Gunnar Sønsteby

Gunnar Sønsteby
Gunnar Sønsteby in 2008
Gebore	Gunnar Fridtjof Thurmann Sønsteby 11 Januarie 1918 Rjukan, Noorweë
Sterf	10 Mei 2012 (op 94) Oslo, Noorweë
Nasionaliteit	Noorweë
Beroep	Weerstandsvegter
Bekend vir	Leier in Noorse weerstand teen die Duitse besetting
Eggenoot	Anne-Karin
Kinders	3
Ouer(s)	Margit en Gustav Sønsteby

Gunnar Fridtjof Thurmann Sønsteby DSO (11 Januarie 1918 – 10 Mei 2012) was 'n lid van die Noorse weerstandsbeweging tydens die Duitse besetting van Noorweë in die Tweede Wêreldoorlog. Bekend onder die bynaam "Kjakan" ("Die Ken") en as "Agent No. 24", was hy die mees hoogs gedekoreerde burger in Noorweë, insluitend die enigste persoon wat die Oorlogskruis met drie swaarde beloon is, Noorweë se hoogste militêre toekenning.

Vroeë lewe en opvoeding

Gebore in Rjukan, in Telemark, was hy die seun van Margit en Gustav Sønsteby. As seun het hy dit geniet om saam met sy skoolmaats in die berge rondom Rjukan te stap, van wie baie later saam met hom lede van die Weerstand geword het. Hy het die huidige Rjukan videregående skole bygewoon en 'n eksamen artium behaal. Onder die lede van sy gradueringsklas in 1937 was latere Weerstandvegters soos Knut Haugland, Halvor Rivrud, Olav Skogen, Leif Nilsen, Rolf Solem, Turjus Aarnes, Knut Berge en Einar Nordgaard.

Nadat hy aan die gimnasium gegradueer het, het hy na Oslo verhuis, waar hy aan die Otto Treiders Besigheidsskool studeer het. Die volgende jaar het hy sosiale ekonomie aan die Universiteit van Oslo begin studeer. Terwyl hy in Oslo was, het hy ook sy verpligte militêre diensplig uitgevoer en in 'n reeks poste gewerk.

Tweede Wêreldoorlog

Vroeë weerstandsaktiwiteite

Sønsteby het as rekenmeester gewerk toe die Duitsers Noorweë in 1940 beset het. Noorweë se gereelde gewapende magte het op 10 Junie 1940, ná twee maande se gevegte, oorgegee en die land is daarna deur die Duitsers beset. Hy het vinnig by die Noorse Weerstandsmagte in Østlandet aangesluit. Hy het in Philip Hansteen se skimaatskappy geveg. Hy was ook betrokke by die ondergrondse pers.

In 1941 is hy ingebring in die geheime Britse militêre eenheid genaamd Special Operations Executive (SOE) by hul kantoor in Stockholm. Hy het "Agent 24" in die SOE geword. Terwyl hy in 1942 in Stockholm op diens was, is hy deur die Sweedse polisie geïnterneer en vir drie maande gevange geneem, maar het daarin geslaag om hulle te oortuig dat hy nie dieselfde Gunnar Sønsteby is na wie hulle gesoek het nie. Terug in Noorweë in 1943 is hy deur die Gestapo gevang, maar het daarin geslaag om te ontsnap en na Swede te vlug. Vandaar is hy na Brittanje gestuur, waar hy in Junie daardie jaar ingeskryf het by die Norwegian Independent Company 1, bekend in Noorweë as Kompani Linge of Linge Company, wat gestig is om deel te neem aan Brits-geleide operasies in Noorweë, om die Noorse Weerstandsbeweging te organiseer, opdrag te gee en te lei, om as skakel tussen die tuisfront en die buitewêreld te dien, en om intelligensiewerk te verrig. In Oktober het hy in Noorweë met 'n valskerm geland en 'n leier van die Milorg-groep geword. In daardie selfde maand het hy ook hoof geword van die nuutgestigte Oslo-bende, 'n sabotasiegroep, wie se ander lede Andreas Aubert, Viggo Axelsen, Gregers Gram, Henrik Hop, William Houlder, Max Manus, Martin Olsen, Arthur Pevik, Birger Rasmussen, Tor Stenersen en Edvard Tallaksen was. Die Britse historikus William Mackenzie het die Oslo-bende “die beste groep saboteurs in Europa” genoem.

