Mispelagtiges
 | Hierdie artikel is 'n weesbladsy. Dit is nie geskakel of in ander bladsye ingesluit nie. Help Wikipedia deur na moontlike teks te soek en 'n skakel hierheen te plaas. |
| Mispelagtiges | |
|---|---|
| |
| Rubia tinctorum | |
| Wetenskaplike klassifikasie | |
| Koninkryk: | |
| Divisie: | |
| Klas: | |
| Orde: | Rubiales
|
| Families | |
|
Sien teks. | |
Die Mispelagtiges (orde Rubiales) word volgens 'n onlangse klassifikasiestelsel in vyf families ingedeel. Die grootste hiervan, wat ook vir die mens die belangrikste een is, is die mispelfamilie (Rubiaceae). Die familie sluit soorte soos die katjiepiering, koffie en wildelukwart in.
Die Mispelagtiges (orde Rubiales) is 'n groep plante wat deur deskundiges as hoogs ontwikkel beskou word, hoofsaaklik vanweë die min blomdele van hul blomme. Die blomme is tetrameries of pentameries (vier- of vyfledig saamgestel) en het ewe veel kroonblare en meeldrade of minder meeldrade as kroonblare. Verder is hulle aktinomorf (reëlmatig) of sigomorf (slegs een vlak van simmetrie). Die onderstandige vrugbeginsel bestaan gewoonlik uit twee of drie vrugblare.
Die blare is meestal teenoorstaande en die bloeiwyse gewoonlik 'n byskerm. Kruidagtige gewasse, struike, bome, epifiete en rankplante word almal binne die orde aangetref. Die Rubiaceae en Caprifoliaceae is merendeels houtagtig en die Valerianaceae en Dipsacaceae merendeels kruidagtig. Die Adoxaceae het slegs een kruidagtige spesie.
Rubiaceae[wysig | wysig bron]
Die mispelfamilie bestaan uit ongeveer 380 genera en 4600 spesies, wat hoofsaaklik oor die warmer wêrelddele versprei is, maar ook tot in bale koue dele voorkom. In Suider-Afrika is spesies van die familie veral goed verteenwoordig in inheemse woude. Steunblare is altyd aanwesig en is meestal interpetiolêr- hulle kom met ander woorde tussen die blaarbasisse voor. Die blare is altyd teenoorstaande. Hierdie 2 eienskappe maak lede van die familie betreklik maklik uitkenbaar.
In Suider-Afrika word hierdie familie deur 43 genera en ongeveer 110 spesies verteenwoordig. Die wildemispel (Vangueria infausta) en die bergmispel (Tapiphyllum parvifolium) is albei bekende veldvrugte wat in groot dele van Suider-Afrika voorkom.
Een of meer van die 19 Canthium-spesies (bokdrolle, klipelse, kwar) kan op byna enige plek in Suider-Afrika gevind word. Breonadia microcephala is die bekende mingerhout wat algemeen langs die Laeveldse riviere aangetref word en waaruit hout van goeie gehalte verkry word.
Agt katjiepieringspesies (genus Gardenia) word in Suider-Afrika aangetref en 'n paar daarvan is ook gewilde tuinplante. Ook die breekhout (Alberta magna) is vanweë sy besondere, helderrooi blomme gewild in tuine, veral in die warmer dele van die land. Die wildelukwart (Oxyanthus gerrardii) word algemeen in die inheemse woude van die oostelike dele van Suid-Afrika aangetref. Koffieplante (genus Coffea) behoort ook tot die familie Rubiaceae.
Die spesies wat normaalweg vir die produksie van koffie verbou word, is Goffea arabica en Goftea robusta. Eersgenoemde lewer die beste koffie, maar is nie so bestand teen siektes soos laasgenoemde nie, wat egter 'n swakker gehalte koffie lewer. Die sogenaamde arabicakoffie is om die rede heelwat duurder as die sogenaamde robustakoffie. Hoewel die twee spesies wat met die oog op koffieproduksie verbou word, nie inheems in Suider-Afrika is nie, is drie ander Coffea-spesies wel inheems.
Ander families[wysig | wysig bron]
Die Dipsacaceae is 'n familie van kruidagtige gewasse met kenmerkende sigomorfiese (tweesydig simmetriese) blomme, wat so os by madeliefies op hofies gerangskik is. Die meeste van die 9 genera en ongeveer 155 spesies word in die Mediterreense gebied aangetref. 'n Paar verteenwoordigers, hoofsaaklik van die genus Scabiosa, kom ook in Suid-Afrika voor. Die uitsonderlikste kenmerk van die familie Valerianaceae is die blomme wat onreëlmatig is, met ander woorde geen vlak van simmetrie het nie.
Die kelkblare is voorts vergroei tot 'n struktuur wat die vrugbeginsel om ring en later saam met die vrug vergroot. Die 10 genera en ongeveer 350 spesies van die familie word hoofsaaklik in die gematigde dele van die Noordelike Halfrond aangetref. Daar is egter ’n paar spesies wat inheems in Suid-Afrika is. Van die familie Caprifoliaceae is daar geen verteenwoordigers inheems in Suider-Afrika nie, maar spesies van die Noordelike Halfrond, waar die meeste van hulle voorkom, word soms in Suid-Afrikaanse tuine aangeplant.
Van die bekendstes is verskeie spesies Viburnum, die sneeubalie, wat of vanweë hul mooi blomme, of vanweë hul aantreklike blare geplant word. Die familie Adoxaceae het net een verteenwoordiger, naamlik Adoxa moschatellina. Die plant is 'n kruidagtige gewas wat in groot dele van die Noordelike Halfrond voorkom.
Bronnelys[wysig | wysig bron]
- Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0-908409-60-5, volume 19, bl. 91