Geldsoorte van die Kaapkolonie
Die muntgeskiedenis van die Kaapkolonie bevat drie periodes. Die eerste, die Nederlandse koloniale periode loop vanaf 1652 tot die begin van die tweede Britse besetting (1806). Gedurende hierdie periode gebruik die Kaap dieselfde geldsisteem as Nederland en sy kolonies. Die tweede periode loop van die begin van die tweede Britse besetting (1806) tot die herroeping van die rijksdaalder notas in 1824. Gedurende hierdie periode gebruik die Kaap beide die Nederlandse geldsisteem en die Britse geldsisteem. Die derde periode is die Britse koloniale periode wat vanaf 1824 geloop het totdat Suid Afrika sy eie munte in 1923 gekry het. Gedurende die begin van hierdie periode is die ou Nederlandse geld herroep en die Kaap het Britse geld gebruik.
Nederlandse kolonie[wysig | wysig bron]
| Geldreken in 17de en 18de eeu Nederland | ||
|---|---|---|
| 16 penning | = 1 stuiwer | |
| 20 stuiwer | = 1 gulden | |
In 1652 is die Nederlandse Kaapkolonie deur Jan van Riebeeck gestig. Tydens die VOC se dae is gulden, stuiwer en pennings deur boekhouers in Amsterdam gebruik. Daar was 16 pennings in een stuiwer en 20 stuiwers in een gulden.[1]:vi Die gulden was ongeveer twee Engelse sjielings (R 0,20) werd.[2]:252 Hierdie wisselkoers het tot 1967 geduur. Daar was geen een-tot-een ooreenkoms tussen rekenkunde en munte nie en ook was daar geen penning munte nie: die kleinste munt is die doit (vier pennings). In 1694 is die muntsisteem oor die sewe provinsies gestandaardisser. Van daardie datum af, is die munte uit elke provinsie dieselfde behalwe die wapen van die provinsie maar nogtans is die wisselkoers tussen goud en silwer munte nie vasgestel nie; hulle het gewissel in ooreenstemming met die relatiewe prys van goud en silwer. Verdere verordeninge is deur die Nederlandse staatsgeneraal is in 1710, 1720 en 1730 gepubliseer om die verslag van munte in die sewe provinsies te reguleer.
| Lys van Nederlandse munte tydens die 17de en 18de eeu | |||
| Munt | Metaal | Waarde (stuiwer)[2] |
Gewig (g)[2] |
|---|---|---|---|
| Goue rijder[Nota 1] | goud | 280 | 10,00 |
| Goue dukaat[Nota 1] | goud | 100 | 3,51 |
| Riksdaalder[Nota 1] | silwer | 52 | 29,03 |
| Leeuendaalder[Nota 1] | silwer | 42 | 27,68 |
| Daalder | silwer | 30 | 20,68 |
| Florijn | silwer | 28 | 17,3 |
| Silwer Dukaat | silwer | 50 | 28,25 |
| Silwer Rijder | silwer | 63 | 32,78 |
| Drie Gulden | silwer | 60 | 31,68 |
| Gulden | silwer | 20 | 10,61 |
| Schelling | silwer | 6 | 4,95 |
| Doit | koper | 1⁄8 in Nederland 1⁄4 in Oost Indies |
2,0 |
Notas
Tydens die laaste helfte van die agtiende eeu is min silwermunte deur die verskillende Nederlandse provinsies geslaan, maar heelwat silwermunte is in die Spaanse kolonies in Amerika geslaan. Hierdie munte, veral die agt-real-munt of Spaanse peso word dwarsdeur die wêreld gebruik. Aangesien baie vreemde skepe saam met die Nederlandse skepe verversings by die Kaap gekry het, kom sulke munte in die Kaap in sirkulasie.
