Musieksimbole
Musieksimbole is die merke en simbole wat vanaf omtrent die 13de eeu gebruik word in musieknotasie van bladmusiek om toonhoogte, ritme, tempo – en in sekere mate die artikulasie (bv. ’n komposisie in sy grondvorm) weer te gee. Sedert die 13de eeu het die notasie egter talle veranderings deurgemaak. Hieronder word die huidige eindproduk, die moderne notasie beskryf.
Lyne[wysig | wysig bron]
|
Balk Die balk is die grondslag van musieknotasie waarop simbole geplaas word. Die vyf balklyne en vier spasies tussenin stem ooreen met toonhoogtes op die diatoniese toonleer – die toonhoogte wat aangedui word deur ’n spesifieke lyn of ruimte word bepaal deur die sleutel. |
|
Hulplyne Hulle vergroot die balk tot toonhoogtes wat daarbo of daaronder val. Hierdie hulplyne word agter die kop van die noot geplaas en steek ’n klein entjie aan weerskante uit. Etlike hulplyne kan wanneer nodig gebruik word om toonhoogtes wat ver bo of onder die balk lê, te noteer. |
|
Maatstreep, maatlyn Hulle skei mate (sien tydmaattekens hieronder vir ’n verduideliking van mate). Word ook gebruik vir veranderinge in tydmaatteken. Maatstrepe word in sekere soorte musiek, soos in klawerbord-, harp en dirigentpartiture, verleng om etlike balke te verbind, maar word in ander soorte musiek soos in musiek vir stem, uitgelaat. |
|
Dubbelmaatlyn, dubbelmaatstreep Hulle skei twee dele musiek word of voor ’n verandering in toonaard geplaas. |
|
Vet dubbelmaatlyn, vet dubbelmaatstreep Dit dui die einde van ’n beweging of ’n hele komposisie aan. |
|
Stippelmaatlyn, stippelmaatstreep Onderverdeel lang mate met komplekse metrum in korter segmente vir leesgemak, gewoonlik volgens natuurlike ritmiese onderverdelings. |
|
Hakie Verbind twee of meer reëls musiek wat gelyktydig gespeel word. In algemene kontemporêre gebruik verbind die hakie gewoonlik die balke van afsonderlike instrumente (bv. fluit en klarinet; 2 trompette; ens.) of etlike stempartye in ’n koor of ensemble, terwyl die balkhakie etlike dele vir ’n enkele instrument (bv. die regter- en linkerhandbalk vir klavier- of harpmusiek) verbind. |
|
Balkhakie Verbind twee of meer reëls musiek wat gelyktydig gespeel word in musiek vir klawerbord, harp of party slaginstrumente met toonhoogte.[1] Afhangende van die instrumente wat bespeel word, wissel die balkhakie (soms ook ’n "akkolade" genoem) in voorkoms. |
Sleutels[wysig | wysig bron]
Sleutels bepaal die omvang van toonhoogte, of tessituur, van die balk waarop dit geplaas is. ’n Sleutel verskyn gewoonlik heel links op die balk. Bykomende sleutels kan in die middel van ’n balk verskyn om ’n verandering in register vir instrumente met ’n groot omvang aan te dui. In vroeë musiek kon sleutels op enige lyn op die balk geplaas word.
|
G-sleutel (Diskantsleutel) Die middel van die spiraal definieer die lyn of spasie waarop dit rus as die G bo middel-C, of ongeveer 392 Hz. In hierdie posisie ken dit aan die G bo middel-C die tweede lyn van onder op die balk toe, en dit word die "diskantsleutel" genoem. Dit is die algemeenste sleutel in moderne notasie en word vir die meeste vokale musiek gebruik. Middel-C is die eerste hulplyn onder hierdie balk. Die vorm van die sleutel word afgelei van ’n gestileerde hoofletter G.[2] |
|
C-sleutel (Sopraan-, Alt-, Tenoor- en Bassleutel) Hierdie sleutels dui die lyn (of selde die spasie) aan waar middel-C, ongeveer 262 Hz, lê. Soos hier getoon, lê middel-C op die middelste lyn van die balk, en dit word die "altsleutel" genoem. Hierdie sleutel word in moderne notasie vir die altviool gebruik. Hoewel alle sleutels op enige plek op die balk geplaas kan word om verskeie tessiture aan te dui, word die C-sleutel die algemeenste as ’n "beweegbare" sleutel beskou. Dit wys dikwels ook na die vierde lyn en word ’n "tenoorsleutel" genoem. Hierdie sleutel word dikwels in musiek gebruik wat vir die fagot, tjello, tromboon en kontrabas geskryf if; dit vervang die bassleutel wanneer die aantal hulplyne bo die bassleutel lees bemoeilik. |
|
F-sleutel (Bassleutel) Die lyn of spasie tussen die kolletjies van hierdie sleutel wys na F onder middel-C, of ongeveer 175 Hz. Hier dui dit op die tweede lyn van bo van die balk as waar F onder middel-C lê, en dit word ’n "basseutel" genoem. Hierdie sleutel verskyn byna so dikwels as die diskantsleutel, veral in koormusiek, waar dit die bas- en baritonstem verteenwoordig. Middel-C is hier die eerste hulplyn bo die balk. In ou musiek, veral in vokale musiek, kom hierdie sleutel soms voor gesentreer op die derde balklyn, waar dit ’n baritonsleutel genoem word, maar dit het basies in onbruik verval. Die vorm van die sleutel word afgelei van ’n gestileerde hoofletter F. Die twee puntjies gee die twee horisontale strepies van die F weer. |
