Hendrik Tjaart van der Walt

H.T.J. van der Walt en sy tweede vrou, die weduwee Levina Susanna Lasya Kruger.

Hendrik Tjaart Johannes van der Walt (Graaff-Reinet, Kaapkolonie, 27 Augustus 1803 – Middelburg, Kaap, 4 Junie 1877) was mede-eienaar van die plaas Grootfontein waarop die Gereformeerde kerk Middelburg, Kaap, op 1 Desember 1860 gestig is en wat in later jare die tuiste van die Grootfontein-landboukollege geword het.

Ds. Louw du Plessis het in 1909 van hom geskryf (vry vertaal uit die Nederlands): "(Van der Walt) was een van die mense wat ’n mens vanself liefgehad het. ’n Mens het jou tot hom aangetrokke gevoel. Ernstig vroom was hy, maar baie beminlik; liefde was die hooftrek van sy karakter."

Herkoms en gesinslewe

Hendrik Tjaart van der Walt was ’n kleinseun van sy tak van die Van der Walts se stamouers, Gaele Andriesz van der Walt en Johanna Weyers. Sy vader was Nicolaas (Klaas) van der Walt (Kaapstad, 26 Desember 1756 – April 1811) en sy moeder Marie Jacoba (Marie) Coetzee (Piketberg, 29 Mei 1762 – Colesberg, 29 September 1849). Hendrik, die jongste van sy ouers se 10 kinders, se sibbes was Johanna Margaretha, Andries Johannes, Anna Martha, Hester Jacoba Kruger, Johannes Lodewicus, Nicolaas; Anna Maria du Plessis, Elizabeth Johanna, Renche Johanna en Susanna Sophia Coetzee.

Hy was twee keer getroud, eers met Martha Helena Lessing (17 Oktober 1806 – 3 Maart 1862) en daarna met die weduwee Levina Susanna Lasya Kruger (née Aucamp, Graaff-Reinet, 26 September 1813 – 1 Desember 1886). Al sy kinders is uit die eerste huwelik gebore, naamlik Nicolaas, Johannes Christiaan, Hendrik Tjaart Jacobus, Maria Jacoba Buys, Hester Duvenhage, Martha Johanna Levina Pretorius, Lasya Susanna Vorster (eggenote van ds. C.J.H. Vorster en moeder van ds. L.P. Vorster) en Lasya Francina Vorster. Hy het ook vyf stiefdogters en vier stiefseuns gehad.

Voor aansluiting by die Gereformeerde Kerk

Hendrik van der Walt se vader, Klaas, het reeds omstreeks in 1798 op die plaas Grootfontein gewoon in die dae toe dit 3 800 hektaar beslaan het. Die eerste amptelike registrasie het eers in 1836 plaasgevind toe dit aan Hendrik en sy broer Nicolaas as erfpaggrond toegeken is. Hulle het wel lank voor dié datum op die plaas gewoon, want die oorspronklike opstel, die huidige museum, is al in 1827 opgerig. Omstreeks die Tweede Vryheidsoorlog en nog ’n ruk lank daarna was dit ’n kamp vir Britse soldate.

Hy was geruime tyd ouderling van die NG gemeente Middelburg, Kaap, hoewel hy teen die rigting van die NG Kerk gekant was. Volgens ds. Du Plessis kon hy sy werk as ouderling doen omdat die destydse leraar van Middelburg, ds. William Murray, "zeer verstandig handelde" en in pad gestaan het van die Doppers in die gemeente se midde nie. "Bovendien had hij Br. Van der Walt innig lief en bezocht hem nog een paar dagen voor zijn dood."

Ds. Postma se besoek aan Grootfontein

Die opstal op die plaas Grootfontein wat aan Van der Walt en C.H.J. Vorster behoort het en waarop die Gereformeerde kerk Middelburg, Kaap, gestig is. Die gebou staan vandag op die perseel van die Landboukollege Grootfontein. Die destydse eienaar, broer S.W. Vorster, het dit in 1867 herbou soos dit nou lyk nadat dit in 1827 opgerig is.

