Plan de Sánchez-slagting

Ligging van die Plan de Sánchez-slagting in Guatemala

Die Plan de Sánchez-slagting vind plaas in die dorpie Plan de Sánchez, Rabinal-munisipaliteit, Guatemala, op 18 Julie 1982. Meer as 250 mense (grootliks vrouens en kinders en amper uitsluitlik etniese Achi Mayas) word misbruik en vermoor deur lede van die Guatemala Gewapende Magte en hul paramilitêre alliansievennote.

Hierdie moorde vind plaas tydens een van die geweldadigste periodes gedurende die Guatemala Burgeroorlog, waartydens verskeie groepe linksgesinde insurgente teen die regering en gewapende magte van Guatemala geveg het. Nadat President Efraín Ríos Montt die mag oorgeneem het in Maart 1982, het hy 'n pasifiseringsveltog geloods wat grootliks daarin geslaag het om die insurgente te verslaan, hoewel teen 'n hoë koste in menselewens en met die gepaardgaande skending van menseregte. Die massamoord in Plan de Sánchez was 'n element van die regering se verskroeide aardestrategie en die dorpie is geteiken omdat die owerhede agterdogtig was dat die inwoners skuiling bied aan guerrillas.

Na die massamoord was die dorpie verlate vir 'n paar jaar en oorlewendes is gewaarsku dat hul vergelding sou kon verwag indien hulle oor die gebeure sou praat of selfs die massagrafte se ligging wat hul help grawe het, sou verklap. Met die geleidelike terugkeer van demokrasie in die laat 1980's en vroeë 1990's, het sommige van die oorlewendes begin om inligting van die massamoord bekend te maak. Beskuldigings is amptelik by die owerhede in 1992 aanhangig gemaak en in 1993 is 'n kriminele ondersoek geloods. Oponthoude in die ondersoek, ongerymdhede met die ondersoek en 'n nasionale versoeningswet wat amnestie aan die verdagtes verleen het, het die oorlewendes laat besluit om die saak na die Inter-Amerikaanse Kommissie vir Menseregte (IACHR), die supra-nasionale menseregteliggaam van die Organisasie van Amerikaanse State (OAS), in 1996 te neem.

Die IACHR het die aansoek begin verwerk en het 'n erkenning van die staat se aanspreeklikheid van die eerste demokraties verkose president Alfonso Portillo in die eerste jaar van sy termyn ontvang. Die saak is daarna verwys na die Inter-Amerikaanse Hof vir Menseregte vir uitspraak en skikking. In 2004 het die Inter-Amerikaanse Hof vir Menseregte twee uitsprake gelewer wat die aanspreeklikheid van Guatamala bevestig het en 'n uitgebreide pakket van monetêre, nie-monetêre en simboliese vorme van kompensasie vir die oorlewendes en nakomelinge van die slagoffers toegestaan het.

Nasionale konteks

1982 was een van die bloedigste jare in Guatemala se 36-jaar lange geskiedenis van interne konflik (1960–1996).

Op 23 Maart 1982, het soldate aangevoer deur junior offisiere 'n staatsgreep in Guatamala uitgevoer om die magsoordrag na Generaal Ángel Aníbal Guevara te verhoed. Guevara is uitgekies deur die uitgaande president generaal Romeo Lucas García wat 'n betwiste verkiesing twee weke vroeër gewen het. Die staatsgreepleiers het afgetrede generaal Efraín Ríos Montt versoek om die uittrede van beide García en Guevara te onderhandel.

Ríos Montt, was 'n kandidaat van die Christen Demokratiese Party in die 1974 presidensiële verkiesings en dit is algemeen geglo dat hy van oorwinning in die verkiesing beroof is deur bedrog. Hy het die taak aanvaar en het 'n militêre junta byeengeroep bestaande uit drie persone. Die junta het die 1965-grondwet tot niet verklaar, die Kongres ontbind en alle politieke partye tot niet verklaar. Na 'n paar maande het hy sy juntakollegas afgedank en die de facto titel van President van die Republiek aangeneem. In sy inhuldigingstoespraak verklaar Ríos Montt — 'n lekepastoor in die evangeliese protestante Kerk van die Woord — dat sy presidentskap die wil van God is.

Die land se guerrillamagte en hul linkse alliansievennote veroordeel Ríos Montt, wat poog om die guerilla-insurgensie te verslaan met 'n kombinasie van militêre aksie en ekonomiese hervormings. Hy beskryf sy strategie as frijoles y fusiles (bone en gewere). Die president is aangehaal in die New York Times van 18 Julie 1982 (die presiese dag van die Plan de Sánchez-moorde) waar hy 'n inheemse groep Guatemala-burgers toespreek en sê: "As julle met ons is, sal ons julle voed, indien nie, sal ons julle doodmaak."

Die regering het begin om plaaslike "siviele selfverdediging-patrollies" (die paramilitêre magte, Spaans: patrullas de autodefensa civil, PAC). Deelname was teories vrywillig, maar in praktyk het baie campesinos, veral in die noordweste geen ander keuse gehad as om of by die PAC's of by die guerrillas aan te sluit nie. Die land se dienspligleër gesteun deur die PAC het byna alle gebiede wat deur die guerrillas beheer is, teruggeneem. Guerrilla-aktiwiteit het afgeneem en was grootliks beperk tot tref-en-trap operasies. Hierdie gedeeltelike oorwinning is bewerkstellig teen 'n enorme koste in siviele sterftes.