|
Neutrale sleutel Gebruik vir instrumente sonder toonhoogte, soos party slaginstrumente. Elke lyn kan ’n spesifieke slaginstrument in ’n stel verteenwoordig, soos in ’n tromstel. Twee style neutrale sleutels word hier uitgebeeld. Dit kan ook geteken word met ’n afsonderlike enkellynbalk vir elke slaginstrument sonder toonhoogte. |
|
Oktaafsleutel Diskant- en bassleutels kan ook gewysig word deur oktaafnommers. ’n Agt of vyftien bo ’n sleutel verhoog die omvang van toonhoogtes met een of twee oktawe onderskeidelik. ’n Agt of vyftien onder ’n sleutel verlaag die omvang van toonhoogte eweneens met een of twee oktawe onderskeidelik. ’n Diskantsleutel met ’n agt daaronder word die meeste gebruik, gewoonlik vir kitaar en soortgelyke instrumetne. |
|
Tablatuur Vir snaarinstrumente is dit moontlik om tablatuur te noteer in plaas van gewone note. In hierdie geval word ’n TAB-teken dikwels geskryf in plaas van ’n sleutel. Die hoeveelheid lyne van die balk is nie noodwendig vyf nie: een lyn word vir elke snaar van die instrument gebruik (daar sal dus ses lyne gebruik word vir standaard-6-snaarkitare). Nommers op die lyne wys op watter riggel die drukpunt vir die snaar is. Hierdie TAB-teken is, soos die slaginstrumentsleutel, nie ’n sleutel in die ware sin van die woord nie, maar eerder ’n simbool wat in die plek van ’n sleutel gebruik word. Die horisontale lyne is ook nie ’n balk in die gewone sin van die woord nie, omdat die spasies tussen die lyne in ’n tablatuur nooit gebruik word nie. |
Note en rustekens[wysig | wysig bron]
Musieknoot- en rustekenwaardes word nie in die absolute sin gedefinieer nie, maar is in verhouding tot alle ander noot- en rustekenwaardes. Die heelnoot is ’n verwysingswaarde, en die ander note word in vergelyking daarmee benoem; bv. ’n kwartnoot is ’n kwart van die duur van ’n heelnoot.
| Noot | Naam | Rusteken |
|---|---|---|
|
Larga (Latyns: Maxima) / Agtvoudige heelnoot | 
|
|
Longa / Viervoudige heelnoot | 
|
|
Brewis / Dubbelheelnoot | 
|
|
Heelnoot | 
|
|
Halfnoot | 
|
|
Kwartnoot | 
|
|
Agtstenoot Vir note van hierdie lengte en korter het die noot dieselfde aantal vlaggies (of hakies) as wat die rusteken takkies het. |
|
|
Sestiendenoot | 
|
|
Twee-en-dertigstenoot | 
|
|
Vier-en-sestigstenoot | 
|
|
Honderd-agt-en-twintigstenoot | 
|
|
Tweehonderd-ses-en-vyftigstenoot | 
|
|
Note met dwarsbalkies Dwarsbalkies verbind agtstenote en note met korter waardes en beteken dieselfde as vlaggies (of hakies). In musiek met ’n vaste tydmaat, toon dwarsbalkies ook die ritmiese groepering van note. Hulle kan ook kort frases van note van dieselfde waarde verbind, ongeag die tydmaat. Dit is algemener in mate sonder vaste metrum. In ouer uitgawes van vokale musiek, word dwarsbalkies net gebruik wanneer etlike note op een lettergreep van die teks gesing moet word – melismatiese gesang; moderne notasie moedig die gebruik van dwarsbalkies aan sodat dit konsekwent is met instrumentele bladmusiek en die dwarsbalkies of vlaggies dra nie meer inligting aan die sanger oor nie. Vandag word die gebruik van dwarsbalkies oorgelaat aan die goeddunke van die komponis of verwerker, wat dikwels onreëlmatige dwarsbalkies gebruik om ’n spesifieke ritmiese patroon aan te dui, aangesien daar soveel musiek is waarin tradisionele tydmaattoestande nie altyd vanselfsprekend is nie. |
|
Gepunteerde noot Wanneer ’n punt regs van die kop van ’n noot geplaas word, word die duur van die noot met die helfte verleng. Bykomende punte verleng die vorige punt in plaas van die oorspronklike noot; gevolglik het ’n noot met een punt een en ’n half keer die waarde van die oorspronklike noot, ’n noot met twee punte het een en driekwart die waarde van die oorspronklike en ’n noot met drie punte een en sewe agtstes, ensovoorts. Rustekens kan op dieselfde manier as note gepunteer word. |
|
Dooie noot ’n Noot met ’n ritmiese waarde maar geen waarneembare toonhoogte nie. Dit word verteenwoordig deur ’n "X" vir die kop van die noot in plaas van ’n ovaal. |
|
Veelmaatrusteken Dui die aantal mate aan in ’n rustende party sonder ’n verandering in tydmaat om plek te spaar en notasie te vereenvoudig. |
