Gaan na inhoud

Omar M. Yaghi

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Omar Yaghi in 2025.

Omar Mwannes Yaghi (Arabies: عمر مونّس ياغي; gebore 9 Februarie 1965) is 'n Palestynse-Amerikaanse en Jordaniese chemikus bekend vir sy baanbrekerswerk in retikulêre chemie en vir die ontwikkeling van metaal-organiese raamwerke (MOF's). Hy is bekroon met die 2025 Nobelprys vir Chemie, gedeel met Richard Robson en Susumu Kitagawa, vir hierdie werk.[1]

Yaghi is 'n universiteitsprofessor en die James en Neeltje Tretter-gesubsidieerde leerstoel in Chemie aan die Universiteit van Kalifornië, Berkeley. Hy is ook 'n geaffilieerde wetenskaplike by die Lawrence Berkeley Nasionale Laboratorium, stigtersdirekteur van die Berkeley Global Science Institute, en 'n lid van die Amerikaanse Nasionale Akademie vir Wetenskappe[2] en die Duitse Nasionale Akademie vir Wetenskappe Leopoldina.[3][4] In Januarie 2025 het hy die sewende president van die Wêreldkultuurraad geword, 'n internasionale organisasie wat kulturele en wetenskaplike vooruitgang bevorder.[5]

Vroeë lewe en opvoeding

[wysig | wysig bron]

Yaghi is in 1965 in Amman, Jordanië, gebore aan 'n Palestynse vlugtelinggesin.[6][7] wat tydens die Palestynse uitsetting en vlug van 1948 uit die Gasastrook gevlug het.[8][9] Hy het grootgeword in 'n oorvol huishouding met baie kinders, wat almal in 'n enkele kamer gewoon het wat ook die gesin se vee gehuisves het.[10] Die gesin het beperkte toegang tot skoon water en geen elektrisiteit gehad nie.[11]

Op die ouderdom van 15, aangemoedig deur sy vader, het hy na die Verenigde State verhuis.[12] Alhoewel hy min Engels geken het, het hy klasse by Hudson Valley Community College begin en later oorgeplaas na die Staatsuniversiteit van New York in Albany, waar hy sy voorgraadse graad voltooi het. Hy het sy nagraadse studies aan die Universiteit van Illinois in Urbana-Champaign voortgesit en sy PhD in 1990 verwerf onder leiding van Walter G. Klemperer.[13] Hy het daarna as 'n postdoktorale genoot van die National Science Foundation aan die Harvard-universiteit (1990–1992) onder Richard H. Holm gedien.

In 2021 is Yaghi deur koninklike bevel Saoedi-burgerskap toegestaan.[14]

Akademiese loopbaan

[wysig | wysig bron]

Yaghi het sy akademiese loopbaan as assistent-professor aan die Arizona State University begin (1992–1998). Hy het daarna die Robert W. Parry-professoraat in Chemie aan die Universiteit van Michigan (1999–2006) beklee, gevolg deur die Christopher S. Foote-professoraat in Chemie en die Irving en Jean Stone-leerstoel in Fisiese Wetenskappe aan die Universiteit van Kalifornië, Los Angeles (2007–2012).[15]

In 2012 het hy na die Universiteit van Kalifornië, Berkeley, verhuis, waar hy die James en Neeltje Tretter-professor in Chemie is. Van 2012 tot 2013 was hy die direkteur van die Molekulêre Gietery by die Lawrence Berkeley Nasionale Laboratorium. Hy is die stigtersdirekteur van die Berkeley Global Science Institute en 'n mededirekteur van die Kavli Energy NanoSciences Institute, 'n vennootskap tussen UC Berkeley en die Lawrence Berkeley Nasionale Laboratorium. Hy is ook mededirekteur van die California Research Alliance by BASF en die Bakar Institute of Digital Materials for the Planet.[16]

