerk[wysig | wysig bron]
ʼn Verdere moderne ontwikkeling in die boekdrukkerybedryf is digitale drukwerk. Boekblaaie word gedruk op meestal dieselfde manier as wat ʼn fotokopieerder dit doen, deur van poeierink in stede van drukkersink gebruik te maak. ʼn Boek word in een sessie gedruk in plaas van aparte seksies of katerns. Digitale drukwerk maak dit ook moontlik om kleiner hoeveelhede te laat druk as ‘n rolpers, deels vanweë die onnodigheid vir regmaak- of voorbereidingsprosesse en vermorsing. Boekhoeveelhede kan as volg rofweg volgens druktegnieke ingedeel: met ʼn rolpers meer as 2 000 boeke, met papiervelgevoerde litopers tussen 250 en 2 000 boeke en met digitale drukkers minder as 250 boeke. Die hoeveelhede is egter net skattings en kan wissel tussen verskaffers en boeke na gelang van die soort boek. Digitale drukwerk maak ook die druk-op-aanvraag-proses moontlik wat behels dat boeke nie gedruk word alvorens bestellings van kliënte ontvang is nie.
E-boek[wysig | wysig bron]
- Die hoofartikel vir hierdie is: e-Boek.
Die term e-boek is ʼn verkorting van "elektroniese boek" en verwys na ʼn vollengte publikasie van ʼn boek in elektroniese formaat.[22] E-boeke word normaalweg beskikbaar gestel via die internet, maar kan ook in CD- en DVD-skywe asook ander formate uitgegee word. Die lees van e-boeke kan met ’n gewone rekenaar of tabletrekenaar geskied. ʼn Spesialistoestel het ook intussen ontwikkel, ʼn draagbare boekleestoestel genoem ʼn e-boekleser of e-leser, soos byvoorbeeld die Sony EReader, Barnes & Noble Nook, Kobo eReader en Amazon Kindle. Die toestelle poog om die ervaring by die lees van ʼn gedrukte boek na te maak.
Inligtingsontploffing[wysig | wysig bron]
Deur die 20ste eeu het biblioteke te make gehad met ʼn toenemend verhoogde tempo van publikasies, ook die inligtingsontploffing genoem. Die opkoms van elektroniese publisering en die internet het tot gevolg dat heelwat nuwe inligting nie in gedrukte boeke verskyn nie, en eerder aanlyn deur ʼn digitale biblioteek, op CD-ROM of in E-boekformaat beskikbaar gestel word. ʼn Aanlynboek is ʼn e-boek wat aanlyn via die internet bekom kan word.
Hoewel heelwat boeke digitaal uitgegee word, is meeste digitale weergawes nie vir die publiek beskikbaar nie, en daar is ook geen afname aan die tempo van papierpublikasies nie.[23] Daar bestaan nietemin pogings om boeke binne die publieke domein om te skakel na ʼn digitale formaat vir onbeperkte verspreiding en beskikbaarheid. Aan die spits van die pogings staan Project Gutenberg in samewerking met Distributed Proofreaders.
Nuwe ontwikkeling rondom boekpublisering sorg ook vir veranderings in die eeu oue bedryf. Tegnologie soos DOA of "druk-op-aanvraag" wat dit moontlik maak om selfs net een boek op ʼn slag te druk, lei tot heelwat makliker en goedkoper selfpublikasie. Op-aanvraag-publisering bemagtig uitgewers, deur hoë bergingskoste te vermy, om boeke met lae verkope in druk te hou eerder as om dit as uit druk uit te verklaar.
Boekontwerp[wysig | wysig bron]
Boekontwerp is die kuns waarby die inhoud, styl, formaat, ontwerp en volgorde van die verskeie komponente van ʼn boek saamgebring word tot ʼn geheel. Volgens Jan Tschichold is boekontwerp, hoewel deesdae meestal vergete, metodes en reëls wat deur die eeue ontwikkel is en waarop nie verbeter kan word nie. Hy noem verder dat om die perfekte boek uit te gee, hierdie reëls weer in die lewe geroep en toegepas moet word. Richard Hendel beskryf boekontwerp as ʼn misterieuse onderwerp en verwys na die behoefte tot ʼn konteks om te verstaan wat dit beteken.
Afmetings[wysig | wysig bron]
Die afmetings van ʼn moderne boek is geskoei op die afdrukarea van ʼn gewone platpers. Die setselblaaie word op so ʼn manier in ʼn raamwerk vasgeklamp dat met die druk daarvan op ʼn papiervel met die afmetings van die pers, die blaaie in die regte volgorde en met die regte kante na bo sal wees na die vel gevou en afgekant is. Algemene boekgroottes volgens hoe die katern gevou is:
- Folio (fo): Eenmaal inmekaargevoude vel papier, vier bladsye (ongeveer 50 x 32 cm)
- Kwarto (4to): Tweemaal inmekaargevoude vel papier, agt bladsye (ongeveer 32 x 25 cm)
- Oktavo (8vo): Driemaal inmekaargevoude vel papier, 16 bladsye (ongeveer 25 x 16 cm). Dit is die mees algemene formaat vir hedendaagse hardebandboeke.
