Plejades (sterreswerm)
- Vir 'n artikel oor die sewe susters in die Griekse mitologie, sien Plejade (mitologie)
| Plejades | ||||
| ||||
| ’n Foto van die Plejades van die Digitized Sky Survey. | ||||
| Soort stelsel | Oop sterreswerm | |||
| Sterrebeeld | Bul | |||
| Messier-naam | Messier 45 | |||
| Waarnemingsdata (Epog J2000) | ||||
| Regte klimming | 3h 47m 24s[1] | |||
| Deklinasie | +24º 7'[1] | |||
| Skynmagnitude | 1,6 | |||
| Besonderhede | ||||
| Afstand (ligjaar) | 390-460[2][3][4][5] | |||
| Ouderdom (jaar) | 100 miljoen | |||
| Skynbare grootte | 110 boogminute | |||
| Aantal sterre | 500 | |||
| Rooiverskuiwing | 18 x 10-6 | |||
| Ander name | Sewe Susters, Melotte 22[1] | |||
| ||||
In astronomie is die Plejades (ook Sewe Susters of M45) ’n oop sterreswerm wat bestaan uit warm B-tipe sterre van middelmatige ouderdom in die sterrebeeld Bul. Dit is een van die naaste sterreswerms aan die Aarde en die een wat die maklikste met die blote oog gesien kan word. Die naam kom van die Plejades in die Griekse mitologie.
Die swerm word oorheers deur warm blou en besonder helder sterre wat binne die afgelope 100 miljoen jaar ontstaan het. Die helderste sterre word omring deur ’n newelagtigheid wat deur ruimtestof veroorsaak word. Sterrekundiges voorspel die swerm sal nog sowat 250 miljoen jaar lank bestaan, waarna dit sal versprei weens swaartekrag-interaksies met ander voorwerpe in die omgewing.
Waarneming[wysig | wysig bron]
Die Plejades kan duidelik gesien word in die winter in die Noordelike Halfrond en in die somer in die Suidelike Halfrond. Hulle is sedert die antieke tye bekend aan kulture regoor die wêreld, onder meer die Maori's, Perse, Han-Chinese, Japanners, Maja en Asteke, asook die Sioux en Cherokee.
Die Babiloniese sterkatalogus lys hulle as MUL.MUL, of "ster van sterre". Hulle is op die lys van sterre aan die sonnebaan, wat daarop dui dat hulle in omstreeks die 23ste eeu v.C. na aan die punt van lente-dag-en-nag-ewening was. Die vroegste bekende uitbeelding van die Plejades is ’n kunsvoorwerp uit die Bronstydperk bekend as die Nebra-lugskyf, uit omstreeks 1600 v.C. Sommige sterrekundiges van Antieke Griekeland het hulle beskou as ’n aparte sterrebeeld, en hulle word genoem deur Hesiodos, en in Homeros se Ilias en Odussee. Hulle word ook vier keer in die Bybel genoem: in Job 9:9 en 38:31, in Amos 5:8 en Openbaring 3:1. Die Plejades word veral hoog geag in die Hindoe-mitologie as die ses moeders van die oorlogsgod Moeroegan, wat ses gesigte ontwikkel het: een vir elkeen van sy moeders.
Dis lank reeds bekend dat die swerm ’n fisiek gebonde groep is en nie ’n toevallige oplyning van onverwante sterre nie. Eerw. John Michell het in 1767 bereken dat die kans dat so baie sterre toevallig oplyn, net 1 in 500 000 is, en korrek aangeneem dat die Plejades en baie ander sterreswerms fisiek gebonde moet wees.[6] Toe die sterre se beweging die eerste keer ondersoek is, is gevind dat hulle almal in dieselfde rigting en teen dieselfde spoed deur die ruimte beweeg, wat verdere bewys is dat hulle met mekaar verbind is.
Charles Messier het die posisie van die swerm gemeet en dit as M45 ingesluit in sy katalogus van komeet-agtige voorwerpe wat in 1771 gepubliseer is. Sommige sterrekundiges vind dit vreemd, aangesien die meeste Messier-voorwerpe dof is en maklik met komete verwar kan word – nie juis eienskappe van die Plejades nie. Een moontlikheid is dat hy bloot ’n groter katalogus wou hê as sy wetenskaplike mededinger Lacaille, wie se 1755-katalogus 42 voorwerpe bevat het, en dat hy daarom ’n paar helder voorwerpe bygevoeg het.[7]
Edme-Sébastien Jeaurat het in 1782 ’n kaart van 64 sterre van die Plejades uit sy waarnemings geteken wat in 1786 gepubliseer is.[8][9][10]
Samestelling[wysig | wysig bron]
Die sterreswerm het ’n kernradius van sowat 8 ligjare. Dit bevat meer as 1 000 bevestigde sterre.[11] Die meeste is jong, warm B-tipe-sterre waarvan tot 14 met die blote oog gesien kan word na gelang van sigtoestande. Die totale massa van die swerm word geraam op sowat 800 sonmassas.[11]
Die swerm bevat baie bruindwerge – voorwerpe met ’n massa minder as sowat 8% van die Son s’n en wat dus nie swaar genoeg is dat kernfusie-reaksies in hul kern kan ontstaan sodat hulle in behoorlike sterre kan ontwikkel nie. Hulle beslaan sowat 25% van die totale aantal sterre, maar hul massa maak maar sowat 2% van die totale massa uit.[12]
Ouderdom en ewolusie[wysig | wysig bron]
Die ouderdom van die Plejades word met behulp van die Hertzsprung-Russell-diagram op tussen 75 en 150 miljoen jaar geraam.