In 2025 het die Universiteit van Kalifornië se Raad van Regente Yaghi bevorder tot die rang van Universiteitsprofessor, die stelsel se hoogste eerbewys wat voorbehou is vir geleerdes van die hoogste internasionale onderskeiding.[17]

[wysig | wysig bron]

Metaal-organiese raamwerke

[wysig | wysig bron]

Yaghi se mees erkende werk is in die ontwerp, sintese, toepassing en popularisering van metaal-organiese raamwerke (MOF's). Volgens IUPAC is MOF's 'n subklas van koördinasiepolimere, 'n kategorie wat die eerste keer in 1959 gerapporteer is.[18] Daaropvolgende ontwikkelings het E. A. Tomic se 1965-studie oor die termiese stabiliteit van verskeie koördinasiepolimere ingesluit[19] en die werk van Hoskins en Richard Robson in 1989 oor 'n 3D-koördinasiepolimeerstruktuur.[20][21] Hierdie vroeë koördinasiepolimere was egter tipies brose, wanordelike strukture met swak gedefinieerde eienskappe.[22]

In die 1990's het Yaghi drie belangrike deurbrake gemaak wat brose koördinasiepolimere omskep het in die argitektonies robuuste, permanent poreuse MOF's wat vandag in gebruik is:

  1. Die kristallisasie van metaal-organiese strukture deur sterk bindings tussen metaalione en gelaaide organiese skakels soos karboksilate te gebruik (1995).[23]
  2. Die bekendstelling van metaal-karboksilaatklusters as sekondêre bou-eenhede (SBU's), wat robuuste raamwerke met permanente porositeit moontlik gemaak het, wat later deur gasadsorpsie-isoterme bevestig is (1998).[24]
  3. Die realisering van ultra-hoë porositeit met MOF-5 (1999).[25]

Die sterk bindings in MOF's is fundamenteel vir hul strukturele robuustheid, ultra-hoë porositeit en lang lewensduur in industriële toepassings.