- Duodesimo (12mo): So gevou dat 24 bladsye verkry word (ongeveer 18 cm hoog)
- Sexto-decimo (16mo): Viermaal inmekaargevoude vel papier, 32 bladsye (ongeveer 15 cm hoog)
Groottes kleiner as 16mo:
- 24mo: ongeveer 13 cm hoog.
- 32mo: ongeveer 12 cm hoog.
- 48mo: ongeveer 10 cm hoog.
- 64mo: ongeveer 8 cm hoog.
Die grootste nog bestaande Middeleeuse manuskrip ter wêreld is die Codex Gigas van 93 x 50 x 22 cm. Die grootste boek ter wêreld is van steen en kan besigtig word in Kuthadaw Pagode in Bruma.
- ↑ Curtis, George (2011). The Law of Cybercrimes and Their Investigations. p. 161.
- ↑ The Plot Twist: E-Book Sales Slip, and Print Is Far From Dead. The New York Times (22 September 2015). URL besoek op 8 Junie 2016.
- ↑ 3,0 3,1 Philippa, M. e.a. (2003-2009). boek (nl). Etymologisch Woordenboek van het Nederlands. URL besoek op 7 Junie 2016.
- ↑ Philippa, M. e.a. (2003-2009). boekstaven (nl). Etymologisch Woordenboek van het Nederlands. URL besoek op 7 Junie 2016.
- ↑ Philippa, M. e.a. (2003-2009). beuk (nl). Etymologisch Woordenboek van het Nederlands. URL besoek op 7 Junie 2016.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 Avrin, Leila (1991). Scribes, script, and books: the book arts from antiquity to the Renaissance. New York, New York: American Library Association; The British Library. ISBN 978-0-8389-0522-7.
- ↑ Bischoff, Bernhard (1990). Latin palaeography antiquity and the Middle Ages. Dáibhí ó Cróinin. Cambridge: Cambridge University Press. p. 11. ISBN 0-521-36473-6.
- ↑ Dard Hunter (1978). Papermaking: History and Technique of an Ancient Craft New ed. Dover Publications. p. 12.
- ↑ Frances Young, Lewis Ayres, Andrew Louth, Ron White, ed. (2004), The Cambridge History of Early Christian Literature, Cambridge University Press, p. 8–9
- ↑ Theodore Maynard (1956.), Saint Benedict and His Monks., Staples Press Ltd, p. 70–71.
- ↑ Martin D. Joachim (2003.), Historical Aspects of Cataloguing and Classification, Haworth Press, p. 452
- ↑ Edith Diehl (1980), Bookbinding: Its Background and Technique., Dover Publications, p. 14–16
- ↑ 13,0 13,1 Bernhard Bischoff, Latin Palaeography
- ↑ Paul Saenger (1997), Space Between Words: The Origins of Silent Reading, Stanford University Press
- ↑ W. Durant (1950), The Age of Faith, p. 236
- ↑ S.E. Al-Djazairi (1996), The Golden Age of Islamic Civilization, p. 200
- ↑ 17,0 17,1 Edmund Burke (Junie 2009). "Islam at the Center: Technological Complexes and the Roots of Modernity". Journal of World History. University of Hawaii Press. 20 (2): 165–186 [43]. doi:10.1353/jwh.0.0045.
- ↑ Johs. Pedersen (1984), The Arabic Book, Princeton University Press, p. 59
- ↑ Clapham, Michael, "Printing" in A History of Technology, Vol 2. From the Renaissance to the Industrial Revolution, edd. Charles Singer et al. (Oxford 1957), p. 377. Cited from Elizabeth L. Eisenstein, The Printing Press as an Agent of Change (Cambridge University, 1980).
- ↑ Brockhaus voraussichtlich in Zukunft nur noch online, golem.de, http://www.golem.de/0802/57656.html, besoek op 8 Maart 2011
- ↑ Google zählt weltweit rund 130 Millionen Bücher, Nachrichtenagentur, http://www.dernewsticker.de/news.php?id=192540&i=akrpnf, besoek op 5 Augustus 2010
- ↑ Bill Bradley, An E-Book is an electronic book, http://www.builderbill-diy-help.com/what-is-an-ebook.html
- ↑ Bowker Reports Traditional U.S. Book Production Flat in 2009, https://web.archive.org/web/20120128205430/http://www.bowker.com/index.php/press-releases/616-bowker-reports-traditional-us-book-production-flat-in-2009