Ríos Montt se relatief kort tydperk van presidentskap was waarskynlik die mees gewelddadige periode in die 36-jaar van interne konflik in Guatamala, wat aanleiding gegee het tot 200 000 sterftes van meestal die inheemse burgerlikes. Hoewel linkse guerrillas en regsgesinde groepe ook betrokke was by moorde, ontvoerings en marteling van burgerlikes, is die oorgrote meerderheid van menseregteskendings gepleeg deur die leër en die PAC wat deur hulle beheer is. Die interne konflik word in detail beskryf in die verslag van die Geskiedkundige Verklarende Kommissie (Comisión para el Esclarecimiento Histórico, of CEH), waarin geraam word dat die regeringsmagte en hul para-militêre vennote verantwoordelik was vir 93% van die menseregskendings. Op 8 Augustus 1983, word die regering van Ríos Montt omvergewerp deur sy Minister van Verdediging, Generaal Óscar Humberto Mejía Victores, wat hom opvolg as die de facto president van Guatemala.

Plaaslike konteks

Rabinal, geleë by 15° 6′ 0″ N 90° 27′ 0″ W, is een van die agt munisipaliteite in die sentrale provinsie van Baja Verapaz. In 1982 het die munisipaliteit bestaan uit die munisipale hoofdorp Rabinal, 14 dorpies en 60 gehuggies. Een van daardie dorpies was Plan de Sánchez, geleë in 'n heuwelagtige boslandskap ongeveer 9 km van die dorp Rabinal. Die plaaslike inwoners was oorwegend Achi Maya inheemse Amerikaners. Achi is een van die 21 dialekte van die Maya taal wat erken word in Guatemala; volgens 'n regeringsensus van 2002 is dit die huistaal van ongeveer 105 000 mense in die Baja Verapaz-hooglande.

Die gebeure van Julie 1982

Sedert die begin van 1982 het die inwoners van die gebied toenemende druk ervaar van die owerhede. Verskeie van die plaaslike mans het geweier om aan die selfverdedigings patrollies (PAC) deel te neem. As gevolg hiervan het die leër 'n sterk teenwoordigheid in die omgewing gehandhaaf. Baie mans het uit hul huise gevlug na die berge en die vrouens en kinders agtergelaat. Ander het reeds voor die massamoord formele klagtes by die vredesregter in Rabinal ingedien. Die klagtes het hoofsaaklik gehandel oor die gewapende magte se dreigende optrede en teistering. Hierdie klagtes is nooit ondersoek nie, inteendeel die mans wat klagtes ingedien het, is beboet.

Vroeg in Julie 1982 het 'n militêre vliegtuig oor die dorpie gevlieg en 'n paar bomme naby van die huise laat val. Op 15 Julie het 'n leëreenheid kamp opgeslaan naby die dorp en huis-tot-huis-deursoekings begin. Vrae is gevrae oor die mans se afwesigheid en inwoners is gedreig.

18 Julie was 'n Sondag — markdag in Rabinal. Die paaie en voetpaadjies van die munisipaliteit was van vroeg af vol mense op pad na die mark. Die dorpie van Plan de Sánchez was een van verskeie nedersettings waardeur 'n netwerk van die roetes geloop het.

Teen ongeveer 08:00 daardie Sondagmôre het soldate van dié leëreenheid twee 105 mm-mortierpatrone op die dorp gevuur. Een van dié het oos van die hoofgroep huise geland en die ander, wes. Later dieselfde dag tussen 14:00 en 15:00, het 'n militêre eenheid in Plan de Sánchez aangekom. Hierdie was ongeveer 60 man, bestaande uit staandemagtroepe onder leiding van 'n kaptein en luitenant, PAC-lede, polisielede en siviele persone geklee in kamoefleerdrag en gewapen met aanvalsgewere. Die mag het posisies ingeneem op alle toegangsroetes tot die dorpie. Individue van ander dorpe op pad terug van die mark is weggewys. Ander het van huis tot huis gegaan en die inwoners bymekaargemaak. Op hierdie stadium het sommige van die mans na die omliggende woude gevlug.

Die jonger vrouens is na een huis gestuur en die mans, kinders en ouer vroue na 'n ander huis gestuur. 'n Groep van omtrent twintig van die jonger vroue (met 'n ouderdom tussen 12 en 20) is geskei van die hoofgroep en na 'n ander gebou geneem. Hulle is verkleineer, beskuldig daarvan dat hulle die guerrillas ondersteun, geslaan en verkrag. 'n Paar van die vroue het daarin geslaag om te ontsnap en het in die omgewing geskuil. Die oorblywende vroue is vermoor.

Die kinders is geskei van die hoofgroep en doodgeslaan en doodgeskop. Teen ongeveer 17:00, het die soldate twee handgranate in die huis gegooi waar die volwassenes aangehou is en het met outomatiese wapens op die huis begin skiet. Inwoners van nabygeleë dorpies naby Plan de Sánchez wat die massamoord van nabygeleë heuwels dop gehou het, het gerapporteer dat geweervuur tot ongeveer 20:00 voortgeduur het en dat die geboue daarna aan die brand gesteek is. Die gewapende magte het die dorp teen ongeveer 23:00 verlaat.

Die volgende môre het sommige van diegene wat gevlug het, teruggekeer na die dorpie. Geen van die liggame kon uitgeken word nie. Die meeste het verbrand en die wat buite die huise was, is erg vermink deur verskeie skietwonde terwyl honde en ander diere ook aan die lyke gevreet het.

Teen 15:00 daardie Maandag het twee militêre kommissarisse en 'n afdeling PAC-lede in Plan de Sánchez gearriveer en opdrag gegee dat die oorlewendes grafte moet grawe en die slagoffers moet begrawe. Hulle het gedreig dat die dorpie gebombardeer sou word indien dié opdrag nie uitgevoer sou word nie. Meer as 20 versteekte kommunale grafte was nodig om al die lyke te begrawe. Intussen het die PAC lede die huise wat nie afgebrand is nie, beroof.