Note wat korter as 64ste note is, is seldsaam maar nie onmoontlik nie. 128ste-note word deur baie komponiste gebruik, onder andere Mozart en Beethoven; 256ste-note kom in werke deur Vivaldi, Mozart en Beethoven voor. ’n Uiterste geval is die Toccata Grande Cromatica deur die vroeg-19de-eeuse Amerikaanse komponis Anthony Philip Heinrich, wat nootwaardes van tot 2 048stes gebruik. Die konteks toon egter duidelik dat hierdie note een dwarsbalkie meer het as wat bedoel is, hulle moes dus in werklikheid 1 024ste-note gewees het.[3]
Pouses[wysig | wysig bron]
|
Asempouse In bladmusiek wys hierdie simbool vir die kunstenaar om asem te haal (of om ’n klein pouse te laat vir nieblaasinstrumente). Hierdie pouse raak gewoonlik nie die algehele tempo nie. Vir strykers is dit ’n aanduiding om die strykstok op te tel en die volgende noot met ’n afwaartse (of opwaartse, indien so aangedui) beweging van die strykstok te speel. |
|
Sesuur Dui ’n kort pouse aan, waartydens tyd nie getel word nie. In ensemblespel begin die tyd weer wanneer die dirigent of leier dit aandui. By die klavier beteken dit gewoonlik dat die speler al die klawers en pedale moet los. |
Toevallige tekens en toonsoorttekens[wysig | wysig bron]
Algemene toevallige tekens [wysig | wysig bron]
Toevallige tekens wysig die toonhoogte van die note wat op dieselfde balk in ’n maat daarop volg, tensy dit deur ’n bykomende toevallige teken gekanselleer word.
|
Mol Verlaag die toonhoogte van ’n noot met een halftoon. |
|
Kruis Verhoog die toonhoogte van ’n noot met een halftoon. |
|
Herstelteken Kanselleer die vorige toevallige teken, of wysig die toonhoogte van ’n kruis of mol soos deur die heersende toonsoortteken gedefinieer (soos F-kruis in G-majeur). |
|
Dubbelmol Verlaag die toonhoogte van 'n noot met twee chromatiese halftone. Word gewoonlik gebruik wanneer die noot wat gewysig word, reeds deur die toonsoort verlaag word. |
|
Dubbelkruis Verhoog die toonhoogte van ’n noot met twee chromatiese halftone. Word gewoonlik gebruik wanneer die noot wat gewysig word, reeds deur die toonsoort verhoog word. |
Toonsoorttekens[wysig | wysig bron]
Toonsoorttekens definieer die heersende toonsoort van die musiek wat volg, en vermy so die gebruik van toevallige tekens by baie note. Indien daar geen toonsoortteken is nie, word daar aangeneem dat die toonsoort C-majeur/A-mineur is, maar dit kan ook ’n neutrale toonsoort aandui, waartydens individuele toevallige tekens gebruik word soos nodig vir elke noot. Die voorbeelde van toonsoorttekens word hier beskryf soos hulle op die diskantsleutel sou verskyn.
|
Moltoonsoort Verlaag die toonhoogte van note op die ooreenstemmende lyn of spasie, en alle oktawe daarvan, met ’n halftoon, en bepaal so die heersende majeur- of mineurtoonsoort. Verskillende toonsoorte word aangedui deur die aantal molle in die toonsoortteken, wat heel links begin, d.w.s. B♭, en na regs beweeg. As net die eerste twee molle byvoorbeeld gebruik word, is die toonsoort B♭-majeur/G-mineur, en alle B's en E's moet verlaag word, d.w.s. as B♭ en E♭ gespeel word. |
|
Kruistoonsoort Verhoog die toonhoogte van note op die ooreenstemmende lyn of spasie, en alle aktawe daarvan, met ’n halftoon, en bepaal so die heersende majeur- of mineurtoonsoort. Verskillende toonsoorte word aangedui deur die aantal kruise in die toonsoortteken, ook van links na regs; as die eerste vier kruise byvoorbeeld gebruik word is die toonsoort E-majeur/C♯-mineur, en die ooreestemmende toonhoogtes word verhoog. |
Kwarttone[wysig | wysig bron]
Die oorgrote meerderheid van Westerse musiek word geskryf en gespeel in 12 gelykswewende stemming; daar is dus as sodanig geen universeel aanvaarde notasie vir mikrotonale musiek nie en verskillende stelsels word gebruik, na gelang van die situasie. ’n Algemene notasie vir kwarttone is om die breuk 1/4 langs ’n pyltjie wat na bo of onder wys, te skryf. Hieronder is ander notasievorme:
|
Halfmol Verlaag die toonhoogte van ’n noot met ’n kwarttoon. (’n Ander notasie vir die halfmol is ’n mol met ’n skuinsstreep deur die steel. In stelsels waar tone in kleiner intervalle as ’n kwarttoon verdeel word, verteenwoordig die mol met die skuinsstreep ’n laer noot as die omgekeerde mol.) |
|
Mol-en-’n-half Verlaag die toonhoogte van ’n noot met drie kwarttone. |
|
Halfkruis Verhoog die toonhoogte van ’n noot met een kwarttoon. |
|
Kruis-en- 'n-half (sesquisharp) Verhoog die toonhoogte van ’n noot met drie kwarttone. Word soms geskryf met twee vertikale en drie diagonale balkies. |
In 19 gelykswewende stemming, waar ’n heeltoon in drie stappe in plaas van twee verdeel word, word musiek tipies genoteer op ’n manier waar molle en kruise nie gewoonlik enharmonies is nie (C♯ verteenwoordig dus ’n derde van ’n stap laer as D♭). Die voordeel hiervan is dat dit geen niestandaarnotasie vereis nie.
