J.H. Malan
J.H. Malan (*16 Oktober 1874, Wellington – †10 Junie 1961, Pretoria) was redakteur van verskeie Nederlandse koerante in Suid-Afrika soos die Re-Echo, Het Zuid-Westen, Het Westen en Die Volksblad, waarin die gebruik van Afrikaans aangemoedig en bevorder word. Hy skryf ook romans, dramas en geskiedkundige werke.
Lewe en werk[wysig | wysig bron]
Herkoms en vroeë lewe[wysig | wysig bron]
Jan Hendrik Malan is op 16 Oktober 1874[1] op Groenberg in Wellington gebore as een van sewe kinders van Gabriel Daniel Malan en Maria Susanna Elizabeth Malan. Ná sy vader se dood in 1876 trou sy ma met Pieter Eduard Kriel en kry hy nog vyf halfbroers en –susters by[2]Sy eerste onderwys ontvang hy op Groenberg van C.P. Hoogenhout. Van 1894 tot 1897 is hy onderwyser in die Vrystaat. Daarna studeer hy verder en tydens die Anglo-Boereoorlog gee hy Nederlands aan die hoërskool in Seepunt in Kaapstad.[3]
Loopbaan[wysig | wysig bron]
In 1904 begin hy sy joernalistieke loopbaan by die Re-Echo[3] Hierna werk hy by Het Zuid-Westen op Oudtshoorn, waar hy geruime tyd redakteur is en onder andere van Langenhoven se eerste Afrikaanse geskrifte in die koerant plaas. Sy simpatieke houding teenoor genl. J.B.M. Hertzog lei egter tot wrywing met die direksie, wat daarin ’n vyandige gesindheid teenoor die regering inlees[4] By sy gedwonge bedanking aan die begin van 1912 volg C.J. Langenhoven hom op.
Hy werk hierna by Het Westen in Potchefstroom en hier is hy ook redakteur van die tydskrif Werda, wat ongeveer ’n jaar lank bestaan. Met sy halfkroon-fonds samel hy £4 000 in om die boete wat genl. Christiaan de Wet met die Maritz-rebellie op die lyf loop, te betaal.[5] Nadat hy lank in die redaksie dien van Die Volksblad in Bloemfontein (as redakteur van 1914 tot 1916 en weer vanaf 1919 tot 1921, laasgenoemde termyn as waarnemende redakteur),[6] wy hy hom vanaf 1933 aan navorsingswerk in die Vrystaatse Argief. Tydens die veldtog van W.J. Viljoen ten gunste van vereenvoudigde spelling van Nederlands, bepleit hy die saak van Afrikaans in Ons Land onder verskeie skuilname soos Cabo en Bonhomie. As joernalis skryf hy rubrieke onder die naam Oom Fanie.[5] In 1946 tree hy af en skenk sy navorsingslêers aan die destydse Suid-Afrikaanse Openbare Biblioteek in Kaapstad. Hy vestig hom na aftrede op Senekal in die Vrystaat.
Persoonlike lewe en sterfte[wysig | wysig bron]
Hy is getroud met Louisa Frederika Nel en ses kinders word uit die huwelik gebore. Op 10 Junie 1961 is hy in Pretoria oorlede.[1]
Skryfwerk[wysig | wysig bron]
Die swerweling is ’n roman uit die tyd van die Franse Hugenote in Drakenstein. Lambert Lourier, wat in Frankryk baie Hugenote oor die grense gebring het, word in Suid-Afrika ’n leeglêer. Van dié vlugtelinge woon ook in Drakenstein en Danie Hugo ontdek dat Lambert hom gehelp het om met die meisies Anne en Jeannette te ontsnap. Anne het die vrou geword van Pierre Rousseau en Lambert raak verlief op Anna, die dogter van Rousseau, terwyl hy ook met Isabella, ’n sosiale vlinder van Kaapstad, flankeer. Danie red dan vir Anna uit die see en hulle raak verlief, terwyl Lambert troos soek by Isabella. Die Goewerneur bevorder Lambert tot onder-stuurman op die retoervloot en op die Amsterdamse skeepstimmerwerf vergeet hy al sy swerwersideale en word ’n standvastige werksman. Hierdie roman se hoofdoel is om geskiedkundige kennis oor te dra en slaag nie as roman nie. Daar is tallose historiese uitweidings oor onderwerpe soos die vervolging van die Hugenote in Frankryk en die politiek van die Oos-Indiese Kompanjie, wat weinig of niks tot die verhaal bydra nie, terwyl die mense ook nooit sielkundig verantwoord en eg word nie. D.F. Malherbe neem die fragment Die Meurs is tuis uit hierdie roman op in die versamelbundel Afrikaanse letterkunde.
Sonskyn en skaduwee bevat vier verhale en ’n aantal gedigte. Hier word die verhale op vernuftiger wyse vertel. Oom Kalie, wat daarin slaag om deur die weergee van eienaardige gewoontes en kenmerke die ses natuurkinders te laat lewe as unieke persoonlikhede, is die beste verhaal in die bundel. Die verse is onmerkwaardig.
