Gaan na inhoud

Ndwandwe

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Ndwandwe

Totale bevolking: onbekend
Belangrike bevolkings  in: Suid-Afrika, Eswatini, Mosambiek, Zimbabwe, Malawi, Tanzanië, Zambië.
Taal: Nguni, Engels, Portugees
Geloofsoortuiging: Christene en ander
Verwante etniese groepe: Ngoni, Zoeloe, Swazi's, Ndebele, Xhosa.

Die Ndwandwe is 'n Bantoe Nguni-sprekende volk wat dele van suidelike Afrika bewoon. Hulle het hulle naam te danke aan een van hul vroeë stamhoofde en staan ook as die Nxumalo bekend. Tans word hulle in Suid-Afrika, Eswatini, Mosambiek, Zimbabwe, Malawi, Tanzanië en Zambië aangetref.

Geskiedenis

[wysig | wysig bron]

Ndwandwe-kapteinskappe was deel van die Noord-Nguni migrasie en het hulle in die agtiende eeu in die gebied tussen die Pongolarivier en die Swart Umfolozirivier gevestig. Hier het die Ndwandwe met verloop van tyd die omliggende groepe onderwerp en ingelyf. Teen die latere deel van die agtiende eeu, onder leiding van hul koning Yaka, het hulle hul in 'n dominante posisie bevind.[1] Noord van die Ndwandwe het die Ngwane-volk geleef en suid het die Mtwethwa, Zoeloe en ander groepe gebly.

Aan die begin van die negentiende eeu was die Ndwandwe en die Mthethwa die vernaamste moondhede in die huidige Zoeloeland, terwyl die Ngwane (wat later as die Swazi bekend sou staan) noord van hulle die dominante groep was.[2][3] Zwide kaLanga (c. 1758–1820/1825), die koning van die Ndwandwe van ongeveer 1805 tot 1820, het verskeie koninklike nedersettings gehad, met sy hoofstad op Maguduberg suid van die huidige Pongola.[4]

Onder die leiding van Zwide kaLanga het die Ndwandwe die Mthethwa onder hul koning Dingiswayo in 1817/1818 vernietig toe hul leërs by Mbuzi-heuwel suid van Magudu ontmoet het. Dit het Zwide as die magtigste leier in hierdie streek gelaat.[5] Die magsvakuum wat deur die Mthethwa se vernietiging onstaan het, is gevul deur 'n luitenant van Dingiswayo, Shaka van die Zoeloe-stam. In 'n gemeenskaplike front teen die Ndwandwe het Shaka die oorblyfsels van die Mthethwa en ander stamme in die omgewing versamel en teen die Ndwandwe te velde getrek. In die eerste ontmoeting van die Zoeloe-Ndwandweoorlog (ook die Zoeloe-burgeroorlog genoem) het Shaka se magte in 1818 die Slag van Gqokli-heuwel oorleef.[6][7]

In 1819 het Zwide 'n tweede ekspedisie teen die Zoeloes onderneem, maar Shaka het sy taktiek verander deur die Ndwandwe-leër sy gebied te laat binnedring en met guerrilla-oorlogvoering te begin. 'n Tekort aan voorrade het veroorsaak dat die Ndandwe besluit het om huiswaarts te keer. Tydens hierdie terugtrek vroeg in 1820, toe hulle besig was om die Mhlatuzerivier oor te steek, is die Ndwandwe-magte in die Slag van Mhlatuzerivier deur die Zoeloes verdeel en beslissend verslaan.[8]

Hierdie nederlaag van die Ndwandwe-magte en die daaropvolgende vergeldingstogte waarin die Zoeloes alle nedersetting verwoes en mense waarop hulle afgekom vermoor het, het oor die volgende vyf jaar tot die verbrokkeling van die Ndwandwe-nasie gelei. Daar bestaan verskillende weergawes oor koning Zwide se einde. Volgens die mondelinge oorleweringe van Ndwandwe-afstammelinge van die Pongola-vallei, is Zwide nie lank na die Slag van Mhlatuzerivier nie suid van die huidige Pongola deur soldate van Shaka gedood op die berg wat nou sy naam dra, Zwide - dit is nie ver nie van waar sy koninklike hoofstad wat op Maguduberg geleë was. Hy is kort hierna begrawe teen die suidelike hange van Maguduberg in die bos wat deur die AmaNdwandwe as heilig beskou word, waar ook ander Ndwandweleiers begrawe is. 'n Ander weergawe lui dat hy saam met van sy volgelinge noordwaarts gevlug het na die boloop van die Komatirivier en dat hy daar in 1825 oorlede is.[9]

