Monogamie
Monogamie verwys na 'n wedersydse en eksklusiewe intieme verhouding tussen twee individue. 'n Verhouding tussen slegs twee individue, of dit lewenslank of reeksmonogamie is, staan teenoor verskeie praktyke soos poligamie en poliamorie.[2]
Die term monogamie, afkomstig van die Grieks vir “een huwelik”, het verskeie konteksgebaseerde betekenisse, insluitend geneties, seksueel, sosiaal en egtelik, elkeen met verskeie interpretasies wat tussen kulture en dissiplines verskil en dus die betekenis daarvan kompleks en dikwels betwisbaar maak. Die term word tipies gebruik om na die gedragsekologie en seksuele seleksie van diereparingstelsels te verwys, dus die toestand van slegs een gegewe maat op 'n tyd te hê. In 'n menslike kulturele konteks verwys monogamie tipies na 'n ekslusiewe toegewyde verhouding tussen twee individue, ongeag van seksuele oriëntasie.
Menslike monogamie het heel waarskynlik ontwikkel deur 'n kombinasie van biologiese faktore en 'n behoefte na vaderlike sorg en ekologiese druk, saam met kulturele ontwikkelings soos landbou, eiendomserfenis, en godsdienstige of maatskaplike norme wat sosiale stabiliteit bevorder.
Bioloë onderskei tussen sosiale, seksuele en genetiese monogamie om te weerspieël hoe dierparings kohabitasie, seksuele eksklusiwiteit en reproduktiewe getrouheid in verskillende kombinasies kan insluit, terwyl reeksmonogamie opeenvolgende eksklusiewe verhoudings oor tyd beskryf.
Terminologie
[wysig | wysig bron]Die woord monogamie is afkomstig van die Grieks μονός, monos ("een"), en γάμος, gamos ("huwelik"), met verwysing tot die funksionele sosiale gedrag .[2] Die term kan dan vervolgens onderverdeel word volgens konteksafhanklike verhoudingstipes. Oor die algemeen is daar vier oorvleuende definisies:
- genetiese monogamie verwys na seksuele monogame verhoudings waar daar genetiese bewyse van vaderskap is.[3]
- seksuele monogamie verwys na twee individue wat seksueel eksklusief is en geen seksuele betrokkenheid by buitepersone het nie.[3]
- sosiale monogamie verwys na twee individue wat saam woon, 'n seksuele verhouding handhaaf en basiese hulpbronne soos behuising, kos en ouerskapsverantwoordelikhede deel.
- egtelike monogamie verwys na huwelike tussen slegs twee individue, binne die konteks van die huwelik as instelling.
Bioloë, biologiese antropoloë en gedragsekoloë gebruik dikwels die term monogamie om na seksuele en soms genetiese (reproduktiewe) eksklusiwiteit te verwys. [4] Daarteenoor gebruik kulturele en sosiale anthropoloë en ander sosiale wetenskaplikes die term monogamie om na sosiale of egtelike monogamie te verwys.[4][3]
Egtelike monogamie kan verder verdeel word in:
- klassieke monogamie - "'n verhouding tussen twee persone wat as maagde in die huwelik tree en dus seksueel eksklusief vir hul hele lewens bly en selibaat bly na die dood van hul eggenoot."[5]
- reeksmonogamie, - 'n huwelik tussen slegs twee persone op enige gegewe tyd, anders as bigamie of poligamie.[2]
Om monogamie oor kulture te definieer kan moeilik wees as gevolg van verskillende kulturele aannames. Party samelewings glo ware monogamie vereis lewenslange seksuele ekslusiwiteit, dus 'n seksuele verhouding met slegs een persoon. [6] Ander aanvaar of keur voorhuwelikse seks goed.[7] Party samelewings beskou seks buite die huwelik [8] of eggenootruiling ("spouse swapping")[9] as sosiaal aanvaarbaar. Party sien 'n verhouding steeds as monogamies wanneer eggenote na die dood van hul huweliksmaat of na 'n egskeiding na 'n nuwe monogame verhouding aanbeweeg, ongeag die tydperk van die verhouding (reeksmonogamie).[10] Die behoefte om monogamie te omskryf is in 'n 2012-navorsingstuk beklemtoon, waar praktyke as formele of informele poliandrie gedefinieer is. Navorsers het 53 gemeenskappe gevind wat tussen 1912 en 2010 poliandrie beoefen het (waar vroue veelvuldige manlike seksuele maats het). Hierdie breër definisie het aangedui dat poliandrie meer algemeen was wêreldwyd as wat voorheen geglo is.[11]
