Onderwys (geskiedenis)
 | Hierdie artikel is 'n weesbladsy. Dit is nie geskakel of in ander bladsye ingesluit nie. Help Wikipedia deur na moontlike teks te soek en 'n skakel hierheen te plaas. |
In die vroeë Romeinse tyd was dit die gebruik dat slegs seuns geleerdheid ontvang. Die vader en moeder was self die eerste onderwysers van hul kind. Die moeder, met afwisseling van sagtheid en gestrengheid, het gesorg dat die seun met 'n mooi karakter sou grootword; die vader het sorg gedra vir sy liggaamlike ontwikkeling, en wou boweal toesien dat hy 'n goeie dapper burger sou word. Hy het hom leer perdry, swem, en stoei; daarna het hy hom leer lees en skryf en hom die wette van die staat laat leer, waaraan hy altyd gehoorsaam moes wees; ook het hy hom bekend gemaak met al die maniere waarop hy later deel kon hê aan die politieke lewe van die stad.
Die pedagoog[wysig | wysig bron]
Soos die jare verbygegaan het, het hierdie mooi tradisie in onbruik geraak. Met die ontwikkeling van Rome se mag het die rykdom sy intrede in baie families gedoen, en het die moeders nie meer die tyd gehad om hulle met hul kinders besig te hou nie, omdat hulle te besig was met ... die mooimaak van hut gesigte en die opmaak van hul hare.
Die vaders het nie meer die geduld gehad om hul seuns self te onderrig en op te voed nie, omdat die oormatige rykdom hulle meer kwellinge en hoofbrekens besorg het as al die landerye en vee wat hulle vroeër dae moes versorg. Die kinders is dus toevertrou aan slawe. Die slimste en geleerdste onder die slawe van die huishouding is uitgesoek, en aan hom is die taak opgedra om die hele dag lank 'n wakende oog oor die seun te hou.
Hy het die seun vergesel na die skool, op wandelinge, na openbare vertonings, kortom orals heen; en hy is genoem die paedagogus, ʼn Griekse woord wat beteken “opvoeder van seuns”. Vandag is ʼn pedagoog iemand wat hom op die opvoedkunde toelê, maar soos ons reeds gesien het was daardie “pedagoë” in werklikheid meer oppassers as onderwysers.
Die skool van die ludi magister[wysig | wysig bron]
Teen hul sewende jaar het Romeinse kinders vir die eerste keer met 'n regte skoolmeester kennis gemaak. Met uitsondering van die wat privaat by die huis les ontvang het, het die seuns dan begin om gereeld skool te gaan by 'n ludi magister (skoolmeester). Dit kan vergelyk word met die laerskool van ons tyd. Maar dit het glad nie gelyk soos vandag se skole nie. Daar was geen groot geboue wat spesiaal vir die doel opgerig was nie, geen klaskamers of skoolbanke nie.
Die onderwysers van antieke Rome het hul werk in een of ander armsalige vertrek gedoen eenvoudig in die beskutting van 'n suilegang. Die hele meublement het bestaan uit ʼn stoel vir die meester en ʼn aantal eenvoudige bankies vir die leerlinge. Ses uur van die dag is by die skool deurgebring: die lesse het vroeg soggens begin, en net oor die middag was daar 'n pouse. Elke negende dag was 'n vakansiedag, en natuurlik ook al die openbare feesdae - waarvan daar destyds in Rome nogal heelwat was. Maar so iets soos ʼn lang somervakansie het hulle blykbaar nie geken nie: die skool het die hele jaar deur aangehou, selfs wanneer baie leerlinge oor die warmste maande met vakansie saam met hul ouers gegaan het.
Die begin van die skooljaar was in Maart, onmiddellik na 'n fees gewy aan Minerva, godin van die wysheid en derhalwe ook skutgodin van alle studente. In hierdie skool het die Romeinse seuns leer lees en skryf en reken - niks anders nie. Die metodes waarmee hierdie eenvoudige onderrig meegedeel is, was egter uiters vervelig. Ure lank moes die arme leerlinge die alfabet opsê, nog voordat hulle eens gesien het hoe die letters gemaak word. Ure lank het hulle in 'n koor hardop op hul vingers getel, of op die calculus (telbordjie), wat hulle in hul boeksak gehad het. En vir die onhebbelikes was daar geen gebrek strawwe nie! Die lat en die riem was destyds alledaagse dinge.