In ’n groot mate versorg en verwerk Malan ook Joubert Reitz se roman Die dolosgooier, sodat dit vir publikasie aanvaar kan word.
Na olikheid kom vrolikheid is ’n treurspel in drie bedrywe.
Ander dramatiese werk sluit in Die toekomstige planne (gepubliseer in Het Zuid-Westen van 3 Februarie 1908) wat die omverwerping van dr. Jameson se regering in die Kaap as tema het; Moloch (onder die skuilnaam Ou Knolkool, wat op 28 Februarie 1910 in Het Zuid-Westen verskyn) waarin politieke kommentaar gelewer word; en In die koffiekamer (wat op 27 Maart 1911 in Het Zuid-Westen gepubliseer is). Dit is ’n samespraak tussen Oom Fanie, ’n lid van die parlement vir die Kaapprovinsie, en Neef Jors, ’n lid van die parlement vir Transvaal.
Nie-fiksie geskiedkundige werk lewer hy in Boer en barbaar, wat die geskiedenis van die Voortrekkers tussen 1835 en 1840 behandel en ook uitwei oor die agtergrond van die swart stamme wat hulle in hierdie tydperk teenkom. Hy begin met Slagtersnek en bespreek die oorsake van die Groot Trek breedvoerig, asook die grensoorloë van dié tydperk. Daar is ook ’n kultuur-historiese beskouing met ’n oorskou oor vee- en wynboerdery en beskrywings van die huislike lewe van die Afrikaner tydens die Trek. Dan volg ’n oorsig van die eerste trekke onder Trigardt en Van Rensburg, en 'n breedvoerige verhandeling oor die verhoudings, oorloë en swerftogte van die talryke swart stamme. Al die ander trekke word bespreek, die opkoms en ondergang van die Zoeloes, die eerste Engelse kolonie in Natal, die moord van Retief met die daarop volgende moorde en veldtogte en die vestiging van die Boererepubliek in Natal. As aanhangsel volg nog ’n verhandeling oor die argitektuur in die westelike provinsie. P.C. Schoonees[5] wys uit dat hoewel hierdie ’n breed opgesette en deeglike werk is, die styl artistieke kwaliteit mis asook die gawe om op helder, logiese wyse die gang van ’n groot beweging te teken. Hierdie beswaar geld volgens Schoonees ook vir Die opkoms van ’n Republiek waarin Malan ’n oorsig gee van die geskiedenis van die Oranje-Vrystaat tot die jaar 1863. Die werk bevat nietemin ’n skat van anekdotes uit die administratiewe, maatskaplike en kerklike geskiedenis wat van groot kultuurhistoriese waarde is.
Publikasies[wysig | wysig bron]
| Jaar | Publikasies |
|---|---|
| 1913 | Boer en barbaar |
| 1917 | Na olikheid kom vrolikheid |
| 1921 | Die swerweling |
| 1926 | Sonskyn en skaduwee |
| 1929 | Die opkoms van ’n Republiek |
Bronnelys[wysig | wysig bron]
Boeke[wysig | wysig bron]
- Antonissen, Rob. Die Afrikaanse letterkunde van aanvang tot hede. Nasou Beperk. Derde hersiene uitgawe. Tweede druk, 1964.
- Dekker, G. Afrikaanse Literatuurgeskiedenis. Nasou Beperk. Kaapstad. Elfde druk, 1970.
- Kannemeyer, J.C. Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 1. Academica. Pretoria en Kaapstad. Tweede druk, 1984.
- Nasionale Pers Beperk. Ons skrywers en hul werke: ’n Plate-album. Nasionale Pers Bpk. Kaapstad, 1936.
- Nienaber, P.J. et al. Perspektief en Profiel. Afrikaanse Pers-Boekhandel. Johannesburg. Derde hersiene uitgawe, 1969.
- Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel I. J.L. van Schaik-Uitgewers. Pretoria. Eerste uitgawe, 1998.
Verwysings[wysig | wysig bron]
- ↑ 1,0 1,1 "Jan Hendrik Malan". geni_family_tree (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 9 Oktober 2019.
- ↑ "Maria Susanna Elizabeth Malan". geni_family_tree (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 9 Oktober 2019.
- ↑ 3,0 3,1 "J.H. Malan - ESAT". esat.sun.ac.za (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 7 Augustus 2019.
- ↑ Kannemeyer, J.C. Langenhoven: ’n Lewe. Tafelberg-Uitgewers Beperk. Kaapstad. Eerste uitgawe. Eerste druk, 1995. bl. 247-249.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 Schoonees, P.C. Die prosa van die tweede Afrikaanse beweging. J.H. de Bussy. Pretoria / Hollandsch- Afrikaansche Uitgevers Maatschappij v/h J. Dusseau & Co, Kaapstad, 1939 (derde druk). bl. 134 & 535-538.
- ↑ "Volksblad - World Library - eBooks - Read eBooks online". www.worldlibrary.org (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 9 Oktober 2019.