Proteus (maan)

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Proteus   

’n Foto deur Voyager 2 (1989).
Ontdekking
Ontdek deur Voyager 2
Stephen P. Synnott
Datum 16 Junie 1989
Wentelbaaneienskappe[1]
Epog 18 Augustus 1989
Periapside 117 584±10 km
Apoapside 117 709±10 km
Halwe lengteas 117 647±1 km (4,75 RN)
Wentelperiode 1,12231477±0,00000002 d
Gem. omwentelingspoed 7,623 km/s
Baanhelling 0,524 °
Satelliet van Neptunus
Fisiese eienskappe
Afmetings 424 × 390 × 396 km[2]
Gem. radius 210±7 km[3]
Volume 3,4±0,4×107 km³[2]
Massa 4,4×1019 kg
Gem. digtheid ≈ 1,3 g/cm³ (geraam)[3]
Oppervlak-
aantrekkingskrag		 0,044 m/s2
Ontsnapping-
snelheid		 0,044 km/s
Rotasieperiode Sinkronies[2]
Ashelling Nul[2]
Temperatuur ≈ 51 K (gemiddeld, geraam)
Skynmagnitude 19,7[3]

Proteus (Grieks: Πρωτεύς), ook bekend as Neptunus VIII, is die tweede grootste maan van Neptunus en die planeet se grootste binnemaan. Dit is in 1989 deur Voyager 2 ontdek en genoem na Proteus, die vormveranderende seegod in die Griekse mitologie.

Al is dit ’n hoofsaaklik ysige liggaam met ’n deursnee van meer as 400 km, wyk Proteus se vorm aansienlik af van ’n ellipsoïed. Dit is eerder ’n onreëlmatige, veelvlakkige liggaam met verskeie effense uithollings en ’n reliëf van tot 20 km hoog. Sy oppervlak is donker, met ’n neutrale kleur en vol kraters. Sy grootste krater is Pharos, met ’n deursnee van meer as 230 km. Daar is ook ’n aantal kranse, groewe en valleie wat met groot kraters verband hou.

Proteus het moontlik nie saam met Neptunus ontstaan nie. Dit kon later gevorm het uit rommel nadat die planeet se grootste maan, Triton, aangetrek is.

Ontdekking en wentelbaan[wysig | wysig bron]

Proteus is twee maande voor Voyager 2 se verbyvlug van Neptunus in Augustus 1989 op foto's van die tuig ontdek. Dit het toe die voorlopige naam S/1989 N 1 gekry.[4] Stephen P. Synnott en Bradford A. Smith het die ontdekking op 7 Julie 1989 aangekondig en net "17 raampies wat oor 21 dae geneem is", genoem. Dit beteken die maan is die een of ander tyd voor 16 Junie ontdek.[5] Op 16 September 1991 is dit genoem na die Griekse god Proteus.[6]

Die maan wentel om Neptunus op ’n afstand van sowat 4,75 keer die ekwatoriale radius van die planeet. Dit het ’n klein eksentrisiteit en ’n baanhelling van net 0,5° tot die planeet se ewenaar.[1] Proteus is Neptunus se grootste reëlmatige, prograde maan. Dit het ’n sinkroniese wentelbaan, wat beteken dieselfde kant wys altyd na Neptunus.[2]

Fisiese eienskappe[wysig | wysig bron]

Net Triton is groter as Proteus in die Neptunusstelsel. Proteus het ’n deursnee van sowat 420 km en is groter as Nereid, die tweede maan wat ontdek is. Teleskope op die Aarde kon Proteus nie opspoor nie omdat dit so naby aan Neptunus is dat dit in die gloed van die weerkaatste sonlig verdwyn.[4] Proteus se oppervlak is donker; dit het ’n geometriese albedo van net sowat 10%. Dit het ook ’n neutrale kleur.[4] In die naby-infrarooi om en by 2 μm raak Proteus se oppervlak minder weerkaatsend, wat dui op die moontlike teenwoordigheid van komplekse organiese verbindings soos koolwaterstowwe of sianiede. Hierdie verbindings kan verantwoordelik wees vir die lae albedo van die binneste mane van Neptunus. Hoewel vermoed word Proteus bevat aansienlike hoeveelhede waterys, is dit nog nie spektroskopies vasgestel nie.[7]

Die maan se vorm is naby aan ’n sfeer en dit het ’n radius van sowat 210 km, hoewel afwykings van die sferiese vorm groot is – tot 20 km. Wetenskaplikes glo dit is die grootste wat ’n liggaam van sy digtheid kan wees sonder dat dit deur sy eie swaartekrag in ’n perfekte sfeer gedruk word.[8] Saturnus se maan Mimas het ’n ellipsoïede vorm al het dit ’n effens kleiner massa, waarskynlik vanweë die hoër temperatuur naby Saturnus of getyverhitting.[8] Proteus toon verskeie plat of effens ingeduikte fasette met ’n deursnee van tussen 150 en 200 km. Hulle is vermoedelik geërodeerde impakkraters.[2]

