Hetitiese pes
| Hetitiese pes / Hand van Nergal | |
|---|---|
 'n Kaart van die Hetitiese Ryk in die laat 14de eeu v.C.
| |
| Siekte | Onbekend, moontlik tularemie (knaagdierpes) |
| Ligging | Nabye Ooste |
| Eerste uitbraak | Hattoesa (Hatti) of Alasjija (Siprus) |
| Aangeteken | 14de eeu v.C. |
| Gebiede | Hetitiese Ryk, Alasjija, Levant/Kanaän, Anatolië, moontlik Egipte
s |
Die Hetitiese pes of Hand van Nergal was 'n epidemie, moontlik van tularemie (knaagdierpes), wat in die middel tot laat 14de eeu v.C. uitgebreek het.
Agtergrond
[wysig | wysig bron]Die Hetitiese Ryk het van Turkye tot Sirië gestrek.[1] Die pes was waarskynlik 'n uitbraak van Francisella tularensis, wat in die 14de eeu v.C. aan die Arwad-Eufraat-handelsroete voorgekom het. 'n Groot deel van die antieke Nabye Ooste is daardeur geraak, maar Egipte en Assirië het 'n kwarantyn aan hulle grense ingestel en het nie die epidemie ervaar nie.[2]
Tularemie is 'n bakteriese infeksie wat steeds 'n bedreiging is.[1] Dit word ook "knaagdierpes" genoem en kan maklik van diere na mense oorgedra word. Die algemeenste manier warop dit versprei, is deur verskeie insekte wat op baie spesies voorkom, soos bosluise.[3] Die simptome van infeksie wissel van velsere tot 'n onvermoë om asem te haal. Sonder behandeling is die sterftesyfer 15% ná infeksie.[1] Volgens die voormalige mikrobioloog Siro Trevisanato "is tularemie vandag skaars in baie lande, maar dit bly 'n probleem in sommige lande, insluitende Bulgarye".[1]
Epidemie
[wysig | wysig bron]Volgens Philip Norrie, skrywer van How Disease Affected the End of the Bronze Age, is daar drie siektes wat 'n sosiale verval in die tyd ná die Bronstydperk kon veroorsaak het: pokke, builepes en tularemie.
Die tularemie onder die Hetiete kon versprei gewees het deur insekte of besmette vuilheid of plante, deur oop wonde of deur besmette diere te eet.[3]
Hetitiese geskrifte uit die middel 14de eeu v.C. verwys na hoe die pes gestremdhede en die dood veroorsaak het.[1] Die koning, Moersili II, het gebede geskryf en die gode gevra om die siekte te beëindig. Dit het twee dekades geduur en baie van sy onderdane se lewe geëis. Die twee konings voor hom, Soeppiloelioema I en Arnoewanda II, is ook aan tularemie dood.[4]
Moersili het geglo die pes is aan die Hetitete oorgedra deur Egiptiese gevangenes wat deur die strate van die hoofstad, Hattoesa, geparadeer is. Daar is bewyse dat die Egiptenare in die jare voor 1322 v.C.aan tularemie gely het.[4]
"Die Hand van Nergal"
[wysig | wysig bron]Die pes word genoem in die Amarna-brief EA 35, 'n brief in Akkadies van die leier van Alasjija (Siprus) aan die farao van die Nuwe Ryk van Egipte tydens die Amarna-tydperk.[5] Dit dateer van tussen 1350 en 1325 v.C. Daarin word die pes "Die Hand van Nergal" genoem. (Nergal was die Mesopotamiese god van die dood.)
Gebruik teen Arzawa
[wysig | wysig bron]Die siekte is met opset na Wes-Anatolië gebring in wat beskryf word as "die eerste bekende geval van biologiese oorlogvoering".[2] Kort nadat die siekte onder die Hetiete uitgebreek het, het die mense van Arzawa in Wes-Anatolië geglo die Hetiete is verswak en hulle aangeval. Arzawa het beweer daar het skielik ramme verskyn (1320 en 1318 v.C.) en hulle het die diere in hulle dorpe ingeneem. Daar word geglo die Hetiete het besmette ramme na Arazawa gestur om die vyand aan te steek. Arzawa het so swak geraak van die pes dat hulle poging om die Hetiete te oorwin misluk het.[1][3]
Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Khamsi, Roxanne (26 November 2007). "Were 'cursed' rams the first biological weapons?". New Scientist. Besoek op 7 Maart 2022.
- ↑ 2,0 2,1 The 'Hittite plague', an epidemic of tularemia and the first record of biological warfare, Siro Igino Trevisanato
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Norrie, Philip (26 Junie 2016). "How Disease Affected the End of the Bronze Age". A History of Disease in Ancient Times. Palgrave Macmillan. pp. 61–101. doi:10.1007/978-3-319-28937-3_5. ISBN 978-3-319-28936-6. S2CID 132204461. Besoek op 7 Maart 2022.
- ↑ 4,0 4,1 Zuckerman, Molly K.; Martin, Debra L. (2016). New directions in biocultural anthropology (1st uitg.). Hoboken, New Jersey: Wiley-Blackwell. p. 297. ISBN 978-1118962961. Besoek op 7 Maart 2022.
- ↑ Moran, William L. 1987, 1992. The Amarna Letters. EA 35, The Hand of Nergal, pp. 107-9.
Skakels
[wysig | wysig bron]
Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik uit die Engelse Wikipedia vertaal.