Sabotasie

Na saboteuropleiding in Engeland in 1943, het hy die kontak vir alle SOE-agente in Oos-Noorweë en hoof van die Norwegian Independent Company 1-groep in Oslo geword. Hierdie groep het verskeie skouspelagtige dade van sabotasie uitgevoer; onder meer smokkel hulle drukplate uit vir die druk van Noorse krone van die Noorweegse Sentrale Bank na die ballingskapregering in Londen en blaas die kantoor vir Noorse dwangarbeid op, waardeur die Nazi's se plan om jong Noorweegse mans na die Oosfront te stuur stopgesit is.

Sønsteby se bende het ook die "Mardonius"-aksie uitgevoer en verskeie skepe in die Oslo-hawe opgeblaas in April 1943. Hulle het ook Kongsberg-munisiefabriek in September 1944 aangeval en gewere en noodsaaklike masjiengereedskap vernietig. Daarbenewens het hulle verskeie leidende figure in die besettingsmagte vermoor, insluitend die Nazi-polisiehoof in Noorweë, Karl Marthinsen.

Ander aksies het die diefstal van 75 000 rantsoenboeke ingesluit, wat toegelaat het dat druk op owerhede geplaas word, wat 'n dreigende besnoeiing van rantsoene stopgesit het; die vernietiging van swaelsuurvervaardigingsfasiliteite in Lysaker; vernietiging of ernstig beskadiging van meer as 40 vliegtuie, en verwante toerusting wat by 'n tremmaatskappy-depot in Korsvoll herstel word; vernietiging van 'n spoorweglokomotief wat by Skabo herstel was; vernietiging van 'n aantal Bofors-kanonne, 'n veldkanon en noodsaaklike masjiengereedskap by die Kongsberg-wapenfabriek; en begin 'n groot brand in 'n oliebergingsdepot by die Oslo-hawe wat groot hoeveelhede olie en ander spesialissmeermiddels vernietig het. Na D-dag het Sønsteby grootliks daarop gekonsentreer om Noorse spoorweë te saboteer, en sodoende verhoed dat Duitse versterkings teruggeskuif word na die voorste linie. Sy span het ook in 1945 die Duitse vervoerskip Donau buite Drøbak gesink.

Vermoming en wegkruip

Met sy bedrywighede in besette gebied, en hoog op die Gestapo-lys van gesoekte mans, het Sønsteby 'n meester van vermomming geword. Hy het onder 30 tot 40 verskillende name en identiteite geopereer, en die Duitsers het sy regte naam nie verkry tot naby die einde van die oorlog nie. Hulle kon hom nooit vang nie. Sy doodsberig in Aftenposten skryf sy vermoë om arrestasie te ontwyk aan "vindingrykheid, geluk, intuïsie," en "so 'n heel gewone voorkoms dat hy skaars opgemerk is as hy met sy fiets deur Oslo se strate gery het."

Sønsteby het self sy vermoë om deur die oorlog te kom sonder om gevange geneem te word, verduidelik aan sy vermoë om baie van sy aksies self uit te voer en oor sy vermoë om vir sy eie ID-dokumente te reël. Hy het 20 tot 30 plekke gehad waar hy oornag het, baie vir net een nag op 'n slag, en het nooit een van hulle vir meer as 'n paar maande gebruik nie. Om opsporing te vermy, het hy byna daagliks van woonstel na woonstel getrek. Een van sy wegkruipplekke was bo 'n bakkery. "As ek by die bakkerswinkel kom, het ek altyd na die meisie gekyk wat brood verkoop. As sy 'n spesiale gesig gee, sou ek weet die Duitsers is daar. Ek sou omdraai," het Sønsteby later gesê. Aftenposten het hom beskryf as met “senuwees van staal” en hy het self gesê hy het ’n sterk sielkundige samestelling van sy ouers geërf het. "Ek was so koud," het hy eenkeer gesê, "dat ek een of ander tyd nie gereageer het soos ek moes nie." Gedurende die laaste ses maande van die oorlog het hy te alle tye 'n handgranaat gedra, sodat hy selfmoord kon pleeg indien hy gearresteer word. Eers aan die einde van die oorlog, het hy verduidelik, het hy angs begin ervaar.

