Literatuurstudie

Literatuurstudie is die akademiese studie van literatuur.

in Afrikaans

Die Afrikaanse literatuurstudie het die afgelope twee dekades 'n transformasie ondergaan, aangedryf deur die veranderende sosiale, politieke en kulturele landskap van Suid-Afrika. Na die oorgang na demokrasie in 1994, het die studieveld begin wegbeweeg van die tradisionele, soms eng gefokusde benaderings van die apartheidsera, en 'n meer inklusiewe, kritiese en selfrefleksiewe ingesteldheid aangeneem. Hierdie verskuiwing het daartoe gelei dat navorsers en kritici nuwe perspektiewe en metodologieë ondersoek het, wat gelei het tot 'n herlewing en herdefiniëring van die vakgebied. Die "Poolshoogte"-konferensie wat in 2014 op LitNet plaasgevind het, het gedien as 'n belangrike platform vir die bespreking van hierdie nuwe ontwikkelinge in die Afrikaanse literatuurstudie.

Een van die mees opvallende tendense is 'n toenemende bewustheid van die behoefte om die literatuurstudie te laat kennis neem van die realiteit "daar buite" en om dit 'n sterker etiese begronding te gee. Hierdie behoefte word gevoed deur 'n besef van die probleme wat ons in die gesig staar, soos ekologiese vraagstukke, die mens se posisionering ten opsigte van dit wat buite die kategorie van die menslike lê, en die soeke na 'n etiese grondslag vir ons optrede. Helize van Vuuren skryf in haar bydrae dat die Afrikaanse literatuurstudie onder andere gekonfronteer word met die uitdaging om betrokke te raak by dit wat gebeur "aan die anderkant van die muur" waarna skrywers en literatore graag hulle gesigte sou wou draai om hulle te verdiep in die kuns. Hierdie sosiale betrokkenheid manifesteer byvoorbeeld in Hein Willemse se pleidooi vir 'n sterker sosiale betrokkenheid in die Afrikaanse letterkunde én literatuurstudie.

'n Verdere tendens is die groeiende belangstelling in transnasionalisme, wêreldletterkunde, vergelykende literatuurstudie en vertaling. Die Afrikaanse en Suid-Afrikaanse letterkunde beweeg toenemend oor en buite die grense van die nasionale, en daar is 'n groeiende fokus op die transnasionale bewegings van skrywers en tekste. Hierdie aandag vir transnasionale bewegings is een van die maniere waarop literatore kan wegbreek uit die keurslyf wat deur die nosie van nasionale letterkundes daargestel word. Daar is ook 'n beweging om die Afrikaanse literatuurstudie te laat kennis neem van Afrikaanse literêre tekste binne die groter verband van die wêreldletterkunde, 'n begrip met 'n komplekse geskiedenis en verskillende betekenismoontlikhede.

Die invloed van kritiese teorieë, dit wat in Engels "critical theory" genoem word, sal ook bly voortbestaan ongeag die ander rigtings wat die Afrikaanse literatuurstudie mag opgaan. Literatore en studente sal voortgaan om die insigte uit 'n verskeidenheid ander dissiplines as die letterkunde te gebruik om literêre tekste te help ontsluit en om letterkunde te integreer in die mens se ervaring van sy of haar groter leefwêreld. In die verlede is insigte uit die filosofie, linguistiek, psigologie, genderstudie, sosiologie, politieke wetenskap, geskiedenis, geografie, stedelike studies, traumastudies, Bakhtiniaanse teorie, kultuurstudies (met 'n fokus op identiteit) om maar net enkele voorbeelde te noem – gebruik om literêre tekste te verstaan en in te bed in die groter wêreld buite die letterkunde om. Die kruisbestuiwing tussen die literatuurstudie en ander dissiplines sal bly voortgaan.

Grootdata is ook die gonswoord van ons tyd en dit is ter sprake in feitlik elke dissipline wat bestaan en is die resultaat van tegnologie wat dit vir ons moontlik maak om veel meer data in te samel in 'n veel korter tyd as tevore en ook bewerkings van daardie data te doen. Franco Moretti se oproep dat die vergelykende literatuur moet begin kyk na "distant readings", waardeur tegnieke, temas, trope, genres en sisteme in die wêreldletterkunde geïdentifiseer kan word, een van die vroegste verskyningsvorme of toepassings hiervan in die literatuurstudie was. 'n Verdere manifestasie van hierdie hantering en verwerking van groot korpusse data is die toepassing van netwerkteorie en sosialenetwerkanalise binne die kader van kompleksiteits- en sisteemteorie om die literêre veld van Afrikaans te karteer en ontleed (vgl die werk van Burgert Senekal).

Helize van Vuuren wys ook op die uitdagings en bekommernisse binne die Afrikaanse letterkundestudie. Sy noem die toenemende afwysing van verwikkelder letterkunde deur hoogs-geskoolde letterkundiges, wat vind dat die tyd van moeiliker poësie of prosa dan nou verby sou wees in dié tye van vinnige verbruik. Hermeties-gewaande of elite letterkunde is volgens hulle agterhaald, gebaseer op verouderde literatuuropvattings. Nog een van die nypendste probleme in die Afrikaanse literêre wêreldjie op die oomblik is die amper bloedskandelike inteelt, soos van 'n kleindorpse Duiwelskloof-gemeenskap waar almal met almal skakel, of onafwendbaar op hoeveel stoele gelyk sit. Nog 'n kwessie is die krimpende aantal boekresensies van uitdagende tekste, weens die gekrimpte onafhanklike boekeblaaie. Wat geruime tyd egter die dringendste nodig is, is 'n deeglike herbedink van die teoretiese vertrekpunte en benaderings van navorsing in en oor die Afrikaanse letterkunde.

Samevattend is die Afrikaanse letterkundestudie 'n dinamiese en ontwikkelende veld wat gekenmerk word deur 'n verskeidenheid nuwe tendense en benaderings. Die fokus verskuif van 'n eng nasionale perspektief na 'n meer globale en transnasionale benadering, met 'n toenemende bewustheid van die sosiale en etiese dimensies van literatuur. Die gebruik van kritiese teorieë en grootdata dra by tot nuwe insigte en metodologieë, terwyl daar ook 'n voortdurende debat is oor die relevansie en rol van die literatuurstudie in die eietydse samelewing.

Sien ook

• Literatuurkritiek
• Algemene literatuurwetenskap