Die skool van die grammaticus[wysig | wysig bron]
Van hul twaalfde tot sewentiende jaar het Romeinse seuns skoolgegaan by ʼn grammaticus. Hierdie onderwysers was gewoonlik buitelanders uit Griekeland, Asië of Egipte. Hulle was almal manne wat die Griekse taal volmaak bemeester het, en was dus goed in staat om onderrig te gee in hierdie taal, die taal wat elke Romein graag korrek wou leer praat. Gedurende hierdie vyf jaar in die “hoërskool” (soos ons vandag sou sê) het die werke van die Latynse en Griekse digters die vernaamste bestanddeel van die leerplan gevorm.
As daar ook ʼn bietjie geskiedenis en aardrykskunde bygekom het, dan was dit eintlik net sodat die digters beter verstaan kon word. Hieruit kan ʼn mens al maklik aflei hoeveel belangstelling die Romeine oor die algemeen vir die wetenskap gehad het. Die groot ambisie van die uitblinker in die klas was om eerste te kom in ʼn voordragkompetisie in Griekse poësie. Quintus Sulpicius Maximus was ʼn seun van 11 jaar en het die eerste prys verower teen 52 mededingers.
Dit was in 94 n.C. ʼn Marmerbeeldjie van hierdie seun, met ʼn lang inskripsie wat die verhaal van sy prestasie vertel, is vandag nog in die Kapitolynse Museum in Rome te sien. Die ryker families het nie hul seuns na die skool van die ludi magister of die grammaticus gestuur nie: hulle kon hul die luukse van private onderwysers veroorloof, en die het hulle dan ook gekoop. Die private onderwysers was feitlik deur die bank slawe, in die meeste gevalle hooggeleerde Grieke.
Hul onderrig was seker soms minder vervelig as die in die openbare skole, al was dit net omdat hulle soveel meer middele tot hul beskikking gehad het. Een van hulle het byvoorbeeld werklik, om sy leerling te leer hoe om die woorde van ʼn sin netjies agtermekaar te sit, ʼn klomp slawe in die tuin laat rondstaan, elkeen met ʼn karton om die nek, en op elke karton ʼn letter. ʼn Ander leermeester het weer eenvoudig ʼn groot klomp koekies laat bak, in die vorms van die letters van die alfabet: voorwaar ʼn metode wat enige leerling ʼn belangstelling in die skryfkuns sou gee!
Die skool van die retor[wysig | wysig bron]
“Hannibal het die Alpe oorgesteek en na Italië afgedaal. Dit is die onverganklike heldedaad van Hannibal dat hy die Alpe oorgesteek en na Italië afgedaal het. Dit het vir Hannibal noodsaaklik gelyk om die Alpe oor te steek en ... Die Alpe is oorgesteek deur Hannibal, wat ... "
Dit was die soort oefeninge waarmee Romeinse seuns in die skool van die retor (redenaar) begin het. Hierdie skool het dan ook slegs een doel gedien, en dit was om te leer hoe om goed en met gemak en met 'n groot verskeidenheid van uitdrukkings en sinswendinge te praat. Vir ons lyk dit alles miskien bra nutteloos; maar vir 'n Romeinse burger, wat deel wou hê aan die openbare bestuur van sake, was dit noodsaaklik dat hy weet hoe om sy woord te doen, sodat hy sy eie gedagtes duidelik kon vertolk en verdedig.
Dit is waarom die jong manne, na die eerste oefeninge waarvan ons 'n voorbeeld gegee het, verder geoefen is in denkbeeldige debatte of in die verdediging van denkbeeldige sake. Hulle is voorberei op die toesprake en debatte wat in hul latere lewe in die Senaat of in die Forum op hulle sou wag. Natuurlik was dit alleen die seuns van patrisiese huise wat na sulke skole gegaan het. As een van hulle sy studies dan nog verder wou voortsit, moes hy 'n reis na, die buiteland onderneem: na Athene, na Rhodos, na Pergamum, of na Alexandrië, waar hy makliker as in Rome professore in die wysbegeerte, die aardrykskunde, die sterrekunde en die fisika kon vind.
Bronnelys[wysig | wysig bron]
- KENNIS, 1980, ISBN 079810824X, volume 1, bl. 70, 71
Eksterne skakels[wysig | wysig bron]
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Onderwys (geskiedenis).