Tydmaattekens[wysig | wysig bron]
Tydmaattekens dui die maat van die musiek aan. Musiek word "afgemerk" in eenvormige dele wat mate genoem word, en tydmaattekens dui aan hoeveel maatslae in elkeen is. Dit dui egter nie noodwendig aan watter maatslae beklemtoon moet word nie. ’n Tydmaatteken wat inligting oordra oor hoe die stuk moet klink, word dus gekies. Tydmaattekens gee ’n aanduiding, maar net ’n aanduiding, van saamgegroepeerde maatslae.
|
Spesifieke tyd – eenvoudige tydmaattekens Die onderste syfer verteenwoordig die nootwaarde van die basisiese pols van die musiek (in hierdie geval verteenwoordig die 4 die kwartnoot). Die boonste syfer dui aan hoeveel van hierdie nootwaardes in elke maat voorkom. Hierdie voorbeeld toon dat elke maat die ekwivalente lengte van drie kwartnote lank is. Dit word gelees as "drie-vier-tyd", en is vroeër ’n "perfekte" tydsoort genoem. |
|
Spesifieke tyd – saamgestelde tydmaattekens Die onderste syfer verteenwoordig die nootwaarde van die onderafdelings van die basiese pols van die musiek (in hierdie geval verteenwoordig die 8 die agtstenoot). Die boonste syfer dui aan hoeveel van hierdie onderafdelings in elke maat voorkom. Gewoonlik bestaan elke maatslag uit drie van hierdie onderafdelings. Om die eenheid van die basiese pols in saamgestelde tydmate af te lei, moet hierdie waarde verdubbel word en ’n punt bygevoeg word en moet die boonste syfer deur 3 verdeel word om vas te stel hoeveel polse daar in elke maat is. Hierdie voorbeeld toon dat elke maat die ekwivalent van twee gepunteerde kwartnote lank is. Dit word gelees as "ses-agt-tyd." |
|
Enkelvoudige tydmaat Hierdie simbool keer terug na veertiende-eeuse ritmenotasie, toe dit 2/4, of "onvolmaakte tyd" voorgestel het. Vandag dui dit 4/4 aan. |
|
Alla breve Hierdie simbool stel 2/2-tydmaat voor, en dui aan dat daar twee halfnote per maat is. Hier kry ’n kwartnoot ’n halwe telling. |
|
Metronoom-merk Dit staan aan die begin van ’n stuk bladmusiek geskryf, en by enige noemenswaardige verandering in tempo. Hierdie simbool definieer die tempo van die musiek in absolute sin deur die duur van al die nootwaardes in die stuk te bepaal. In hierdie voorbeeld word vir die speler aangedui dat 120 kwartnote gedurende een minuut gespeel moet word. Baie uitgewers skryf die letters "M.M." voor die merk, wat verwys na Maelzel se metronoom. |
Nootverhoudings[wysig | wysig bron]
|
Verbindingsboog of bindboog Toon dat die twee (of meer) note wat verbind word, as een noot gespeel moet word deur die tydwaardes bymekaar te tel. Om so verbind te kan word, moet die note identies wees – dit wil sê hulle moet op dieselfde lyn of in dieselfde spasie lê. Anders is dit ’n boog (sien hieronder). |
|
Boog of artikulasieboog Toon dat twee of meer note in een fisiese beweging gespeel moet word, een ononderbroke asem, of (by instrumente wat nie deur asem of met ’n boog bespeel word nie) in ’n frase verbind moet word asof dit met een asem gespeel word. In sekere kontekste kan ’n boog aandui dat die note legato gespeel moet word. In hierdie geval word herartikulasie toegelaat. Artikulasie- en verbindingsboë lyk dieselfde. ’n Verbindingsboog kan onderskei word omdat dit altyd twee note van dieselfde toonhoogte bind wat direk langs mekaar lê, terwyl ’n artikulasieboog enige aantal note van verskillende toonhoogtes kan bind. ’n Fraseringsboog is ’n merk wat net soos ’n boog lyk, maar wat ’n passasie konnekteer wat oor etlike mate strek. ’n Fraseringsboog dui ’n musikale frase aan en verg nie noodwendig dat die musiek gebind word nie. In vokale musiek dui ’n fraseringsboog gewoonlik aan hoe om elke lettergreep in die liriek te sing. |
