Livingstone-gedenkteken
Die Livingstone-gedenkteken wat in 1902 opgerig is, dui die plek aan waar die sendeling-ontdekkingsreisiger David Livingstone op 1 of 4 Mei 1873 oorlede is[1] in hoofman Tjitambo se stat by Ilala naby die oewer van die Bangwêoeloemoerasse in Zambië. Sy hart is daar begrawe onder 'n grysappelboom (mpundu of mvula) deur sy getroue bediendes Tjoema, Soeza, Mnjasere en Vtjopere, voordat hulle na die kus vertrek het met sy liggaam.[2] In hulle geselskap was 'n geletterde swartman genaamd Jacob Wainwright, wat die inskrif "LIVINGSTONE MAY 4 1873" en die name van die bediendes op die boom aangebring het.[3]
Die lot van die gedenkboom
[wysig | wysig bron].jpg)
Teen 1899 het Tjitambo se stat, na die afsterwe van hul hoofman, na 'n ander woonplaas geskuif. Die boom was besig om tot niet te gaan, en is deur Robert Codrington afgesaag, wat deur die Britse Komissaris Alfred Sharpe gestuur is om plek vir 'n permanente gedenkteken voor te berei. Hy het 'n oopte in die bos gemaak, die gekerfde inskripsie verwyder en dit na die Koninklike Geografiese Vereniging se museum in Londen gestuur.[3]
Oprigting van die gedenkteken
[wysig | wysig bron]Die gedenkteken is in 1902 opgerig deur Owen Stroud en sekere swart ambagsmanne wat van Fort Jameson af (nou Tjipata) gereis het om die taak te verrig. Die ligging was steeds aangedui deur die oopte wat deur Codrington gemaak is. Stroud het 'n obelisk van ongeveer 6 m hoog opgerig, gebou uit gebrande baksteen wat met sement toegepleister is. Twee bronsplate wat van Londen af gestuur is, is daarop aangebring. (Hierdie twee is om en by 1935 vervang deur reserwekopieë, en in die 1950's deur bronsreplikas). Vier baksteen-en-hout hoekpale met yster en houtreëlings is om die basis aangebring, wat in die vroeë 1950's met ysterkettings vervang is. Toe die top van die obelisk beskadig is,[5] is 'n bronskruis na herstelwerk boaan aangebring.[3]
Ligging
[wysig | wysig bron]Die gedenkteken is van die geteerde Serendje-Samfya-hoofweg af bereikbaar, via 'n afdraai noordwaarts, 10 km noordoos van die suidwaartse afdraai na die Nasionale Kasankawildtuin. 'n Gruispad van ongeveer 30 km lei na die gedenkteken in 'n bebosde gebied. Let daarop dat David Livingstone nie "op die oewers van Bangwêoeloemeer" oorlede is, soos in 'n aantal publikasies aangedui word nie, maar wel 100 km suidoos van die meer, naby die rand van die vloedvlakte wat by die Bangwêoeloemoerasse aansluit. Die area was ook nie in Barotseland soos in ander bronne aangedui word nie.[6] Livingstone was besig om na te gaan watter riviere na en uit die moerasse vloei, maar het die taak teen die einde van die reënseisoen verrig toe die jaarlikse vloed sy geselskap se kano's oor die vloedvlakte na die Lulimalarivier meegesleur het.[7] Die gedenkteken is 5 km suid van die Lulimala, 10 km suid van die rand van die vloedvlakte, en 40 km van die oewer van die permanente moerasse.
Daar is 'n besoekersboek in die nabye nedersetting se gesondheidsentrum.[8]
Toevoegings
[wysig | wysig bron]Daar is tans vier bronsplate op die gedenkteken, waarvan die mees onlangse in 1973 toegevoeg is, wat meld: "Na 100 jaar het David Livingstone se gees en die liefde vir God sy vriende van alle rasse so geraak dat hulle op 1 Mei 1973 hier in dankbetuiging vergader het, gelei deur Dr Kenneth David Kaunda President van die Republiek van Zambië."[8]
Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ Sien David Livingstone vir 'n nota omtrent die datumomstredenheid.
- ↑ David Livingstone & Horace Waller (red.): "The Last Journals of David Livingstone in Central Africa from 1865 to his Death". In twee bande. John Murray, Londen, 1874.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 J Desmond Clark: "David Livingstone Memorial at Chitambo's", The Northern Rhodesia Journal, Band 1 Nr 1, 1950.
- ↑ Photograph, Artefact. "Mpundu tree under which Livingstone's heart was buried". rgs.org. Royal Geographical Society (with the Institute of British Geographers). Besoek op 22 April 2025.
- ↑ Die gedenkteken is in die 1950's aangeval deur 'n swartman wat uit die Koperbeld hierna gereis het om dit te probeer aftakel (sien die Clarke (1950) verwysing in die lys). Hy is waarskynlik vertoorn deur die diepgewortelde rasisme van etlike wittes in die myndorpe van daardie era, en sou dan sy wraakaanval rig op die simbool van die aankoms van die Europeërs. Dit was egter 'n geïsoleerde insident en die gedenkteken word oorwegend gerespekteer.
- ↑ "Livingstone, David" (2007) in Encyclopædia Britannica vermeld die ligging foutief as "Tjitambo, Barotseland". Maar daardie landstreek, die stamgebied van die Lozivolk, is nie minder as 500 km na die suidweste geleë. In die 19de eeu, voor die vorming van die twee Rhodesië, kon die streek as geheel onakkuraat deur sekere Britse bronne as "Barotseland" vermeld word. Verwysing besoek op 19 September 2007, by die Encyclopædia Britannica Aanlynbiblioteek-uitgawe.
- ↑ W. Garden Blaikie: “The Personal Life of David Livingstone.” 1880
- ↑ 8,0 8,1 Camerapix: "Spectrum Guide to Zambia". Camerapix International Publishers, Nairobi. 1996