Primum mobile
,_c._1465,_NGA_51131.jpg)
Die Primum mobile (Latyn vir "eerste beweegbare (sfeer)") was in die klassieke, Middeleeuse en Renaissance-sterrekunde die buitenste bewegende sfeer in die geosentriese model van die heelal.[1]
Die begrip is deur Ptolemaeus uitgedink om rekenskap te gee van die oënskynlike daaglikse beweging van die hemel om die aarde, wat gelei het tot die beweging van die son en sterre van oos na wes.[2]
Voorkoms en rotasie[wysig | wysig bron]
Ptolemaeus se stelsel was 'n voorstelling van die heelal waarin oënskynlike beweging as werklik beskou is – 'n siening wat steeds gehandhaaf word in algemene spraak deur middel van woorde soos "maansopkoms" en "sonsondergang".[3] Die rotasie van die aarde om sy poolas, soos gesien in 'n heliosentriese sonnestelsel (iets wat eers lank ná Copernicus algemeen aanvaar is),[4] het daartoe gelei dat vroeëre sterrekundiges geglo het al die hemelliggame draai elke 24 uur om die aarde.[5]
Hulle het geglo die sewe planete wat met die blote oog gesien kan word (insluitende die son en maan) het in onsigbare bane om die aarde beweeg, terwyl 'n agtste sfeer die vaste sterre bevat het. Die beweging van die hele stelsel is veroorsaak deur die Primum mobile, wat self binne die hoogste hemel geleë was en wat die vinnigste van al die sfere gedraai het.[6]
Sferiese variasies[wysig | wysig bron]
Die totale getal hemelse sfere was nie vas nie. In die 16de-eeuse illustrasie regs is die sfeer met die vaste sterre agtste, terwyl 'n negende sfeer voorsiening maak vir die Bybelse verwysing in Genesis1:7 na "die waters bo die gewelf" en die Primum mobile tiende is. Buite dit alles is die hoogste hemel, waar God en die uitverkorenes woon.
Copernicus en later[wysig | wysig bron]
Copernicus het die bestaan van die sfeer van vaste sterre aanvaar, asook (twyfelagtiger) dié van die Primum mobile.[7] Aanvanklik het Galileo dit ook aanvaar,[8] hoewel hy later die nodigheid daarvan in 'n heliosentriese stelsel bevraagteken het.[9]
Francis Bacon was net so skepties oor die Primum mobile as oor die rotasie van die aarde.[10] Nadat Kepler egter die son, en nie die Primum mobile nie, as die rede vir die planete se beweging aangegee het,[11] het die Primum mobile geleidelik verskuif na die terrein van metafoor en letterkundige sinspeling.
Verwysings[wysig | wysig bron]
- ↑ T.H. Greer, A Brief History of the Western World (2004) p. 419.
- ↑ G. Galle, Peter of Auvergne (2003) p. 233.
- ↑ Dante, Hell (1975) pp. 292-5.
- ↑ Dante Hell (1975) p. 292.
- ↑ F. A. C. Mantillo, Medieval Latin (1996) p. 365.
- ↑ Dante, Purgatory (1971) p. 333 and p. 338.
- ↑ O. Pederson, Early Physics and Astronomy (1993) p. 271.
- ↑ J. Reston, Galileo: A Life (2005) p. 46.
- ↑ Galileo Galilei, Dialogue Concerning the Two Chief World Systems, University of California Press, p. 261.
- ↑ R.L. Ellis, Collected Works of Francis Bacon Vol 1 Pt 1 (1996) p. 450.
- ↑ N. R. Hanson, Constellations and Conjectures (1973) pp. 256-7.
Nog leesstof[wysig | wysig bron]
- C.S. Lewis, The Discarded Image (1964)
- M.A. Orr, Dante and the Early Astronomers (1956)
Skakels[wysig | wysig bron]
Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik uit die Engelse Wikipedia vertaal.