Die relatiewe beweging van die swerm sal veroorsaak dat hulle baie millenniums in die toekoms, van die Aarde af gesien, onder die voete van wat nou die sterrebeeld Jagter is, verbybeweeg. Nes die meeste oop sterreswerms sal die sterre ook nie onbepaald fisiek gebonde bly nie; sommige sterre sal wegbeweeg vanweë interaksie met ander voorwerpe en ander sal gestroop word deur gety-swaartekragvelde. Volgens berekenings sal die groep oor sowat 250 miljoen jaar versprei, aangehelp deur swaartekrag-interaksies met enorme interstellêre wolke en die spiraalarms van die Melkweg.
Newelagtigheid[wysig | wysig bron]
Wanneer sigtoestande ideaal is, kan ’n teken van die newelagtigheid om die sterreswerm gesien word op foto's met ’n lang beligting. Die stof van die newel weerkaats die blou lig van die warm, jong sterre.
Aanvanklik is geglo dat die stof ’n oorblyfsel is van toe die sterre gevorm is. Ná 100 miljoen jaar (die ouderdom wat algemeen aanvaar word vir die swerm) sou feitlik al die stof egter reeds deur stralingsdruk versprei gewees het. Daar word nou geglo die swerm beweeg net deur ’n besonder stowwerige streek.
Helderste sterre[wysig | wysig bron]
Die nege helderste sterre in die swerm is genoem na die Plejades van die Griekse mitologie (Sterope, Merope, Electra, Maia, Taygeta, Celaeno en Alcyone) en hul ouers, Atlas en Plejone. As dogters van Atlas was die sewe Hiades susters van die Plejades.
Die onderstaande tabel lys die helderste sterre van die Plejades:
| Naam | IFA-uitspraak | IAU-naam | Skynbare helderheid | Sterreklassifikasie |
|---|---|---|---|---|
| Alcyone | /ælˈsaɪ.əniː/ | Eta (25) Tauri | 2,86 | B7IIIe |
| Atlas | /ˈætləs/ | 27 Tauri | 3,62 | B8III |
| Electra | / |
17 Tauri | 3,70 | B6IIIe |
| Maia | /ˈmeɪə, ˈmaɪə/ | 20 Tauri | 3,86 | B7III |
| Merope | /ˈmɛrəpiː/ | 23 Tauri | 4,17 | B6IVev |
| Taygeta | /teɪˈɪdʒ |
19 Tauri | 4,29 | B6V |
| Plejone | /ˈplaɪ.əniː/ | 28 (BU) Tauri | 5,09 (veranderl.) | B8IVpe |
| Celaeno | /s |
16 Tauri | 5,44 | B7IV |
| Sterope, Asterope | /ˈstɛrɵpiː; əˈstɛrɵpiː/ | 21 Tauri; 22 Tauri | 5,64; 6,41 | B8Ve; B9V |
| — | — | 18 Tauri | 5,65 | B8V |
Afstand[wysig | wysig bron]
Omdat die Plejades so na aan die Aarde is, behoort hul afstand maklik te wees om te bepaal, en dit kan dan gebruik word om die afstand van ander, verder voorwerpe te meet. As sterrekundiges die regte afstand van die Plejades ken, kan hulle ’n Hertzsprung-Russell-diagram daarvan saamstel. As dit dan vergelyk word met ander swerms waarvan die afstand nie bekend is nie, kan dié afstande bepaal word. Met ander metodes kan die afstandskaal dan uitgebrei word van sterreswerms na sterrestelsels en sterrestelselswerms, en ’n kosmiese afstandskaal kan dan opgestel word.
Onenigheid bestaan egter oor die afstand van die Plejades. Aanvanklik is bereken dat hulle sowat 135 parsek van die Aarde af is. Data van die Hipparcos-ruimtesending van 1989 tot 1993 het egter verrassende resultate opgelewer, naamlik dat die afstand van die Plejades 118 parsek is. Dit is bepaal deur die verskille in die parallaks (skynbare posisies) van die sterre in die swerm te meet, ’n tegniek wat die mees direkte en akkurate resultate behoort te lewer. In latere werke is beweer dat die Hipparcos se meting foutief was.[3][4][5][13][14] Latere metings, onder meer deur die Hubble-ruimteteleskoop, het bevestig dat die afstand moontlik tussen 135 en 140 parsek is.[3][13] Die skrywer van die 2007–2009-katalogus van hersiene Hipparcos-parallakse het egter weer verklaar dat die afstand inderdaad ~120 parsek is, en die weersprekende getuienis in twyfel getrek.[2] Onenigheid bestaan steeds oor wat die regte afstand is.