Sønsteby was 'n "meestervervalser wat die handtekening van die Nazi-polisiehoof Karl Marthinsen kon namaak."

Sønsteby se pa is deur die Gestapo gearresteer en aangehou tot Desember 1944.

Sluipmoorde op informante

Toe Sønsteby 80 jaar oud was, het hy gesê "Natuurlik is verkeerde besluite geneem, ook deur die Weerstandsbeweging. Maar 'n mens moet onthou dat daar oorlog aan die gang was. Dit het wel gebeur dat ons moes doodmaak sonder om seker te wees dat die betrokke persoon 'n informant is. Maar die besluite was korrek - daar en dan."

Na-oorlogse aktiwiteite

Die Nazi's het op 8 Mei aan Noorweë onttrek, en op 13 Mei het Sønsteby die optog gelei toe kroonprins Olav, die eerste lid van die koninklike familie wat uit ballingskap in Londen teruggekeer het, in Oslo aangekom het. Op 7 Junie het Sønsteby as lyfwag vir die kroonprins en sy gesin gedien by die tuiskoms van die res van die koninklike familie, insluitend koning Haakon.

Ná die bevryding van Noorweë het hy werkaanbiedinge van beide die Britse en Noorse intelligensiedienste geweier. “Ek wou nie meer oorlog hê nie,” het hy verduidelik. "Ek het genoeg gehad. Ek het vyf jaar van my lewe verloor." In plaas daarvan het Sønsteby in die herfs van 1945 na Boston verhuis, waar hy by 'n staatsaankopesentrum in New York gewerk het en aan 'n uitvoerende studieprogram by Harvard Business School deelgeneem het. Hy het vir Standard Oil (Esso) gewerk. In 1949 het hy na Noorweë teruggekeer, waar hy verskeie belangrike poste in private besigheid beklee het. Later het hy ook by die Noorse Tuisfrontmuseum gewerk.

Deur die jare na die oorlog en veral ná sy aftrede het Sønsteby baie lesings gegee in 'n poging om die lesse van die Tweede Wêreldoorlog aan toekomstige geslagte oor te dra. Sy credo, het hy gesê, was soos volg: "Solank as wat ek lewe, sal ek die belangrike feite vertel. Die historici kan ontleed, maar ek was daar." Harald Stanghelle het in 2018 geskryf dat Sønsteby vir baie jare 'n "lewende oorlog-ensiklopedie" was wat gehelp het om te dien as "'n doeltreffende politieke entstof teen alle vorme van fascisme" en wat, hoewel "feitelik georiënteerd en nugter", kwaad kon word in debatte vir persone wat probeer het om demokrasieë met outokrasieë gelyk te stel en 'n min geduld gehad het met historiese joernaliste en geskiedkundiges. Terselfdertyd het hy sy eie persoonlike bydraes tot die oorlogspoging tot die minimum beperk en gesê dat die handelsmarines 'n groter rol in Noorweë se stryd teen die Nazi-besetters gespeel het.

Twee dae voor Sønsteby se dood het die Noorweegse minister van finansies, Sigbjørn Johnsen, 'n standbeeld van Sønsteby by Rjukan torg onthul en gesê: "Gunnar Sønsteby is 'n groot held wat sy lewe gewaag het sodat ons ons vryheid en ons demokrasie kan wen".Sønsteby is op 10 Mei 2012 op die ouderdom van 94 oorlede na 'n lang siekbed.

