Leuens - CM van den Heever
Leuens deur C.M. van den Heever is ’n kortverhaal wat geskryf is teen die agtergrond van die depressiejare van die vorige eeu. Waar Afrikaners voor dit hoofsaaklik op plase gebly het, was daar gedurende hierdie jare ’n toestroming na die stede. Die Johannesburg waar die verhaal afspeel, is ’n Johannesburg wat destyds nog as ’n dorp gesien is. Baie Afrikaners het geglo dat hulle ’n beter lewe in die stede sou hê, maar dit was nie altyd die geval nie.
In “Leuens” is die hoofkarakter Naomi wat ’n sukkelbestaan voer met haar man en seuntjie in Johannesburg. Haar man wat vroeër ’n onderwyser was, het sy werk verloor “omdat hy te agterlosig was met sy werk”. Nou voer hulle ’n sukkelbestaan in Vrededorp.
Wanneer Naomi haar destydse skoolvriendin Olga, wat nou welgesteld is, raakloop en dié daarop aandring dat hulle moet saamkuier, besef Naomi dat sy haar werklike lewe sal moet wegsteek. Want haar werklike lewe is die as eggenoot van ’n werklose man in Vrededorp, terwyl Olga s’n die is van ’n eggenoot van ’n welgestelde dokter. Die skrywer slaag skitterend daarin om hier deur ’n alomteenwoordige verteller die leser bewus te maak van Naomi se dilemma. “Daardie Woensdag-afferê! Dit sal haar weer bekommernis op bekommernis besorg.”
Tog besluit Naomi om die afspraak met Olga na te kom, “die sal dalk soek, tot sy haar kry”. Wanneer Naomi by Olga se huis opdaag, word die leser bewus gemaak van Naomi se selfbewustheid. “Dis of die meisie haar bejammerend aankyk.” Tog probeer Naomi met selfvertroue daar uit te sien.
In hierdie deel van die verhaal word die leser bewus van al hoe meer leuens wat die hoofkarakter moet vertel om staande te probeer bly. “Maar ek het vergeet, waar woon julle?”
“In Westcliff.” Toe Olga verder vra of Naomi nie wil om klere aan die mense van Vrededorp te gaan uitdeel nie, besef die hoofkarakter finaal dat hulle verskillende onversoenbare lewens lei.
Laatmiddag bied Olga aan om haar vriendin by die se huis te gaan aflaai. Naomi besef dat haar leuens ontmasker gaan word en probeer teëstribbel, maar sonder sukses. Olga vermoed onraad (nie asof sy nie reeds vroeër in die verhaal gehad het nie), toe haar vriendin wys na haar woning waar sy afgelaai wil word. “Die huis wat sy nou daar aanwys het, daar woon dr. Henley tog!”
Die leser word bewus gemaak van die innerlike emosionele stryd wat Naomi met haarself voer. “Sy verag haarself, haar vriendin . . . Sy haat die hele wêreld.” Tog word die leser onder die indruk gebring deur die verteller dat die hoofkarakter haar omstandighede aanvaar. “Sy sit haar voorskoot , meganies en met vinnig bewegende vingers.”
Die verhaal beklemtoon die feit dat mense se waardes en ook oordeel van ander dikwels gesetel is in materiële welvaart. Maar ook dat ons sukses en vooruitgang in die lewe dikwels afhanklik is van ons eggenote. Beide Naomi sowel as Olga is produkte van hulle eggenote se welvaart of dan in Naomi se geval eerder, tekort aan materiële welvaart.
Die verhaal is vandag meer as 80 jaar nadat dit verskyn het steeds gepas. Die skrywer lewer fyn kritiek op ’n samelewing wat verkies om sy medemens te sien in terme van geld. Dit werp ook die lig op onsekerheid en aanvaarding onder mense en wat die mens nie alles sal doen om deur sy medemens aanvaar te word nie.