Die verskillende provinsies het ook munte namens die VOC geslaan. Hierdie munte, wat bedoel is vir gebruik in die Nederlands Oos-Indië is met die letters "VOC" gestempel. Al is die VOC doit dieselfde grootte as the Nederlandse doit, is daar slegs vier doite in een stuiwer in die Nederlands Oos-Indië in plaas van agt doite in die stuiwer in Europa. Hierdie verskil is geregverdig deur die vervoerkoste van die muntstukke tussen Nederland en die Verre-Ooste.[2]:153
| 17de en 18de eeue silwermunte uit Nederland en die Nederlandse Indies | |||||||||
| |||||||||
In 1782 het die VOC hul laaste dividend betaal en hulle het ook papiergeld (die Ryksdaalder) gedruk. Hierdie papiergeld is teen die VoC se kapitaal gewaarborg.[3]:104,108
Tweede Britse besetting[wysig | wysig bron]
Op 6 en 7 Januarie 1806 het die Britse magte onder die bevel van Luitenant Generaal sir David Baird die Kaapkolonie by Melkbosstrand ingeval en op 10 Januarie 1806 is Kaapstad aan die Britte oorhanding. Volgens die Articulen van Capitulatie bly papiergeld in sirkulasie. Die staatseiendom is aan die Britte oorhanding en word die waarborg vir die papiergeld.[4] As gevolg van skepe van verskeie lande wat in Kaapstad verversings gekoop het, is verskeie geldsoorte in sirkulasie. Dus het Baird 'n proklomasie gemaak om the waarde van verskeie munte in die kolonie te vas te stel. Invoer en uitvoer van goud en silwer munte met 'n bedrag hoër as tien Britse pond was ook verbode.
| Munt | Skillings | Stuivers | Sterling | Metaal | gewig |
|---|---|---|---|---|---|
| Ghienie (guinea) | 44 | 264 | £1.2.0 | goud | 8.35 g[5] |
| Doubloons (16 Spaanse dollars) | 160 | 960 | £4.0.0 | goud | 27.1 g[6] |
| Johanna (8 Spaanse dollars) | 80 | 480 | £2 | goud | 28,7 g[7] |
| Sequin uit Venesie | 19 | 114 | 9s 6d | ||
| Dukaat [rijksdaalder] | 19 | 114 | 9s 6d | silwer | 27,9 g[8]:121 |
| Goue mohur (15 rupees) | £1.17.6 | goud | 11,66 g[9] | ||
| Pagoda | 16 | 96 | 8s 0d | goud | |
| Spaanse dollar (of piece of eight) | 10 | 60 | 5s | silwer | 27.1 g[10] |
| Roepee | 5 | 30 | 2s 6d | silwer | 11,66 g[11] |
| Engelse sjieling | 2 | 12 | 1s | silwer | |
| Koper munt (Doit?) | 2 | 2d | koper |
Met die Kongres van Wene (1815) word die Kaap 'n Britse kolonie.
Britse kolonie[wysig | wysig bron]
| Britse geldreken voór 1971 | ||
|---|---|---|
| 12 pennies | 1 sjieling | |
| 20 sjieling | 1 pond | |
Tussen 1758 en 1816 is min munte in die Verenige Koninkryk geslaan. In sommige jare is Spaanse agt real munte oorgestempel met die Britse waarde. In 1816 is die muntsisteem hervorm, die ghienie (wie se waarde met die goudprys gewissel het) is deur 'n goue pond (of sovereign) vervang met 'n vaste waarde van 20 sjielings. Nuwe silwer munte is geslaan en dwarsdeur die Britse ryk versprei.[13]
Die Britse munte in omloop vanaf 1824 is
| Munt | Metaal | gewig |
|---|---|---|
| Sovereign | goud | 7,98 g |
| Halwe sovereign | goud | 3,99 g |
| vyf sjielings (of kroon) | silwer | 28,3 g |
| halfkroon | silwer | 14,14 g |
| floryn (2/-)(vanaf 1849) | silwer | 11,31 g |
| sjieling | silwer | 5,66 g |
| ses pennies | silwer | 2,83 g |
| drie pennies (tickie) | silwer | 1,41 g |
| een pennie | koper | 18,8 g (tot 1859) 9,4 g (vanaf 1860) |
| halwe pennie | koper | 9,4 g (tot 1859) 5,67 g (vanaf 1860) |
| kwart pennie of oort | koper | 4,7 g (tot 1859) 2,9 g (vanaf 1860) |
In 1849 is die twee sjieling munt vir die eerste maal gestempel. Tussen 1892 en 1900 is hierdie muntsisteem deur die Zuid-Afrikaansche Republiek gebruik en tussen 1923 en 1961 is dit deur die Suid-Afrikaanse Reserwebank gebruik. Al gebruik die Kaap Britse munte gedurende hierdie periode, kry die drie pennie munt sy eie Suid-Afrikaanse naam – die "'tiekie". Die woord "tiekie" kom van die Maleis woord "tiga" of "drie".[14]
