Landstem

Die Landstem van 16 Augustus 1952 se buiteblad, hier aangesteek teen 'n bord in 'n oudhedewinkel op Groot-Brakrivier.

Vier boonste helftes van voorblaaie van die koerant, laat 1954 en vroeg 1955.

Die Landstem van 3 Junie 1961 toe die koerant tereg op sy mashoof kon spog dat hy "die grootste Afrikaanse koerant in die wêreld" was.

Landstem was 'n weeklikse koerant wat van 1950 tot 1967 elke Woensdag in Kaapstad verskyn het. Dit was die laaste groot Afrikaanse koerant wat nie die Nasionale Party ondersteun het nie. Hoewel die koerant polities neutraal was, is dit dikwels as 'n SAP-koerant beskou.

Ontstaan

Die Landstem is in 1950 in Kaapstad begin nadat die Verenigde Party se dagblad, Die Suiderstem doodgeloop het. Die koerant se gewildheid het gou toegeneem omdat die hoofuitgangspunt was om lesers te vermaak in 'n tyd toe Afrikaanse koerant geneig was om bra stug te wees. South African Associated Newspapers (SAAN) en die Cape Times het teen die jare sestig 'n belang van 75% in die koerant gehad met die res in die besit van Graaff's Trust en die redakteur, Piet Beukes.

In 'n regeringspublikasie, "Our First Half Century 1960", ter viering van die Unie van Suid-Afrika se vyftigste bestaansjaar, is Landstem as volg beskryf: "Met behulp van 'n groep jong verslaggewers (en mense soos Marilyn Monroe) het Piet Beukes 'n koerant aanmekaargeslaan wat die rustige Boland laat regop sit en kennis neem het. Soos 'n veldbrand het die koerant se gewildheid na die noorde versprei en vandag is die koerant se sirkulasie betreklik egalig versprei oor die hele land. Aan die begin het ons teëspoed gekry. As 'n fout gemaak is, was dit altyd ons wat dit gemaak het. Die koerant het geen politiek bevat nie, het geen drukpers gehad nie en geen nuusagentskap om dit deurentyd van berigte te voorsien nie. Almal het dié feite as groot struikelblokke beskou. Maar die nadeel is omskep in 'n voordeel. Die Landstem is gedwing om 'n oorspronklike en heeltemal nuwe benadering tot die joernalistiek te ontwikkel: ons sou ons toespits op 'die nuus agter die nuus', die volop foto's daaraan toevoeg. In die begin het ander koerante gelag vir dié nuwerwetse benadering – later het hulle ons dit nagedoen."

Soos vandag se poniekoerante, het die koerant lesers gevra om medelesers in die nood te help. Daar was ook wedstryde (soos 'n Bybelvasvrae waarin die wenner 'n reis na Israel kon wen) en die koerant het selfs (vanaf 1956) die Mej. Suid-Afrika-wedstryd gereël waarvan die wenner die land in internasionale skoonheidswedstryde verteenwoordig het. Ander geldinsamelingspogings was die Hulpfonds en Rachel Swart-fonds.

Gielie de Kock bring in 2000 as volg in Rapport (opvolger van Landstem), hulde aan Piet Beukes: "Op Hermanus is Piet Beukes kort voor sy negentigste verjaardag ook weggevat. Koerante is veronderstel om ook te vermaak, dus is 'n koerantredakteur seker ook iemand in die vermaaklikheidsbedryf. As eerste én enigste hoofredakteur van die destydse Die Landstem het mnr. Beukes buitendien weekliks derduisende lesers met stories oor die wérklike Suid-Afrika en sy rêrige mense vermaak. Ek onthou hoe baie stoere Natte van ons dorp Woensdae Die Landstem in Die Burger toegedraai het nadat hulle dit by Mary nogal 'n Katoliek! se stasiekafee gekoop het. 'Dis 'n Smelterkoerant wat op die rug van kaal meisies en Die Man Wat Weet Christenhuise binnesypel,' is menigmaal gesê. En dikwels op 'n Sondag het dominee wanneer hy klaar was met die Roomse gevaar vinger in die lug Die Landstem as die 'Satan aan die boesem' uitgewys. Die volgende Woensdag het die koerant dan gewoonlik uitverkoop. Ek het op 'n vroeë ouderdom ook by Die Landstem in Kaapstad beland en daar het ek vir die eerste keer persoonlik met Piet Beukes kennis gemaak. Wat 'n belewenis! In hierdie jaar wat dié reus van die Afrikaanse joernalistiek dood is, is ek net meer oortuig dat Beukes ongetwyfeld as die vader van die Afrikaanse Sondagkoerant van vandag beskryf kan word. Hy het gewys dat 'n koerant ook in Afrikaans kan lag, huil, vermaak en sommer net lekker stories vertel. En een van sy mense kan wees omdat hy hulle ken. Dít kon Piet Beukes doen. 'n Storie het hy in sy koerant vertel soos nog nie voorheen in Afrikaans in hierdie eens stugge bedryf gedoen is nie."

Toe Dagbreektrust Landstem in 1967 vir R278 000 uitkoop en dit met Dagbreek en Sondadagnuus saamsmelt as Dagbreek en Landstem, het dit beteken die heel laaste groot Afrikaanse koerant het ook 'n ondersteuner van die Nasionale Party geword en was dit die einde van enige opposisie vanuit Afrikaanse persgeledere. Die Verenigde Party-gesinde Weekblad (uitgegee in Kaapstad, sirkulasie in 1962: 18 000) en Sondagstem (uitgegee in Johannesburg, sirkulasie in 1962: 94 000) het op min of meer dieselfde tydstip gevou. NP-gesinde Afrikaanse naweekkoerante het in 1962 weekliks 285 000 eksemplare verkoop, vergeleke met VP-gesinde of apolitiese koerante se 277 000. Vyf jaar later was dit 706 000 NP-gesind vergeleke met opposisie nul.