Terminologie mag ook beïnvloed hoe data oor poligamie geïnterpreteer word. Terwyl die genetiese rekord aandui dat genetiese monogamie in die laaste 5000-10000 jaar toegeneem het,[12] is die manier hoe prehistoriese nie-monogamie gelyk het, minder duidelik. 'n Gebrek aan genetiese monogamie kan as poligamie geïnterpreteer word ten spyte van ander moontlike verduidelikings. Antropologiese waarnemings dui daarop dat selfs wanneer poligamie in die gemeenskap aanvaar word, die meerderheid verhoudings in die samelewing in die praktyk monogaam is.[10] Dus, in prehistoriese gemeenskappe en gemeenskappe wat as poligaam gekategoriseer word, kan kort- of langtermyn reeksmonogamie die algemeenste praktyk wees eerder as 'n lewenslange monogame band.[10]
Sien ook
[wysig | wysig bron]Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ "Kaszubski square in Gdynia" (in Pools). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 16 September 2011. Besoek op 2 November 2011.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Cf. "Monogamy" in Britannica World Language Dictionary, R.C. Preble (ed.), Oxford-London 1962, p. 1275:1. The practice or principle of marrying only once. opp. to digamy now rare 2. The condition, rule or custom of being married to only one person at a time (opp. to polygamy or bigamy) 1708. 3. Zool. The habit of living in pairs, or having only one mate; The same text repeats The Shorter Oxford English Dictionary, W. Little, H.W. Fowler, J. Coulson (ed.), C.T. Onions (rev. & ed.,) Oxford 1969, 3rd edition, vol.1, p.1275; OED Online. March 2010. Oxford University Press. 23 Jun. 2010 Cf. Monogamy Geargiveer 23 Junie 2015 op Wayback Machine in Merriam-Webster Dictionary
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Reichard, Ulrich H. (2003). "Monogamy: past and present". In Reichard, Ulrich H.; Boesch, Christophe (reds.). Monogamy: Mating Strategies and Partnerships in Birds, Humans and Other Mammals. Cambridge University Press. pp. 3–25. ISBN 978-0-521-52577-0. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 3 Junie 2016. Besoek op 5 Januarie 2016.
- ↑ 4,0 4,1 Low B.S. (2003) Ecological and social complexities in human monogamy Geargiveer 13 Julie 2018 op Wayback Machine. Monogamy: Mating Strategies and Partnerships in Birds, Humans and Other Mammals:161–176.
- ↑ Sheff, Elisabeth (22 Julie 2014). "Seven Forms of Non-Monogamy". Psychology Today.
- ↑ Kramer, Karen L.; Russell, Andrew F. (2014). "Kin-selected cooperation without lifetime monogamy: human insights and animal implications". Trends in Ecology & Evolution. 29 (11). Elsevier BV: 600–606. Bibcode:2014TEcoE..29..600K. doi:10.1016/j.tree.2014.09.001. ISSN 0169-5347. PMID 25267298.
- ↑ Schacht, Ryan N. (2013), Cassava and the Makushi: A Shared History of Resiliency and Transformation, Bloomsbury, T&T Clark, pp. 15–30, doi:10.5040/9781350042162.ch-001, ISBN 9781350042162
- ↑ Beckerman, Stephen; Valentine, Paul (2002). Cultures of Multiple Fathers. University Press of Florida. ISBN 0-8130-2456-0.
- ↑ Hennigh, Lawrence (1 Januarie 1970). "Functions and Limitations of Alaskan Eskimo Wife Trading". Arctic. 23 (1). The Arctic Institute of North America. doi:10.14430/arctic3151. ISSN 1923-1245.
- ↑ 10,0 10,1 10,2 Schacht, Ryan; Kramer, Karen (19 Julie 2019). "Are We Monogamous? A Review of the Evolution of Pair-Bonding in Humans and Its Contemporary Variation Cross-Culturally". Front. Ecol. Evol. 7. doi:10.3389/fevo.2019.00230.
- ↑ Starkweather, Katherine; Hames, Raymond (2012). "A Survey of Non‑Classical Polyandry". Human Nature. 23 (2): 149–72. doi:10.1007/s12110-012-9144-x. eISSN 1936-4776. ISSN 1045-6767. OCLC 879353439. PMID 22688804. S2CID 2008559. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 25 September 2015.
- ↑ Dupanloup, Isabelle; Pereira, Luisa; Bertorelle, Giorgio; Calafell, Francesc; Prata, Maria; Amorim, Antonio; Barbujani, Guido; et al. (2003). "A recent shift from polygyny to monogamy in humans is suggested by the analysis of worldwide Y-chromosome diversity". J Mol Evol. 57 (1): 85–97. Bibcode:2003JMolE..57...85D. CiteSeerX 10.1.1.454.1662. doi:10.1007/s00239-003-2458-x. PMID 12962309. S2CID 2673314.
| Normdata: Nasionaal |
|---|