|
Glissando of Portamento ’n Aaneenlopende, onafgebroke gly van een noot na die volgende wat al die toonhoogtes tussenin insluit. Party instrumente, soos die tromboon, keteltrom, strykinstumente sonder riggels, elektroniese instrumente en die stem kan hierdie gly aaneenlopend doen (portamento), terwyl ander instrumente soos die klavier of instrumente wat met slaners bespeel word die afsonderlike toonhoogtes tussen die begin- en eindnoot laat verdof om ’n onafgebroke gly na te boots (glissando). |
|
Ametriese figure ’n Aantal note van onreëlmatige duur word gespeel binne die duur van ’n aantal note van die normale duur, bv. vyf note word gespeel gedurende die normale duur van vier note; sewe note gespeel gedurende die normale duur van twee; drie note gespeel gedurende die normale duur van vier. Ametriese figure word genoem volgens die aantal onreëlmatige note; bv. duole, triole, kwartole, ens. |
|
Akkoord Etlike note wat gelyktydig gespeel word ("solied" of "blok"), of opeenvolgend ("gebroke"). Akkoorde met twee note word ’n tweeklank genoem; akkoorde met drie note word drieklanke genoem. ’n Akkoord kan enige aantal note hê. |
|
Gearpeggieerde akkoord ’n Akkoord met gespeel word met die note wat vinnig op mekaar volg, gewoon opgaande en waar elke noot gehou word terwyl die ander gespeel word. Dit word ook ’n "gebroke akkoord" genoem. |
Dinamiek[wysig | wysig bron]
Dinamiek is aanduidings van die relatiewe toonsterkte van ’n musikale figuur.
|
Pianississimo1 Besonder sag. Aanduidings sagter as dié word baie selde gesien, en word met bykomende p's aangedui. |
|
Pianissimo Baie sag. Gewoonlik die sagste aanduiding in ’n stuk musiek, hoewel sagter toonsterkte soms aangedui word deur ekstra p's. |
|
Piano Sag; harder as pianissimo. |
|
Mezzo piano Redelik sag; harder as piano. |
|
Mezzo forte Redelik hard; sagter as forte. As geen dinamiek verskyn nie, word aangeneem dat mezzo-forte die huidige vlak van toonsterkte is. |
|
Forte Hard. Word so dikwels as piano gebruik om kontras aan te dui. |
|
Fortissimo Baie hard. Gewoonlik die hardste aanduiding in ’n stuk, hoewel harder toonsterkte dikwels aangedui word deur ekstra f's te gebruik (soos fortississimo – sien hieronder). |
|
Fortississimo1 Besonder hard. Aanduidings harder as dié word baie selde gesien, en word dan met ekstra f's aangedui. |
|
Sforzando Letterlik "geforseerd", dui op ’n skielike, hewige aksent op ’n enkele noot of akkoord. Wanneer dit voluit geskryf word, is dit van toepassing op die opeenvolging van klanke of akkoorde waaroor of -onder dit geplaas word. |
|
Crescendo ’n Geleidelike toename in toonsterkte. |
|
Diminuendo ook decrescendo |
Ander algemene dinamiek bou op hierdie waardes voort. Byvoorbeeld, "pianississimo" (wat aangedui word as 'ppp' en amper onhoorbaar sag beteken, en fortississimo, ('fff') wat besonder hard beteken. In party Europese lande word die gebruik van die hardste dinamiektekens ten sterkste afgeraai omdat dit ie gehoor van die kunstenaar in gevaar kan stel.[4] ’n Klein "s" voor die dinamieknotasie beteken "subito", en beteken dat die dinamiek vinnig na die nuwe notasie moet verander. Subito word dikwels saam met sforzando gebruik, maar ook saam met ander notasies meestal as "sff" (subitofortissimo) of "spp" (subitopianissimo).
|
Forte-piano ’n Deel van die musiek waartydens die musiek aanvanklik hard (forte) gespeel moet word, en dan onmiddellik sag (piano). |
’n Ander waardes wat selde voorkom, is niente, wat "niks" beteken. Dit kan aan die einde van ’n diminuendo gebruik word om aan te dui dat die musiek "tot niks wegsterf".