Die maan het baie kraters en toon geen tekens van geologiese veranderings nie.[4] Die grootste krater, Pharos, het ’n deursnee van 230 tot 260 km[8] en ’n diepte van sowat 10-15 km.[2] Dit het ’n sentrale koepel op sy bodem van ’n paar kilometer hoog.[2] Pharos is die enigste eienskap op die maan met ’n naam. Dit kom uit die Griekse mitologie en is die naam van die eiland waar Proteus regeer het.[9] Daar is ook verskeie kraters van 50-100 km in deursnee en nog baie met ’n deursnee van minder as 50 km.[2]

Die tweede landvorm wat onderskei kan word, is lyne soos kranse, valleie en groewe. Die duidelikste een loop parallel met die ewenaar wes van Pharos. Dit het waarskynlik ontstaan as gevolg van reuse-impakte wat Pharos en die ander groot kraters gevorm het.[2][8]

Oorsprong[wysig | wysig bron]

Proteus het, nes die ander binnemane van Neptunus, waarskynlik nie saam met de planeet ontstaan nie en het gevorm uit rommel wat deur Triton se aantrekking veroorsaak is. Triton se wentelbaan net nadat dit deur Neptunus vasgevang is, sou hoogs ensentriek gewees het en chaotiese versteurings in die wentelbane van Neptunus se oorspronklike binnemane veroorsaak het; hulle sou gebots en in ’n skyf rommel opgebreek het.[10] Eers nadat Triton se wentelbaan rond geword het, het van die rommel begin saamsmelt om die huidige mane te vorm.[11]

Galery[wysig | wysig bron]

’n Gesimuleerde voorstelling van Proteus se wentelbaan.
’n Gesimuleerde voorstelling van Proteus se wentelbaan.
’n Gesimuleerde voorstelling van Proteus se wentelbaan.  
’n Geanimeerde 3D-model van Proteus.
’n Geanimeerde 3D-model van Proteus.  
Die enigste kleurfoto van Proteus wat sy pienk-rooi kleur wys.
Die enigste kleurfoto van Proteus wat sy pienk-rooi kleur wys.
Die enigste kleurfoto van Proteus wat sy pienk-rooi kleur wys.  

Verwysings[wysig | wysig bron]

  1. ↑ 1,0 1,1 Jacobson, R. A.; Owen, W. M., Jr. (2004). "The orbits of the inner Neptunian satellites from Voyager, Earthbased, and Hubble Space Telescope observations". Astronomical Journal. 128 (3): 1412–1417. Bibcode:2004AJ....128.1412J. doi:10.1086/423037. {{cite journal}}: Ongeldige |ref=harv (hulp)AS1-onderhoud: meer as een naam (link)
  2. ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 Stooke, Philip J. (1994). "The surfaces of Larissa and Proteus". Earth, Moon, and Planets. 65 (1): 31–54. Bibcode:1994EM&P...65...31S. doi:10.1007/BF00572198. {{cite journal}}: Ongeldige |ref=harv (hulp)
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 "Planetary Satellite Physical Parameters". JPL (Solar System Dynamics). 18 Oktober 2010. Besoek op 11 Oktober 2011.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Smith, B. A.; Soderblom, L. A.; Banfield, D.; Barnet, C.; Basilevsky, A. T.; Beebe, R. F.; Bollinger, K.; Boyce, J. M.; Brahic, A. (1989). "Voyager 2 at Neptune: Imaging Science Results" (PDF). Science. 246 (4936): 1422–1449. Bibcode:1989Sci...246.1422S. doi:10.1126/science.246.4936.1422. PMID 17755997.
  5. ↑ Green, Daniel W. E. (7 Julie 1989). "1989 N 1". IAU Circular. 4806. Besoek op 24 Oktober 2011.
  6. ↑ Marsden, Brian G. (16 September 1991). "Satellites of Saturn and Neptune". IAU Circular. 5347. Besoek op 24 Oktober 2011.
  7. ↑ Dumas, Christophe; Smith, Bradford A.; Terrile, Richard J. (2003). "Hubble Space Telescope NICMOS Multiband Photometry of Proteus and Puck". The Astronomical Journal. 126 (2): 1080–1085. Bibcode:2003AJ....126.1080D. doi:10.1086/375909.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 Croft, S. (1992). "Proteus: Geology, shape, and catastrophic destruction". Icarus. 99 (2): 402–408. Bibcode:1992Icar...99..402C. doi:10.1016/0019-1035(92)90156-2.
  9. ↑ "Proteus: Pharos". Gazetteer of Planetary Nomenclature. USGS Astrogeology. Besoek op 4 Junie 2010.
  10. ↑ Goldreich, P.; Murray, N.; Longaretti, P. Y.; Banfield, D. (1989). "Neptune's story". Science. 245 (4917): 500–504. Bibcode:1989Sci...245..500G. doi:10.1126/science.245.4917.500. PMID 17750259.
  11. ↑ Banfield, Don; Murray, Norm (Oktober 1992). "A dynamical history of the inner Neptunian satellites". Icarus. 99 (2): 390–401. Bibcode:1992Icar...99..390B. doi:10.1016/0019-1035(92)90155-Z. {{cite journal}}: Ongeldige |ref=harv (hulp)

Eksterne skakels[wysig | wysig bron]

Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Proteus_(maan)&oldid=2466887"