Op 21 Januarie 1860 het ds. Dirk Postma die Gereformeerde kerk Burgersdorp as eerste gemeente van dié kerkverband in die Kaapkolonie gestig. Die beswaarde lidmate van Middelburg het van sy besoek verneem en 'n deputasie is gestuur na die plaas Roosterhoek (sedert 1872 binne die grense van die gemeente Steynsburg) met die versoek aan ds. Postma om ook hier aan hulle 'n besoek te bring. Ds. Louw du Plessis skryf in 1909 Van der Walt het ds. Postma genooi om na Middelburg te kom. So het dit gebeur dat hy in Februarie 1860 'n groot byeenkoms van vriende en vyande op die plaas Grootfontein, waarvan C.J.H. Vorster (1795–1890) en Hendrik Tjaart van der Walt die eienaars was, toegespreek het. Vorster was die vader van Louis Petrus Vorster (1822–1867), vader van ds. C.J.H. Vorster (1843–1899), wat getroud was met Van der Walt se dogter Lasya Susanna Vorster, die ouers van die predikant en Volksraadslid ds. Louis Vorster.

Volgens getuienis van tydgenote, soos opgeteken in De Vijftigjarige Feestviering te Middelburg, K.P., wou 'n groot aantal lidmate toe al hê dat ds. Postma hulle sou herstig as 'n Gereformeerde kerk, maar omdat hy gevrees het vir 'n oorhaastige besluit wat hulle later kon berou, was sy raad aan hulle om so 'n stap nie op daardie tydstip te doen nie, maar "weest voorzichtig en nuchter!" Dit ten spyt het vyf gesinne tog by hierdie geleentheid as lidmate van die Gereformeerde Kerk ingeskryf. Voornemende lidmate van die kerk het deeglik besef watter toekoms van opoffering, selfverloëning en stryd op hulle gewag het. Hulle het nie blindelings op die ingewing van die moment 'n sprong in die duister gegee nie; daarom dat, toe dit op hulle neergereën het, hulle nie vir hoon en smaad teruggedeins het nie.

Stigting van GK Middelburg, Kaap

Elf maande later het ds. Postma weer gekom en op 1 Desember 1860 en is die Gereformeerde Kerk Middelburg gestig. Vir die destydse predikant van die plaaslike NG kerk, ds. William Murray, was dit 'n bedroewende ervaring. Hy was nog ongetroud en het ingewoon by Hendrik van der Walt, wat toe by die Gereformeerde Kerk aangesluit en tot ouderling verkies is. Die eerste notuleboeke van die kerkraad, tot 1869 toe die eerste predikant hier bevestig is, het nie bewaar gebly het nie.

Waardering

Ds. Du Plessis skryf van H.T.J. van der Walt: "De oude vader was van een lange en sterk gebouwde gestalte, met een helder blik, en van een vastberaden karakter, zeer minsaam en innemend. Met woord en daad was hij tot grooten zegen voor de nieuwe gemeente. Hij en zijne echtgenote behoorden tot de stillen in den lande, doch waren als schijnende lichten velen tot nut en den Hemelschen Vader tot verheerlijking. Hij stierf in goeden ouderdom." Ds. Du Plessis meld ook dat Van der Walt se seun Nicolaas ná hom as ouderling van Middelburg gedien het en sy skoonseun J. Vorster eers diaken van Middelburg was en later (1899) as predikant van Humpata gesterf het.

Bronne

• (af) Die Gereformeerde Vroueblad. 1959. Die Gereformeerde vrou 1859-1959. Potchefstroom: Potchefstroom Herald.
• (nl) Du Plessis, ds. L.J. in Cachet, prof. Jan Lion. 1909. Gedenkboek van het 50-jarig bestaan der Gereformeerde Kerk van Zuid-Afrika A.D. 1859–1909. Potchefstroom: A.H. Koopmans.
• (en) Hendrik Tjaart van der Walt se genealogiese besonderhede op die webtuiste geni.com. URL besoek op 5 April 2017.
• (af) 'n Beskrywing van die geskiedenis van die plaas Grootfontein op die webtuiste van die Van der Walt Bond Geargiveer 31 Julie 2016 op Wayback Machine. URL besoek op 6 April 2017.