- 1 Dinamiektekens met 3 letters (bv., ppp & fff) word dikwels gevorm deur ’n ekstra "iss" by die naam te voeg (pianissimo tot pianississimo). Dit is nie korrekte Italiaans nie en sou letterlik as "sagterter" in Afrikaasn vertaal word, maar dit is aanvaarbaar as ’n musiekterm; hierdie dinamiek kan ook in ietwat korrekter Italiaans beskryf word as molto pianissimo of molto fortissimo.[verwysing benodig]
Artikulasietekens[wysig | wysig bron]
Artikulasietekens (of aksente) dui aan hoe individuele note in ’n frase of passasie gespeel moet word. Hulle kan verfyn word deur meer as een van dié simbole bo of onder ’n noot. Hulle kan ook saam met fraseermerke soos hierbo genoem, verskyn.
|
Staccato Dit dui aan dat die kunstenaar die noot korter moet speel as die notasie, gewoonlik die helfte van die waarde, en die res van die nootwaarde is dan stil. Staccatomerke kan op ’n noot van enige waarde voorkom, wat hulle duur verkort, maar nie die musiek laat versnel nie. |
|
Staccatissimo of Spiccato Dui op 'n langer stilte ná die noot (soos hierbo beskryf), wat die noot baie kort maak. Word gewoonlik by kwartnote of korter gebruik. (In die verlede het hierdie merk ’n meer dubbelsinnige betekenis gehad: dit is soms uitruilbaar met staccato gebruik, en soms het dit ’n aksent aangedui en nie staccato nie. Hierdie gebruike is nou omtrent uitgedien, maar dit kom nog steeds in party stukke voor.) By strykinstrumente dui dit op ’n strykstoktegniek waar die strykstok liggies op die snaar bons. |
|
Aksent Speel die noot harder, of met ’n harder aanslag, as die omringende ongeaksetueerde note. Kan op ’n noot van enige duur gebruik word. |
|
Tenuto Hierdie simbool dui op speel die volle duur van die noot, of bietjie langer. Dit kan ook ’n effense dinamiese aksent aandui of kan met ’n staccato-punt gekombineer word om ’n effense breek aan te dui (portato of mezzo staccato). |
|
Marcato Speel die noot ietwat harder of met meer krag as ’n noot met ’n gewone aksentteken (oop horisontale wiggie). In orrelnotasie beteken dit speel ’n pedaalnoot met die toon. Bo die noot, gebruik die regtervoet; onder die noot, gebruik die linkervoet. |
|
Linkerhand-pizzicato of Gestopte noot ’n Noot op ’n snaarinstrument waar die snaar met die linkerhand gepluk word (die hand wat gewoonlik die snare neerdruk) eerder as met die strykstok gestryk word. Op die horing dui hierdie aksent 'n "gestopte noot" aan ('n noot wat gespeel word met die stophand in die beker van die horing ingedruk). By slaginstrumente dui hierdie notasie, onder ander spesifieke gebruike, dat die hi-hat gesluit moet word deur op die pedaal te trap, of dat ’n instrument "gesmoor" (met die hand gedemp) moet word. |
|
Skiet-pizzicato By ’n snaarinstrument, ’n noot wat gespeel word deur ’n snaar van die raam van die instrument weg te trek en dit te laat gaan, sodat dit teen die raam skiet. Staan ook bekend as Bartók-pizzicato. |
|
Natuurlike botoon of Oop noot By ’n snaarinstument beteken dit om ’n natuurlike botoon (ook ’n flageolet genoem) te speel. By ’n koperblaasinstrument met kleppe beteken dit om die noot "oop" te speel (sonder om enige klep af te druk, of sonder demper). In orrelnotasie beteken dit om ’n pedaalnoot met die hakskeen te speel (bo die noot; gebruik die regtervoet, onder die noot, gebriuk die linkervoet). In slaginstrumentnotasie dui dit, onder ander spesifieke gebruike, aan dat die hi-hat oopgemaak moet word deur die voet van die pedaal te verwyder of om ’n instrument te laat klink. |
|
Fermata (Pouse) ’n Noot, akkoord of rus wat langer as sy gewone waarde aangehou word. Gewoonlik verskyn dit oor al die dele van dieselfde partituur op dieselfde plek om ’n breek in tempo aan te dui. Dit kan bo of onder die noot geplaas word. Die fermata word gehou vir so lank as die kunstenaar of dirigent wil. |
|
Strykstok op of Sull'arco Op ’n strykinstrument wat met ’n strykstok bespeel word, word die noot gespeel terwyl die strykstok na bo getrek word. Op ’n snaarinstrument wat gepluk word (soos ’n kitaar wat gepluk word of ’n mandolien), word die noot na bo gepluk. |
|
Strykstok af of Giù arco Soos sull'arco, behalwe die strykstok word afwaarts getrek. By ’n geplukte snaarinstrument wat met ’n plektrum bespeel word (soos ’n kitaar of ’n mandolien), word die noot na onder gepluk. |
Versiering[wysig | wysig bron]
Versiering wysig die toonhoogtepatroon van individuele note.