Zwide se generaals en seuns het, ter wille van oorlewing, dele van die Ndwandwe-volk in die nasleep van die Ndwandwe se nederlaag en vervolging deur Shaka noordwaarts gelei. Een van hierdie groepe, onder Soshangane, het die Gasa-ryk in die huidige sentrale Mosambiek gevestig, terwyl 'n ander, onder Zwangendaba, hulle as die waNgoni in die huidige Malawi gevestig het. Ander het hulself as hoofleiers in die huidige Eswatini en Zambië gevestig. Die oorblywende meerderheid van die Ndwandwe is by die Zoeloeryk ingelyf.[10][11] So het die Mfecane daartoe bygedra dat 'n blywende Ndwandwe-erfenis geskep en oor Suider-Afrika versprei is.

Tale

[wysig | wysig bron]

Die onderskeie Ndwandwe-groepe praat Nguni-dialekte. Van hierdie nasies se amptelike tale is Engels in Zambië en Zimbabwe, en Portugees in Mosambiek.

Sien ook

[wysig | wysig bron]

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ Van Aswegen, H.J. (1989). Geskiedenis van Suid-Afrika to 1854. Pretoria, Suid-Afrika: Academica. p. 59. ISBN 0-86874-337-2
  2. ↑ Bonner, Philip (16 Mei 2002). Kings, Commoners and Concessionaires: The Evolution and Dissolution of the Nineteenth-Century Swazi State (in Engels). Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-52300-4.
  3. ↑ Fage, J.D. en Roland Anthony Oliver (reds.) (1975), The Cambridge History of Africa. Volume 5. Cambridge, Verenigde Koninkryk: Cambridge University Press. p. 323.
  4. ↑ Westcott, Michael; Hamilton, Carolyn (reds.) (1992). In the tracks of the Swazi past: a historical tour of the Ngwane and Ndwandwe kingdoms (PDF). Manzini, Swaziland: Macmillan Boleswa. pp. 35, 38. ISBN 978-0-333-47908-7.
  5. ↑ Westcott, Michael; Hamilton, Carolyn (reds.) (1992). In the tracks of the Swazi past: a historical tour of the Ngwane and Ndwandwe kingdoms. Manzini, Swaziland: Macmillan Boleswa. p. 40. ISBN 978-0-333-47908-7.
  6. ↑ Canwell, Diane (30 September 2004). Zulu Kings and their Armies (in Engels). Pen and Sword. ISBN 978-1-84415-060-1.
  7. ↑ Wilson, Monica and Leonard Thomson (Eds.) (1969), The Oxford History of South Africa. Vol. I. South Africa to 1870. Oxford, United Kingdom: Oxford University Press. pp. 242-243. ISBN 0-19-821641-6
  8. ↑ Van Aswegen, H.J. (1969). Geskiedenis van Suid-Afrika to 1854. Pretoria, Suid-Afrika: Academica. p. 246. ISBN 0-86874-337-2
  9. ↑ Woschitz, Nicolene (1996). Die Pongola-Vallei. Juweel van Kwazulu-Natal. Pretoria, Suid-Afrika: Sigma Pers. pp.12 en 20-21. ISBN 0-620-19830-3
  10. ↑ Mitchell, Peter (14 November 2002). The Archaeology of Southern Africa (in Engels). Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-63389-5.
  11. ↑ Wilson, Monica en Leonard Thomson (reds.) (1969). The Oxford History of South Africa. Vol. I. South Africa to 1870. Oxford, Verenigde Koninkryk: Oxford University Press. pp. 246-249. ISBN 0-19-821641-6
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Ndwandwe&oldid=2762426"