Produktiwiteit (taalkunde)

'n Woordvormingsprosedure is produktief wanneer 'n reël spontaan deur die taalgebruikers toegepas kan word om woorde te vorm wat hulle nog nooit voorheen gehoor, gesien of gebruik het nie, maar waarvan nietemin die betekenis volkome voordiehandliggend is, en hulle dus as gewone woorde begryp word.

Taalgebruikers het ’n verskeidenheid moontlikhede om nuwe woorde te skep om só die woordeskat uit te brei volgens ’n vorm-betekenissistematiek. Voorbeelde is:

• vorming van meervoudsvorme
• verandering van ’n werkwoord in ’n naamwoord
• vorming van ’n vroulike naamwoord deur die -in by te voeg soos byvoorbeeld in koning – koningin.

Daar is ander maniere om nuwe woorde te skep, soos die kombinering van twee of meer woorde (of morfeme) om ’n nuwe een te skep. Dit val nie onder vorm-betekenissistematiek nie omdat dit bewustelik saamgevoeg word. Nuwe woorde wat volgens die vorm-betekenissistematiek gevorm word, word sonder opset gevorm volgens vaste reëls, soos die meervoudsvorming met ’n -e of -s. Maar daar is geen reëls vir watter woorde saamgevoeg kan word tot ’n betekenisvolle nuwe woord nie. Nie al die prosesse, om nuwe woorde volgens ʼn vorm-betekenissistematiek te skep, word meer gebruik nie. As dit gaan om ’n proses wat nog gebruik word, praat ons van produktiwiteit. In die geval waar ’n proses nie meer gebruik word nie praat ons van onproduktiwiteit. Die bogenoemde voorbeeld van die -in agtervoeging om ’n vroulike vorm aan te dui is onproduktief; al die woorde met -in aan die einde is nou versteende woorde. Nuwe vorme van vroulike woorde word nie meer so gevorm nie.

Produktiwiteit is dus die moontlikheid om sonder opset nuwe komplekse woorde te skep deur gebruik te maak van vorm-betekenissistematiek volgens die huidige vormingsprosedures.