|
Triller ’n Vinnige wisseling tussen die gespesifiseerde noot en die volgende hoër noot (volgens die toonsoort) binne sy duur. Wanneer dit deur ’n swaar gegolfde horisontale lyn gevolg word, dui hierdie simbool op ’n verlengde triller. Trillers kan op óf die gespesifiseerde grondnoot of die hoër hulpnoot begin, hoewel laasgenoemde algemener is in hedendaagse uitvoerings. |
|
Mordent Speel vinnig die hoofnoot, die volgende hoër noot (volgens die toonsoort) en keer dan na die hoofnoot terug vir die res van die nootwaarde. In die meeste musiek begin die mordent op die hulpnoot en die wisseling tussen die twee note verleng word. In handklokke is hierdie simbool ’n "skud" en dui dit aan dat die klokke vinnig geskud moet word om die noot te laat voortduur |
|
Mordent (omgekeer) Speel vinnig die hoofnoot, die volgende laer noot en keer dat na die hoofnoot terug vir die res van die nootwaarde. In baie musiek begin die mordent met die hulpnoot en die wisseling tussen die twee note kan voortgaan. |
 .png) 
|
Dubbelslag Wanneer dit direk bo die noot staan, dui die dubbelslag (wat ook ’n gruppetto genoem word) dui aan ’n opeenvolging van boonste hulpnoot, hoofnoot, laer hulpnoot en ’n terugkeer na die hoofnoot. Wanneer dit na regs van die noot geplaas word, word die hoofnoot eerste gespeel, gevolg deur die bogenoemde patroon. As ’n vertikale lyn deur die dubbelslagteken geplaas word, of as dit omgekeer word, dui dit op ’n omgekeerde dubbelslag, waarin die volgorde van die hulpnote omgekeer word. |
|
Appoggiatura Die eerste helfte van die hoofnoot se duur het die toonhoogte van die versieringsnoot (die eerte twee derdes van die hoofnoot is ’n gepunteerde noot). |
|
Acciaccatura Die acciaccatura is baie kort, asof daar verbygeskuur word op pad na die hoofnoot, wat feitlik sy hele genoteerde duur gegee kry. In slaginstrumentnotasie dui die acciaccatura-simbool op die flem-beginsel, met die klein noot nog steeds agter die hoofnoot maar opdieselfde lyn of spasie van die balk. Die flemnoot word gewoonlik net voor die natuurlike duur van die hoofnoot gespeel, met die tydsbepaling en duur van die hoofnoot wat onveranderd bly. Staan ook bekend as Afrikaanse vertaling van die Italiaanse term, verpletteringsnoot, en as die Duitse term Zusammenschlag (sameslag). |
Oktaaftekens[wysig | wysig bron]
|
Ottava Die 8va-teken (uitgespreek as ottava alta) word bo die balk geplaas (soos hier) om te toon dat die kunstenaar die passasie een oktaaf hoër moet speel. ’n 8va of, as ’n alternatief in moderne musiek, ’n 8vb-teken (albei tekens word as ottava bassa gelees) word onder die balk geplaas en beteken dat die passasie een oktaaf laer gespeel word.[5][6] |
|
Quindicesima Die 15ma-teken word bo die balk geplaas (soos hier) en beteken dat die passasie twee oktawe hoër gespeel moet word. 'n 15mb-teken onder die balk beteken speel die passasie twee oktawe laer. |
8va en 15ma word soms verder afgekort tot 8 en 15. Wanneer dit onder die balk verskyn, word die woord bassa soms bygevoeg.
Herhaling en codas[wysig | wysig bron]
|
Tremolo ’n Vinnige herhaling van ’n noot. As die tremolo tussen twee note is, word hulle vinnig afgewissel. Die aantal skuinsstrepe deur die stam (of aantal diagonale balke tussen twee note) toon die duur van die herhalende (of wisseling van die) noot aan. Soos hier getoon, moet die noot as ’n twee-en-dertigste noot herhaal word. In slaginstrumentnotasie dui tremolos roffel, diddel en trek aan. ’n Enkele tremolo-lyn op ’n kort genoeg noot (soos ’n sestiende) word as ’n trek gespeel, en ’n kombinasie van drie stam- en tremolo-lyne dui op ’n dubbelslagroffel (of ’n enkelslagroffel, in die geval van keteltromme, klawerbordslaginstrumente wat met slaners en party slaginstrumente sonder toonhoogte soos die driehoek en bastrom) vir ’n tyd wat gelykstaande is aan die duur van die noot. In ander gevalle is die interpretasie van tremolos uiters veranderlik ne moet dit deur die dirigent en kunstenaars ondersoek word. Die tremolosimbool dui ook fladdertongslag aan. |
|
Herhalingstekens Omsluit ’n passasie wat meer as een keer gespeel moet word. As daar geen herhalingsteken aan die linkerkant is nie, stuur die regterkanste herhalingsteken die kunstenaar terug na die begin van die stuk of na die naaste dubbelmaatstreep. |
