Nederlandse adel

Adelsdiploma van die familie De Bye, omstreeks 1830.

Die Nederlandse adel is 'n groep mense wat tot 'n oorspronklik bevoorregte stand (die edeles) behoort. In die huidige tyd word die adel as 'n historiese instelling van die Nederlandse samelewing beskou.

Die huidige adel is in 1814 gevorm deur die Nederlandse Grondwet wat die bestaan van 'n adelstand vasgelê het. Die geskiedenis van die adel in Nederland is wel veel ouer.

Geskiedenis

Die begrip adel gaan terug na die Middeleeue toe vorste hulle omring het met krygsliede en raadgewers wat op die langeduur in ridderskappe ontwikkel het. In die periode van die Republiek van die Verenigde Nederlande (1581 tot 1795) het die adel hul konstitusionele rol behou. In elk van die sewe provinsies was die adel in ridderskappe georganiseer en het hulle verteenwoordig in die Provinsiale State gehad. Met die totstandkoming van die Bataafse Republiek in 1795 is die stande en die adel afgeskaf.

In 1813/1815, toe die Koninkryk van die Nederlande tot stand gebring is, is die regte van die adel weer herstel en het die adel 'n amptelike status verky wat in 1814 in die Grondwet vasgelê is. Die grondwet het ondermeer bepaal dat adeldom deur die koning verleen word. Die Eerste en Tweede Kamer van die Stategeneraal is indirek verkies. As deel van die adel se staatsregtelike rol, is die kieskolleges vir die verkiesing onder andere uit die ridderskappe saamgestel. Die koning het ook 'n advieskollege, die Hoge Raad van Adel, ingestel wat hom moes bystaan in die uitvoer van adelsbeleid en die byhou van 'n register (die filiasieregister) van die Nederlandse adel.

Hierdie voorregte wat die huidige adel geniet het, sou van korte duur wees. Die adel se voorregte en konstitusionele rol is deur die Nederlandse Grondwet van 1848 afgeskaf. Dit was tydens die Revolusiejaar 1848, toe opstande in vele Europese en ander lande voorgekom het met die doel om monargiese strukture te verwyder en meer regte aan die gewone mens te gee. Om 'n opstand in Nederland te verhoed het die koning demokratiese hervormings laat deurvoer wat tot die instelling van verteenwoordigende demokrasie en die afskaffing van stande gelei het. Die koning se mag is aansienlik ingeperk en die Grondwet het weggedoen met die begrip adelstand en dit met adeldom vervang.

Na 1848 is die enigste voorregte wat die adel in Nederland geniet die voer van titels en predikate, en die toekenning van familiewapens by koninklike besluit.

In 1994 is die Wet op die Adeldom in Nederland uitgevaardig, wat adelsreg vir die eerstemaal gekodifiseer en in die Nederlandse wet neergelê het. Voorheen was adelsreg slegs 'n ongeskrewe tradisionele gewoontereg. Die wet van 1994 bepaal aan wie en wanneer adeldom aan iemand verleen kan word.

Die Nederlandse adel vorm 'n klein onderdeel van die samelewing. In 2011 was daar 8459 adellikes in Nederland woonagtig en sowat 2500 in die buiteland - altesaam, minder as 0,07% van die Nederlandse bevolking.

Adellike titulatuur

Die enigste (sigbare) voorreg wat die Nederlandse adel nog het, is die voer van 'n adellike titel of adellike predikaat. Ongetitelde Nederlandse adel het die reg op die predikaat jonkeer of jonkvrouw. Getitelde adel het die reg op die titels ridder, baron/barones, burggraaf/burggravin, graaf/gravin, markies/markiesin, hertog/hertogin of prins/prinses, nagelang van watter titel verleen, erken of ingelyf is. Die titel van ridder het nie 'n vroulike vorm nie.

In Nederland betaan die grootste deel van die sowat 300 bestaande adellike families uit ongetiteldes wat die predikaat jonkheer of jonkvrouw voer. Adeldom is nou verbonde aan die regerende koningshuis en het 'n erflike status. Iemand behoort tot die Nederlandse adel wanneer hulle of deur koninklike besluit adellikheid toegestaan is, of wanneer hul vader 'n lid van die adel was.

Volgens gewoontereg vererf adeldom slegs langs die manlike lyn. Dogters van 'n adellike man is dus van adel, maar kan hul adeldom nie aan hul nageslag deurgee nie.