Gunnar Sønsteby het drie dogters gehad saam met sy vrou, Anne-Karin. Hy is oorleef deur sy vrou en dogters ten tyde van sy heengaan in 2012. Daarbenewens het twee van sy kleinkinders, Jonas en Magnus, tydens sy begrafnis, oor hul herinneringe met hom gepraat.

Eerbewyse en toekennings

Kaptein (Kaptein) Sønsteby is die enigste persoon wat die Oorlogskruis met Drie Swaarde (meer behoorlik bekend as "Oorlogskruis met swaard en twee swaarde") bekroon is. Al drie toekennings is in 1946 gemaak. Sy bykomende erkennings sluit die volgende in:

• In 1945 is Sønsteby met die Britse Distinguished Service Order (DSO) en die US Medal of Freedom met Silwerpalm beloon.
• In 2001 is die American-Scandinavian Foundation se kultuurtoekenning aan hom toegeken.
• Op 13 Mei 2007 is 'n standbeeld van hom op Solli plass in Oslo opgerig. Die standbeeld is deur Per Ung gebeeldhou en beeld 'n 25-jarige Sønsteby uit wat langs sy fiets staan. Die standbeeld is deur koning Harald van Noorweë onthul.

• Pole het in 2007 die Medal Pro Memoria aan hom toegeken.
• Op sy 90ste verjaardag op 11 Januarie 2008 is hy vereer met 'n onthaal by Akershus-vesting wat deur koning Harald V van Noorweë en die ander lede van die koninklike familie bygewoon is.
• In 2008 was hy die eerste nie-Amerikaner wat die United States Special Operations Command Medalje bekroon is.
• Daar is monumente vir hom in Oslo (by Solli Plass) en in Rjukan.

• In November 2011 is 'n portret van Sønsteby deur Ross Kolby by Noorweë se Weerstandsmuseum in Oslo onthul. Dit word permanent in Sønsteby se laaste kantoor by Akershus-vesting uitgestal.

Na sy dood

’n Staatsbegrafnis vir Sønsteby is op 25 Mei 2012 in die Oslo Domkirke gehou. Vier-en-twintig soldate van Hans Majestet Kongens Garde het 'n erewag gesorg, terwyl die diens deur die Koning van Noorweë, die Eerste Minister van Noorweë, huidige en sewe vorige Ministers van Verdediging, en die Hoof van Verdediging bygewoon is. Elizabeth II van die Verenigde Koninkryk is deur 'n krans verteenwoordig. Verskeie ambassades in Noorweë was verteenwoordig, insluitend die Verenigde State se ambassadeur in Noorweë Barry B. White. Die draers was ses offisiere, in teenstelling met die norm om soldate te gebruik wat uit die King's Guard opgeroep is, en terwyl hulle die kis uit die kerk gedra het, het vier Lugmag F-16's 'n verbyvlug gedoen.

'n Boek van medelye by Weermagmuseum in Oslo, is op 11 Mei 2012 vir die publiek geopen.

Gedenkfonds

Die stigting van 'n Gunnar Sønstebye-gedenkfonds is 'n halfjaar voor sy dood bespreek. Die Fonds is geskep met skenkings van Erling Lorentzen, Hans Hermann Horn en die Inge Steensland-stigting. Die Fonds bied jaarliks 'n gedenkprys aan, die Gunnar Sønsteby-prys, wat bestaan uit 'n som geld en 'n miniatuur van Per Ung se standbeeld van Sønstebye in Studenterlunden. Die prys is vir die eerste keer op 5 Januarie 2012 toegeken. Die wenners het Per Edgar Kokkvold en Kristin Solberg (2015), Deeyah Khan en Trond Bakkevig (2016) en tien Noorse veterane (2017) ingesluit.

In populêre kultuur

Sønsteby se diens tydens die Tweede Wêreldoorlog word uitgebeeld in die film Number 24  [no] wat in Oktober 2024 in Noorweë begin het en in Januarie 2025 op Netflix begin stroom het.