|
Simile-merke Toon dat voorafgaande groepe maatslae of mate herhaal moet word. In hierdie voorbeelde beteken die eerste gewoonlik dat die vorige maat herhaal moet word en die tweede beteken gewoonlik dat die vorige twee mate herhaal moet word. |
|
Volta-hakies (1e en 2e slot) ’n Herhaalde passasie moet elke keer met ’n verskillende slot gespeel word; dit is moontlik om meer as twee slotte te hê (1e, 2e, 3e …). |
|
Da capo (lett. "van bo") Sê vir die kunstenaar om die musiek van die begin af te herhaal. Dit word gewoonlik gevolg deur al fine (lett. "tot die end"), wat beteken dat dit herhaal moet word tot by die woord fine en dat daar dan gestop moet word, of al coda (lett. "tot by die koda(teken)"), wat beteken herhaal tot by die kodateken en spring dan vorentoe. |
|
Dal segno (lett. "van die teken af") Sê vir die kunstenaar om die musiek te herhaal vanaf die naaste segno. Dit word gevolg deur al fine of al coda net soos by da capo. |
|
Segno Merk gebruik by dal segno. |
|
Koda Dui ’n voorwaartse sprong in die musiek aan tot by sy slotpassasie wat met dieselfde teken gemerk word. Word net gebruik ná daar deur ’n D.S. al coda (Dal segno al coda) of D.C. al coda (Da capo al coda) gespeel is. |
Instrumentspesifieke notasie[wysig | wysig bron]
Kitaar[wysig | wysig bron]
Die kitaar het ’n vingerpluknotasiestelsel wat afgelei is van die Spaanse of Latynse name vir die vingers. Dit word bo, onder of langs die noot geskryf waaraan dit gekoppel word. Dit is soos volg:
| Simbool | Spaans | Latyns | Afrikaans |
|---|---|---|---|
| p | pulgar | pollex | duim |
| i | índice | index | wysvinger |
| m | medio | media | middelvinger |
| a | anular | anularis | ringvinger |
| c, x, e, q | meñique | minimus | pinkie |
Klavier[wysig | wysig bron]
Pedaaltekens[wysig | wysig bron]
Pedaalteken kom in musiek voor vir instrumente met ’n aanhoupedaal, soos die klavier, vibrafoon en klokke.
|
Trap pedaal Sê vir die kunstenaar om die aanhoupedaal te trap. |
|
Los pedaal Sê vir die kunstenaar om die aanhoupedaal te laat los. |
|
Wisselende pedaalteken ’n Duideliker aanduiding van die presiese gebruik van die aanhoupedaal. Die laer lyn sê vir die kunstenaar om die aanhoupedaal te trap terwyl al die note gespeel word waaronder dit verskyn. Die omgekeerde "V" (∧) dui aan dat die pedaal vir ’n oomblik gelos moet word en dan weer getrap moet word. |
| |
|
Con sordino, Una corda Sê vir die kunstenaar om die sagte pedaal te trap of, by ander instrumente, om die demper te gebruik. |
|
Senza sordino, Tutte le corde Sê vir die kunstenaar om die sagte pedaal te los of, by ander instrumente, die demper te verwyder. |
Ander klaviernotasie[wysig | wysig bron]
| linkerhand | regterhand | |
|---|---|---|
| Afrikaans | l.h. | r.h. |
| linkerhand | regterhand | |
| Duits | l.H | r.H |
| linke Hand | rechte Hand | |
| Frans | m.g. | m.d. |
| main gauche | main droite | |
| Italiaans | m.s. | m.d. |
| mano sinistra | mano destra |
| 1, 2, 3, 4, 5 | Vingeraanduiding: 1 = duim |
Ou leerboeke (voor 1940) wat in die VK gepubliseer is, gebruik moontlik "Engelse vingernotasie", naamlik + vir die duim, dan 1 (wysvinger), 2 (middelvinger), 3 (ringvinger) en 4 (pinkie).[7]
Snaarinstrumente[wysig | wysig bron]
(Met die uitsondering van die harp)
| 0, 1, 2, 3, 4 | Vingeraanduiding: 0 = oop snaar (geen vinger word gebruik) |
Vierslanerslaginstrumente[wysig | wysig bron]
| 1, 2, 3, 4 | Slaneraanduidings: 1 = Slaner heel links |
| Party stelsels keer die syfers om (bv. 4 = Slaner heel links, 3 = Slaner tweede van regs, ens.) |
Sesslanerslaginstrumente[wysig | wysig bron]
| 1, 2, 3, 4, 5, 6 | Slaneraanduidings: 1 = Slaner heel links |
Die syfers vir sesslanerslaginstrumente kan ook omgekeer word.[8]
Sien ook[wysig | wysig bron]
Verwysings[wysig | wysig bron]
- ↑ U+007B left curly bracket by decodeunicode.org; afgelaai op 3 Mei 2009
- ↑ "YouTube video" (in Engels).
- ↑ Byrd, Donald (16 Desember 2014).
- ↑ "No Fortissimo?
- ↑ George Heussenstamm, The Norton Manual of Music Notation (New York en Londen: W. W. Norton & Company), p.16
- ↑ Anthony Donato, Preparing Music Manuscript (Englewood Cliffs, New Jersey: Prentice-Hall, Inc.), bll. 42-43
- ↑ "Scales-continental/ English Fingering" Geargiveer 20 Desember 2016 op Wayback Machine.
- ↑ Paterson, Robert (2004).