Verwysings[wysig | wysig bron]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 "SIMBAD Astronomical Database". Results for M45 (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 23 Mei 2020. Besoek op 20 April 2007.
- ↑ 2,0 2,1 van Leeuwen, F. "Parallaxes and proper motions for 20 open clusters as based on the new Hipparcos catalogue", A\&A, 2009
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Majaess, D.; Turner, D.; Lane, D.; Krajci, T. "Deep Infrared ZAMS Fits to Benchmark Open Clusters Hosting delta Scuti Stars", JAAVSO, 2011
- ↑ 4,0 4,1 Percival, S. M.; Salaris, M.; Groenewegen, M. A. T. (2005). "The distance to the Pleiades. Main sequence fitting in the near infrared". Astronomy and Astrophysics. 429: 887. arXiv:astro-ph/0409362. Bibcode:2005A&A...429..887P. doi:10.1051/0004-6361:20041694.AS1-onderhoud: meer as een naam: authors list (link)
- ↑ 5,0 5,1 Zwahlen, N.; North, P.; Debernardi, Y.; Eyer, L.; Galland, F.; Groenewegen, M. A. T.; Hummel, C. A. (2004). "A purely geometric distance to the binary star Atlas, a member of the Pleiades". Astronomy and Astrophysics Letters. 425: L45. arXiv:astro-ph/0408430. Bibcode:2004A&A...425L..45Z. doi:10.1051/0004-6361:200400062.AS1-onderhoud: meer as een naam: authors list (link)
- ↑ Michell J. (1767). "An Inquiry into the probable Parallax, and Magnitude, of the Fixed Stars, from the Quantity of Light which they afford us, and the particular Circumstances of their Situation". Philosophical Transactions. 57: 234–264. Bibcode:1767RSPT...57..234M. doi:10.1098/rstl.1767.0028.
- ↑ Frommert, Hartmut (1998). "Messier Questions & Answers". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 2013-06-24. Besoek op 2005-03-01.
- ↑ A New review: with literary curiosities and literary intelligence, bl. 326, Paul Henry Maty, 1783.
- ↑ Mémoires de l'Acadêmie des sciences de l'Institut de France, bl. 289, Didot frères, fils et cie, 1786.
- ↑ Edme-Sébastien Jeaurat, Carte des 64 Principales Etoiles des Playades par M. Jeaurat, pour le 1.er Janvier 1786.
- ↑ 11,0 11,1 Adams, Joseph D.; Stauffer, John R.; Monet, David G.; Skrutskie, Michael F.; Beichman, Charles A. (2001). "The Mass and Structure of the Pleiades Star Cluster from 2MASS". Astronomical Journal. 121: 2053. arXiv:astro-ph/0101139. Bibcode:2001AJ....121.2053A. doi:10.1086/319965.AS1-onderhoud: meer as een naam: authors list (link)
- ↑ Moraux, E.; Bouvier, J.; Stauffer, J. R.; Cuillandre, J.-C. (2003). "Brown in the Pleiades cluster: Clues to the substellar mass function". Astronomy and Astrophysics. 400: 891. arXiv:astro-ph/0212571. Bibcode:2003A&A...400..891M. doi:10.1051/0004-6361:20021903.AS1-onderhoud: meer as een naam: authors list (link)
- ↑ 13,0 13,1 Soderblom D. R., Nelan E., Benedict G. F., McArthur B., Ramirez I., Spiesman W., Jones B. F. (2005). "Confirmation of Errors in Hipparcos Parallaxes from Hubble Space Telescope Fine Guidance Sensor Astrometry of the Pleiades". Astronomical Journal. 129: 1616–1624. arXiv:astro-ph/0412093. Bibcode:2005AJ....129.1616S. doi:10.1086/427860.AS1-onderhoud: meer as een naam: authors list (link)
- ↑ Turner, D. G. (1979). "A reddening-free main sequence for the Pleiades cluster". Publications of the Astronomical Society of the Pacific. 91: 642–647. Bibcode:1979PASP...91..642T. doi:10.1086/130556.
Eksterne skakels[wysig | wysig bron]
- Die Plejades (M45) by die astro-fotografie-webtuiste van T. Yoshida.
- Foto's en inligting van die Universiteit van Calgary Geargiveer 3 Desember 1998 op Wayback Machine
- Inligting van SEDS
- NightSkyInfo.com: The Pleiades
- Plejades_(sterreswerm) op WikiSky: DSS2, SDSS, GALEX, IRAS, Hydrogen α, X-Ray, Astrophoto, Sky Map, Artikels en foto's
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Plejades (sterreswerm).
Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse Wikipedia