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ "Nobel Prize in Chemistry 2025". NobelPrize.org (in Engels (VSA)). Besoek op 8 Oktober 2025.
  2. ↑ " National Academy of Sciences Elects Members and Foreign Associates ", National Academy of Sciences, Besoek op 30 April 2019.
  3. ↑ " List of Members Expert Search Professor Dr. Omar M. Yaghi ", German National Academy of Sciences Leopoldina "], Besoek op 9 Junie 2023.
  4. ↑ " Omar Yaghi appointed as University Professor ", UC Berkeley College of Chemistry "], Besoek op 26 Junie 2025.
  5. ↑ " Our President ", World Cultural Council, Besoek op 25 Julie 2025.
  6. ↑ Ahlander, Johan; Pollard, Niklas; Mannes, Marie (8 Oktober 2025). "Trio win Nobel chemistry prize for work on 'Hermione's handbag' materials". Reuters.
  7. ↑ " Omar Yaghi Winner of Wolf Prize in Chemistry – 2018 " Geargiveer 17 Mei 2022 op Wayback Machine, Wolf Foundation, Besoek op 4 Maart 2018.
  8. ↑ "فوز عمر ياغي الأردني من أصل فلسطيني بجائزة نوبل في الكيمياء". Arab 48. 8 Oktober 2025. Besoek op 8 Oktober 2025.
  9. ↑ "A long 'journey' for Nobel chemistry winner born to Palestinian refugees". The Washington Post (in Engels (VSA)). 8 Oktober 2025. ISSN 0190-8286. Besoek op 8 Oktober 2025. Yaghi het grootgeword in Amman, Jordanië, waarheen sy ouers verhuis het nadat hulle in 1948 uit Gasa gevlug het, toe honderdduisende Palestyne uit hul huise gedwing is te midde van sektariese gevegte in wat binnekort Israel sou word.
  10. ↑ " A Pioneer in Reticular Chemistry: Shaping a Sustainable Future - Omar M. Yaghi ", [ Tang Prize documentary ], Besoek op 19 Mei 2025.
  11. ↑ " Omar Yaghi: Harvesting water from desert air ", [ Molecular Frontiers Symposium "Planet Earth: A Scientific Journey", at Stockholm University, 9–10 Mei 2019 ], Besoek op 30 Desember 2019.
  12. ↑ " The Alchemist " Geargiveer 28 Augustus 2018 op Wayback Machine, Forbes, Besoek op 1 Februarie 2018.
  13. ↑ Thesis, Synthesis, structure, and reactivity of polyoxovanadates in nonaqueous media, 1990, PhD, University of Illinois, Urbana-Champaign, Yaghi, Omar M. ProQuest 303854222, clc=774917622
  14. ↑ "Internationally renowned chemist Omar Yaghi 'honored to accept Saudi citizenship'". arabnews.com. 14 November 2021.
  15. ↑ "Wolf Prize in Chemistry: M. Fujita and O. M. Yaghi / Albrecht Kossel Prize: A. Beck-Sickinger". Angewandte Chemie International Edition. 57 (13): 3287. 2018. Bibcode:2018ACIE...57.3287.. doi:10.1002/anie.201802237. PMID 29504702.
  16. ↑ " New institute brings together chemistry and machine learning to tackle climate change ", Besoek op 21 September 2022.
  17. ↑ " Omar Yaghi appointed as University Professor ", UC Berkeley College of Chemistry, Besoek op 25 Julie 2025.
  18. ↑ Kinoshita, Yukio; Matsubara, Ikuo; Higuchi, Taiichi; Saito, Yoshihiko (1 November 1959). "The Crystal Structure of Bis(adiponitrilo)copper(I) Nitrate". Bulletin of the Chemical Society of Japan. 32 (11): 1221–1226. doi:10.1246/bcsj.32.1221. ISSN 0009-2673.
  19. ↑ Tomic, E. A. (1965). "Thermal stability of coordination polymers". Journal of Applied Polymer Science. 9 (11): 3745–3752. Bibcode:1965JAPS....9.3745T. doi:10.1002/app.1965.070091121.
  20. ↑ Hoskins, Bernard F.; Robson, Richard (Julie 1989). "Infinite polymeric frameworks consisting of three dimensionally linked rod-like segments". Journal of the American Chemical Society. 111 (15): 5962–5964. Bibcode:1989JAChS.111.5962H. doi:10.1021/ja00197a079. ISSN 0002-7863.
  21. ↑ Robson, R. (23 September 2008). "Design and its limitations in the construction of bi- and poly-nuclear coordination complexes and coordination polymers (aka MOFs): a personal view". Dalton Transactions (38): 5113–5131. doi:10.1039/B805617J. ISSN 1477-9234. PMID 18813362.
  22. ↑ "This year's Aminoff Prize goes to the founders of reticular chemistry". 13 September 2018.
  23. ↑ Yaghi, O. M.; Li, G.; Li, H. (1995). "Selective binding and removal of guests in a microporous metal–organic framework". Nature. 378 (6558): 703–706. Bibcode:1995Natur.378..703Y. doi:10.1038/378703a0.
  24. ↑ Li, H.; Eddaoudi, M.; Groy, T. L.; Yaghi, O. M. (1998). "Establishing Microporosity in Open Metal-Organic Frameworks: Gas Sorption Isotherms for Zn (BDC)(BDC= 1,4-Benzenedicarboxylate)". Journal of the American Chemical Society. 120 (33): 8571–8572. doi:10.1021/ja981669x.
  25. ↑ Li, H.; Eddaoudi, M.; O’Keeffee, M.; Yaghi, O. M. (1999). "Design and synthesis of an exceptionally stable and highly porous metal-organic framework". Nature. 402 (6759): 276–279. Bibcode:1999Natur.402..276L. doi:10.1038/46248. hdl:2027.42/62847.
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Omar_M._Yaghi&oldid=2842431"