Toe die Kaapkolonie in 1806 deur die Britte oorgeneem is, is die papiergeld in omgang deur die Kaapse bates van die Bataviese regering gewaarborg. Vanaf 1824 begin die Britse regering om die Spaanse munte deur die hele Britse Ryk met Britse munte te vervang. In die Kaap geld dit ook vir rixdaalers. Tussen 1806 en 1824 het die waarde van die Bataviese waarborg gedaal en in 1825 is die rixdaaler net 1/6 (R0,15) werd in plaas van die vier sjilings (R0,40) in 1806.[3]:158-9
In 1815 is die eerste Suid-Afrikaanse munte gestempel – Rev John Campbell, 'n Skotse sendeling het die munt van tekenmunte gereel vir gebruik in Griekwastad. Die waarde van hierdie munte was 1⁄4 pennie, 1⁄2 pennie, 5 pennies en 10 pennies. In latere jare het verskeie mense ook tekens gestempel.[14]:18,19 Die mees bekende van hierdie tekens is die tekens van Strachan en kie wat gestempel is vir gebruik in Starchan en kie se winkels in Griekwaland-Oos.[12] (LW - Vanaf 1879 is Griqualand-Oos 'n gedeelte van die Kaap Kolonie).
Bibliografie[wysig | wysig bron]
- Pretorius, Fransjohan: Munte in omloop in die Kaap in die VOC se tyd. Terugblik. In: Die Burger, 3 Januarie 2024
Verwysings[wysig | wysig bron]
- ↑ Krzesinki-de Widt, Annemarie (2002). Die Boedelinventarisse van erflaters in die Distrik Stellenbosch: 1679–1806 (PDF). Stellenbosch: Stellenbosch Museum.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 (nl) van Gelder, Enno (1970). De Nederlandse Munten. Utrecht/Antwerpen: Het Spectrum.
- ↑ 3,0 3,1 (en) Hofmeyr, J.H. (1936). Newton, A.P.; Benians, E.A.; Walker, E.A. (reds.). The Cambridge History of the British Empire, Volume VIII. Cambridge Univeristy Press.
- ↑ Soos in die Kaapsche Courant van 11 Januarie 1806 gepubliseer
- ↑ "Guinea" (in Engels). Llantrisant, Wales: Royal Mint. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 8 Mei 2020.
- ↑ "Spanish Gold: Introduction" (in Engels). Notre Dame, Indiana: Department of Special Collections, University of Notre Dame. 2004. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 30 Augustus 2018.
- ↑ "Brazil 12800 Reis KM# 139 1727–1733" (in Engels). Numismatic Guaranty Corporation. 2016. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 23 Julie 2016.
- ↑ (nl) van Beek, Bert; Jacobi, Hans; Scharloo, Marjan (1984). Geld dor die eeuwen heen – Geschiedenis van het geld in de Lage Landen. Amsterdam: Pampus Associates. ISBN 90-9000677-X.
{{cite book}}: AS1-onderhoud: meer as een naam (link) - ↑ "India-British Mohur KM# 496 1877–1891" (in Engels). Numismatic Guaranty Corporation. 2016. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 23 Julie 2016.
- ↑ "Mexico 8 Reales KM# 109 1791–1808/7" (in Engels). Numismatic Guaranty Corporation. 2016. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 17 Junie 2014. Besoek op 23 Mei 2016.
- ↑ "India-British Rupee KM# 450.3 1835" (in Engels). Numismatic Guaranty Corporation. 2016. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 23 Julie 2016.
- ↑ 12,0 12,1 Balson, Scott. "The Strachan and Co coins, South Africa's equivalent of the Widow's Mite?" (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 4 Desember 2016.
- ↑ (en) Seaby, Peter. Seaby's Standard Catalogue 1972 – British Coins. Londen: Seaby's Numismatic Publications Ltd.
- ↑ 14,0 14,1 (en) Rosenthal, Eric (1967). From Barter to Barclays. Johannesburg: Barclays Bank DCO. p. 14.